آسیب‌شناسی مداخله‌های کالبدی صورت گرفته در بافت قدیم مشهد (با تاکید بر دوره‌های صفوی، پهلوی و معاصر (پس از انقلاب اسلامی)
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّننسرین نجیب کازرکار 1 , کتایون علیزاده 2 , حمیدرضا صارمی 3
1 - کارشناس ارشد معماری، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران (پردیس بروجرد)
2 - استادیار، گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد
3 - استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
کلید واژه: بهسازی, نوسازی, بازسازی, مشهد, آسیب‌شناسی, پهلوی, صفوی, پس از انقلاب اسلامی,
چکیده مقاله :
سیر تحول کالبدی شهرها به‌طور عمده در تأثیر تعامل‌های اجتماعی و نیازهای ساکنان آن است. شهر مشهد نیز تا اواخر دوره تیموری تحت تأثیر همین عوامل، بافت خود را به‌صورت سنتی سازمان داده و در این دوره به‌عنوان یک شهر شناخته می‌شود. نظر به اینکه پس از این دوره تاریخی، مداخه‌های کالبدی صورت گرفته بر این بافت که پشتوانه حمایت حکومت را دارا بوده است؛ در سه مقطع زمانی صفوی، پهلوی و معاصر (پس از پیروزی انقلاب اسلامی)، در قالب ایجاد عناصر و فضاهای شهری و نه فقط تک بناهای معماری تظاهر یافته و بنابراین تاثیرهای عمیق‌تری بر این بافت بر جای گذاشته؛ بنابراین بازه‌های زمانی بیان شده مورد تاکید این پژوهش واقع‌شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای، مشاهده و عملیات میدانی به بررسی تحولات صورت گرفته در این بافت از آغاز شکل‌گیری به‌عنوان یک شهر تاکنون بپردازد و از این رهگذر آسیب‌شناسی تحولات کالبدی معماری و شهرسازی بافت قدیم این شهر را مورد کنکاش قرار دهد. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که هر زمان اندیشه، تفکر و ایدئولوژی مفهومی محکمی در پس مداخله‌های صورت گرفته وجود داشته؛ درستی اقدام‌های انجام‌شده به اثبات رسیده است. چنان‌که در دوره‌ی صفوی با ایجاد خیابان و صحن عتیق و در راستای تحقق مفاهیم عمیق مکتب شهرسازی اصفهان، مجموعه‌ی حرم و بافت پیرامون آن مورد بهسازی واقع شد. کارهای صورت گرفته در دوره‌ی پهلوی نیز باوجود برخی آثار مخرب، به لحاظ اینکه در پی تحقق ایده و تفکر تشخص بخشیدن به مجموعه حرم از طریق خالی کردن فضای پیرامون آن بود؛ مثبت و هدفمند ارزیابی می‌شود. همچنین اگر چه ارزیابی عادلانه در خصوص آسیب‌شناسی مداخله‌های صورت گرفته در دوره‌ی معاصر پس از اجرا شدن کامل طرح مصوب فعلی قابل انجام خواهد بود اما شواهد حاکی است که مداخله‌های صورت گرفته در دوره‌ی معاصر از هویت مشخصی که مبتنی بر فلسفه و الگوهای معینی باشد؛ برخوردار نبوده و به نظر می‌رسد زیاد شدن رویه‌ها، مقطعی بودن آن‌ها و حضور نیافتن دیدگاه‌های نظری و فلسفی مشخص، موجب آسیب‌های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی در بافت تاریخی خواهد شد.