تأملی برتشیّع قبیله خزاعه و نقش آن در حمایت از امام علی(ع)

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

شهربانو دلبری ¹ (استادیار، گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد)
محمدعلی امینی ² (دانشجوی دکترای گروه تاریخ وتمدن ملل اسلامی،واحدمشهد،دانشگاه آزاداسلامی،مشهد،ایران.)
طاهره عظیم زاده ³ (دانشیار،گروه تاریخ وتمدن ملل اسلامی،واحدمشهد،دانشگاه آزاداسلامی،مشهد)

تاریخ دریافت : 1398/07/08 تاریخ پذیرش : 1402/10/04 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: تشیّع, قبیله خزاعه, امام علی(ع), جنگ صفین,

چکیده مقاله :

قبیله بنی خزاعه در دوره جاهلیت به دلیل جمعیت ، نیرو و امکانات مناسب، مهارت در بازرگانی و مناطق گسترده محل سکونت در حجاز و تهامه ، یکی از مهمترین قبایل جزیره العرب به شمار می رفت. پس از طلوع خورشید اسلام روابط خزاعه و رسول خدا(ص) همواره دوستانه و با احترام متقابل همراه بود. دلیل این روابط حسنه ، پیمان اتحاد بین خزاعه و عبدالمطلب بود که آثار آن تا بعد از اسلام نیز ادامه یافت. محبت خزاعیان نسبت به پیامبر(ص) درگرایش آنان به قبول اسلام و مشارکت درحوادث تاریخی مانند صلح حدیبیه و فتح مکه، تاثیرگذاربود. خزاعیان در دوره خلافت ابوبکر ، جهت حفظ وحدت امت اسلامی ، حاکمیت وقت را در حوادثی چون جنگهای ردّه یاری کرده و در فتوحات دوره عمرحضور یافتند. با آغاز خلافت عثمان به دلیل بدعتهای خیلفه سوم وتبعیض بین قبایل قحطانی وعدنانی به ویژه سپردن حکومت مناطق مهم به بنی امیه، در صف مخالفان خلیفه سوم قرار گرفتند. تا آنجا که برخی از بزرگان خزاعه در واقعه محاصره عثمان و قتل او مشارکت کردند. پس مرگ عثمان، گروه بسیاری از افراد قبیله خزاعه با امام علی(ع) بیعت کرده و درگروه شیعیان حضرت جای گرفتند. در این پژوهش سعی شده است، دلایل و شواهد تشیع بنی خزاعه و نقش آن درحمایت از امام علی(ع) به ویژه در حوادث جنگ صفین مورد ارزیابی قرارگیرد و ماهیت آن با توجه به انشعاب در میان شیعیان عراق به تشیع سیاسی و اعتقادی معلوم گردد . یافته های پژوهش که بر اساس تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر منابع دست اول کتابخانه ای تدوین شده است، نشان می دهد که تشیع خزاعیان بر حقانیت امام علی (ع) و فضیلت ایشان بر سایر مدعیان خلافت استوار بوده است. بنابراین، بنی خزاعه را می توان از شیعیان اعتقادی به شمار آورد که براساس باورهای مذهبیشان در دوره خلافت امام علی (ع) درکنار حضرت ایستادند و مخلصانه از مواضع ایشان به ویژه درجنگ صفین دفاع کردند.

منابع و مأخذ:

منابع ومآخذ:

قرآن کریم.

نهج البلاغه، ترجمه محمددشتی،موسسه انتشارات عصرظهور،1379،قم

3-  ابن أبی الحدید المعتزلی،  شرح نهج البلاغه، تحقیق شیخ حسین الاعلمی،موسسه الاعلمی للمطبوعات 1415،بیروت.

4- ابن اثیر، عزّ الدین علی، اُسدُ الغابه فی مَعرفه الصحابه، ، داراحیاءالتراث العربی. 1377، بیروت.

5- ___________، الکامل فی التاریخ، دارصادر، 1358، بیروت.

6- ابن أعثم کوفی، محمدبن علی، الفتوح، دارالکتب العلمیه، 1406، بیروت.

7- ابن حبیب، ابی جعفر محمد، کتاب المُحبّر، تصحیح یلزه لیختن شیتر، دارالافاق الجدیده، بی تا، بیروت.

8- ابن حجر عَسقلانی،  الاصابه فی تمییز الصحابه، داراحیاء التراث العربی، 1328، بیروت.

9- ابن حزم الاندلسی، جَمهرة الانساب العرب، دارالکتب العلمیه، 1410، بیروت.

10- ابن سعد، محمدکاتب،  الطبقات الکبری، دارصادر، 1410، بیروت.

11- ابن عبدالبِر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، دارالتراث العربی، 1412، بیروت.

12- ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، الامامة و السّیاسة، منشورات الشریف الرضی، 1363، قم.

13- ابن فندق، علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار،  نشر مروی، 1391، تهران.

14- ابن کلبی، هشام بن محمد بن السائب، النسب مَعد و الیمن الکبیر، تحقیق فردوس العظیم ، قراء ریاض عبدالحمید، دارالیقظه العربیه ، 1969، دمشق.

15- ابن منظور محمدبن مُکرم بن علی ، لسانُ العرب، دارصادر، 1990، بیروت.

16- ابن هشام، عبدالملک،  السیرة النبویّه، تحقیق مصطفی السقاء، مطبعه البابی الحلبی، 1375 ، مصر.

17- ابولفتوح رازی، حسین بن علی،  روضُ الجِنان و روحُ الجَنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، محمدمهدی رکنی، آستان قدس رضوی، 1371، مشهد.

18- ابوعلی مسکویه،احمدبن یعقوب، تجارب الامم وتعاقب الهمم،تحقیق ابوالقاسم امامی، سروش، 2000، تهران.

19-أشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات اسلامیین واختلاف المصّلین،ترجمه محسن مویدی، امیرکبیر، 1362، تهران.

20- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، به کوشش محمد آخوندی،  دارالکتب الاسلامیه، 1372، تهران.

21- برقی، احمدبن محمد، کتابُ الرجال، مصحح محمدبن حسن طوسی،به کوشش حسن مصطفوی، انتشارات دانشگاه تهران، 1342، تهران.

22- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق احسان عباسی،  دارالنشر،1400، بیروت.

23- ___________ فتوح البلدان، تحقیق محمدرضوان، دارالکتب العلمیه، 1398، بیروت.

24- جعفریان ، رسول ، تاریخ تشییع در ایران از آغاز تا پایان قرن هفتم،  سازمان تبلیغات اسلامی، 1368، قم.

25- حاکم، حَسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، موسسه الاعلمی للمطبوعات،1411، بیروت.

26- خلیفه بن خیاط عصفری،  تاریخ خلیفه، تحقیق سهیل زکار، دارالفکر، 1312، بیروت.

27- دینوری، احمدبن داوود، اخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، 1960، قاهره.

28- سعدون حماه،  تاریخ الشیعه فی لبنان، دارالخیال، بی تا، بیروت.

29- شریف مرتضی، الشافی فی الامامه، تحقیق عبد الزهراء حسینی ، موسسه الصادق، 1410، تهران.

30- شوشتری، نورالله،  مجالس المومنین، کتابفروشی اسلامیه، 1345، تهران.

31- طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج،  دارالنعمان، 1368، بیروت.

32- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، روائع التراث العربی،  1387، بیروت.

33- طوسی، محمدبن حسن،  رجال، تحقیق جواد قیومی، دفتر تبلیغات اسلامی، 1415، قم.

34- قزوینی، عبدالجلیل بن ابی الحسن، کتابُ النقض، تصحیح جلال الدین محدث ارموی، انتشارات  انجمن آثارملی، 1358، تهران.

35- کحّاله، عمررضا، معجم القبایل العرب القدیمه و الحدیثه ، مطبعه الهاشمیه، 1368، بیروت.

36-  محسن، امین ، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، دارالتعارف، 1403، بیروت.

37- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معاون الجوهر، تحقیق اسعد داغر،  دارالهجره، 1409، قم.

38- مرتضی زبیدی، محمدبن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، دارالفکر، 1414، بیروت.

39- مفید، محمدبن محمدبن نعمان،  اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، تحقیق فضل الله زنجانی،تعلیقات واعظ چرندایی ، بی نا، 1370، تبریز.

40- نصربن مزاحم منقری،  وقعة الصفّین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون،  دارالجیل، 1410، بیروت.

41- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه ،دار الاضواء، 1404، بیروت.

42- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، چاپ مارسدن جونز، موسسه اعلمی، 1966، بیروت.

43- یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، 1379، بیروت.