مقایسه محتوای آموزشی نظامیه‌ها در عهد سلجوقی با محتوای آموزشی الازهر مصر در عهد فاطمیان
محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن
محسن بهرام نژاد
1
(گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره))
پوریا اسمعیلی
2
(دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام‌خمینی(ره) قزوین)
زینب تقی زاده
3
(گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره))
کلید واژه: نظامیه, محتوای آموزشی, فاطمیان, الازهر, سلجوقیان,
چکیده مقاله :
این نوشتار محتوای آموزشی نظامیه‌های عهد سلجوقیان را با محتوای آموزشی مراکز علمی مصر بالاخص الازهر مقایسه می نماید. دانشگاه الازهر مصر از نظر تاریخی و نیز به لحاظ تدوین برنامه های درسی مقدم بر نظامیه های سلاجقه بود که در سال 359 ه.ق توسط جوهر سیسیلی (صیقلی) سردار معروف المعز خلیفه فاطمی احداث شد و در سال 361ه.ق شروع به کار کرد. این مرکز بزرگ علمی نخستین مرکز علمی اسلامی بود که تا حدود زیادی به دانشگاههای امروزی شباهت داشت. خواجه نظام الملک وزیر سلجوقیان نظامیه ها را نزدیک به یک قرن بعد از الازهر تاسیس کرد و بسیاری از مقررات و برنامه های آن را اخذ نمود و در نظامیه بکار بست. در همین راستا، نخست محتوای آموزشی نظامیه‌ها شامل مواد درسی رشته‌ها، زبان و روش تدریس در آن مراکز بررسی می شود، سپس همین موارد را در عهد فاطمیان جستجو کرده و در نهایت وجوه اشتراک و افتراق آنها به تفصیل تحقیق می گردد. سوال اصلی پژوهش نیز چنین است که تفاوت عمده نظامیه های سلجوقیان با نظام آموزشی فاطمیان مصر چه بود؟ فرضیه حاصله این است که در نظامیه ها مسائل شرعی و علوم اسلامی تدریس می شد اما در مراکز علمی شیعه مصر مباحث عقلی چون فلسفه و حکمت و علوم طبیعی مورد بحث قرار می گرفت. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر مقایسه و تحلیل ابعاد و زوایای مختلف موضوع را بررسی می نماید. یافته های تحقیق نشان می دهد که نظامیه‌ها به خاطر رقابت با الازهر محتوای آموزشی خود را جهت احیای مذهب تسنن و بر پایه شریعت قرار داده بودند، در حالی که مراکز علمی مصر به خاطر جذب طرفداران اسماعیلی و با تسامح از ورود رشته‌های مختلف ممانعت نمی‌کردند و نیز به سبب دشمنی با عباسیان جهت تبلیغ و جذب علما محیط آموزشی مراکز علمی خود را باز گذاشته بودند و این در حالی است که برای تحصیل در نظامیه‌ها شرط اصلی داشتن مذهب شافعی بود.