• صفحه اصلی
  • تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی (موردمطالعه: شهرداری منطقه 12 تهران)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : geographic-1121855 بازدید : 178 صفحه: 26 - 43

نوع مقاله: پژوهشی

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی (موردمطالعه: شهرداری منطقه 12 تهران)

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

نوید آهنگری 1 , شهربانو موسوی 2 , مریم ارزانیان کرم اله 3

1 - دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران ( نویسنده مسئول)
2 - منشی دانشگاه پردیس خوارزمی
3 - کارشناس ارشد مدیریت شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد صفادشت، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1402/08/13 تاریخ پذیرش : 1403/02/06 تاریخ انتشار : 1403/03/16

کلید واژه:

چکیده مقاله :

برنامه‌ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، با تدوین چشم‌انداز و اهداف، می‌تواند اقدامات هوشمندانه‌ای برای مقابله با چالش‌ها و مخاطرات محیطی فراهم کند. این فرآیند، با تعامل با نهادهای محلی و جوامع، تاب‌آوری شهری را تقویت و پایداری آن را تضمین می‌کند. در این راستا پژوهش حاضر باهدف تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی تدوین‌شده است. پژوهش ازلحاظ هدف و ماهیت کاربردی و از جهت روش استنتاج و گرداوری داده¬ها توصیفی- تحلیلی می¬باشد. ابزار گرداوری داده‌ها شامل پرسشنامه فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری و پرسشنامه پایداری تاب¬آوری در برابر مخاطرات محیطی می¬باشد. جامعه آماری شامل کارشناسان معاونت‌های مختلف شهرداری منطقه 12 تهران (591) می‌باشد که حجم نمونه در سطح 95 درصد اطمینان با استفاده از فرمول کوکران برابر با 250 نفر مشخص گردید. برای تجزیه‌وتحلیل داده¬ها از مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار AMOS26 استفاده‌شده است. نتایج پژوهش در بخش توصیفی نشان داد که وضعیت متغیرهای برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری با میانگین(22/3) و پایداری تاب¬آوری شهری با میانگین(07/3)، همراه با تمام شاخص¬های آن در بین دامنه 51/2 تا 5/3 یعنی سطح نیمه مطلوب قرار دارند. همچنین نتایج در بخش استنباطی با استفاده از معادلات ساختاری بیانگر این است که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران در سطح خطای 05/0=α معنادار است و با توجه به مقدار ضریب معنی¬داری(303/3) و ضریب مسیر (071/0) این رابطه مستقیم و معنادار می¬باشد؛ بنابراین برای نهادینه¬سازی برنامه¬ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، باید زمینه¬سازی لازم فراهم گردد؛ تا بتوان همگام با استراتژی¬های جهانی شاهد شهرهای تاب¬آور و پایدار بود.

چکیده انگلیسی:

منابع و مأخذ:

 احد نژاد، محسن، حیدری، محمدتقی، تیموری، اصغر، طهماسبی مقدم، حسین (1397)، تحلیلی بر شاخص-های استراتژی توسعه شهری (CDS) با رویکرد برنامه‌ریزی استراتژیک: مطالعه موردی: شهر زنجان، فصلنامه مطالعات عمران شهری دوره دوم، شماره پنجم، صص 4-22.
 امیری فهلیانی، محمدرضا، امانپور، سعید، ملکی، سعید، صفایی پور، مسعود (1397)، تحلیل وضعیت و تعیین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در تاب‌آوری کلان‌شهرهای ایران (موردپژوهش؛ کلان‌شهر اهواز)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، پیاپی ۳۵، صص ۳۱ -۴۶. رهنما محمد رحیم، صادقی، مجتبی (1391)، شناسایی و سنجش بسترهای بایسته برای الگوی مدیریت استراتژیک شهری (مطالعه موردی شهر مشهد)، مجله پژوهش و برنامهريزي شهري، سال سوم، شماره نهم، صص 21-34.
 حسنی هنزایی، وحید، الهیاری، رضا (1397)، مطالعه تطبیقی برنامه‌ریزی راهبردی بر اساس حکمروایی خوب شهری موردمطالعه شهرهای تهران و مشهد، دوماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال سوم، شماره 3(11)، صص 1-14.
 حسینی سیاه گلی، مهناز، قدمی، مصطفی (1395)، تحلیلی بر مؤلفه‌های گرایش به رویکرد استراتژیک در فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیطی، جغرافیا و پایداری محیط، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 18، صص 81-95.
 حلاجیان، ابراهیم، شاد، علی امین (1394)، شناسایی و تدوین استراتژی‌های مؤثر مدیریت استراتژیک توسعه شهری شهرستان رامسر، فصلنامه مديريت شهري، شماره 40، صص 399-418.
 رمضان زاده لسبويي، مهدي، بدري، سيدعلي (1393)، تبيين ساختارهاي اجتماعي - اقتصادي تاب‌آوری جوامع محلي در برابر بلاياي طبيعي با تأکید بر سيلاب مطالعه موردي: حوضه¬هاي گردشگري چشمه کيله تنکابن و سردآبرود کلاردشت، فصلنامه جغرافيا، دوره¬12، شماره40، صص 109 -131.
 رهنما محمدرحیم، مافی عزت‌الله، اسدی روح اله، سلیمی محمود(1399) گذار از برنامه‌ریزی جامع به برنامه‌ریزی استراتژیک. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال ۲ شماره ۸، صص۳۹-۵۴.
 زنگیشه ئی سجاد، رفیعیان مجتبی (1399)، برنامه‌¬ریزی استراتژیک و راهبردهای بازآفرینی پایدار بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه). فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده. سال اول شماره 4، صص۱۰۳-۱۱۸
 زياري، كرامت اله (1383)، برنامه‌ریزی كاربري اراضي شهري، يزد، انتشارات دانشگاه يزد.
 علائی، صمد، توکلان، علی، سرور، رحیم (1402)، ارزیابی مولفه های تاب¬آوری شهری در شهرهای پیرامون کلانشهر تهران-مطالعه موردی شهر اسلامشهر، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، دوره 15، شماره 56، صص120-99.
 مرادی مسیحی، واراز (1384)، برنامه‌ریزی استراتژیک در کلان‌شهرها به ضمیمه برنامه استراتژیک شهر لندن، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.
 ملکی، سعید، آروین، محمود، بذرافکن، شهرام (1397) ، بررسی نقش الگوی حکمروایی خوب شهری در تحقق شهر تاب‌آور (مطالعه موردی: شهر اهواز) ، فصلنامه دانش شهرسازی، دانش شهرسازی، دوره 2، شماره 4 - شماره پیاپی 5، صص 1-18.
 منزوي، مهشيد، سليماني، محمد، تولايي، سيمين، چاوشي، اسماعيل، آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده بخش مرکزي شهر تهران در برابر زلزله (مورد: منطقه 12)، پژوهش‌های جغرافياي انساني، 1389، دوره 42، شماره 73: صص 1-18.
 مهردانش، گونا، آزادی زاده، نامدار (1399)، مفهوم تاب‌آوری شهری مدیریت و برنامه‌ریزی آینده شهرها (کرونا-19 )، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 1، صص 132-161.
 Albrechts, L. (2006). Bridge the Gap: From Spatial Planning to Strategic Projects". European Planning Studies, 1487-1500.
 Ampornphan, P., Tongngam, S.(¬2020). Exploring technology influencers from patent data using association rule mining and social network analysis. Information 11 (6), 333. https://doi.org/10.3390/info11060333.
 Chapman, S., Watson, J. E. M., Salazar, A., Thatcher, M., & McAlpine, C. A. (2017). The impact of urbanization and climate change on urban temperatures: a systematic review. Landscape Ecology 32 (10) 1921-1935. https://doi.org/10.1007/s10980-017-0561-4.
 Folkman, S. (2018). Personal Control and Coping Processes: A theoretical Analysis. Journal of Personality and Social Psychology, 46 (4), 839-852.
 Grimmond S. (2007) Urbanisation and global environmental change: local effects of urban warming. Geogr J; 173:83–8.
 Halla. F. (2007). A SWOT analysis of strategic urban development planning: The case.
 Hetu, Seth N., Gupta, Samarth, Vinh, Vu, Tan, Gary, (2018). A simulation framework for crisis management: Design and use, Simulation Modelling Practice and Theory, No 16, Vol 85, Pp 15–32. (In English)
 Huang, G.Y., Li, D.Z., Zhu, X.W., Zhu, j. (2021). Influencing factors and their influencing mechanisms on urban resilience in China. Sustain. Cities Soc. 74, 103210. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103210.
 Kellett, L., Peter, L., & Moore, K. (2008). The City of Saskatoon’s local area planning program: A case study. Social Indicators Research, 85(1), 159-167.
 Khalifa, M. A.¬(2012), A critical review on current practices of the monitoring and evaluation in the preparation of strategic urban plans within the Egyptian context, Habitat International January 2012Volume 36, Issue 1Pages 57-67
 Kiptoo, K.J, Mwirigi, F. M. (2014) Factors That Influence Effective Strategic Planning Process in Organizations, IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), Volume 16, Issue 6. Ver. II (Jun.), PP 188-195.
 Koomen, E., Dekkers, J., & van Dijk, T. (2008). Open-space preservation in the Netherlands: Planning, practice, and prospects. Land use policy, 25(3), 361-377. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2007.09.004.
 Li, G., Kou, C., Yang, H. (2020), System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China, Resources, Conservation and Recycling5 June 2020Volume 161 (Cover date: October 2020) Article 104954.
 Liu, L., Lei, Y., Zhuang, M., & Ding, S. (2022). The impact of climate change on urban. resilience in the Beijing-Tianjin-Hebei region. Science of the Total Environment, 827. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2022.154157.
 McClamroch, J., Byrd, J. J., & Sowell, S. L. (2001). Strategic planning: Politics, leadership, and learning. The Journal of Academic Librarianship, 27(5), 372-378. https://doi.org/10.1016/S0099-1333(01)00222-1.
 Mohmed,E.S , Schutt,B. , Belal,A.(2013); Assessment of environmental hazards in the north western coast -Egypt using RS and GIS; The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences.
 Moloney, S., Doyon, A. (2021). The Resilient Melbourne experiment: Analyzing the conditions for transformative urban resilience implementation. Cities, 110, Article 103017. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.103017.
 Ocasio, W., & Joseph, J. (2008). Rise and fall-or transformation? The evolution of strategic planning at the General Electric Company, 1940–2006. Long-range planning, 41(3), 248-272. https://doi.org/10.1016/j.lrp.2008.02.010.
 OECD. Donor (2008) Approaches to Governance Assessments, DAC Network on Governance, June (final draft), pp. 17
 Parvin, Gulsan Ara., Surjan, Akhilesh and Rahman, Atta-ur., Shaw, Rajib.(¬2016) Urban Risk, City Government, and Resilience, Urban Disasters and Resilience in Asia, , Pages 21-34.
 Pizzo B. (2015). Problematizing resilience: Implications for planning theory and practice. Cities 43, 133–140.
 Rayan, M, Gruehn, D, Khayyam, U. (2021), Green infrastructure indicators to plan resilient urban settlements in Pakistan: Local stakeholder's perspective, Muhammad RayanDietwald GruehnUmer Khayyam, Urban Climate29 June 2021Volume 38. DOI: 10.1016/j.uclim.2021.100899
 Rogatka, K., Starczewski, T., Kowalski, M. (2020), Urban resilience in spatial planning of polish cities - True or false? Transformational perspective, Land Use Policy29 November 2020Volume 101 (Cover date: February 2021) Article 105172
 Sobaih, A. E. E. Elshaer, I., Hasanein, A. M. Abdelaziz. A. S. (2021), Responses to COVID-19: The role of performance in the relationship between small hospitality enterprises’ resilience and sustainable tourism development, International Journal of Hospitality Management25 December 2020Volume 94 (Cover date: April 2021)Article 102824
 United Nations, Department of Economic and Social Affairs, P.D. (2014). World Urbanization Prospects: The 2014 Revision, Highlights (ST/ESA/SER.A/352).
 Yang, Y., Fang, Y., Xu, Y., & Zhang, Y. (2021). Assessment of urban resilience based on the transformation of resource-based cities: A case study of Panzhihua, China. Ecology and Society, 26(2), 20. Available from https://doi.org/10.5751/ES-12280-260220.


متن کامل:


img0  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 47، تابستان 1403، صص 43-26

 

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی (موردمطالعه: شهرداری منطقه 12 تهران)

 

نوید آهنگری

 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران ( نویسنده مسئول)

navid.ahangari@alumni.khu.ac.ir

شهربانو موسوی

 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

مریم ارزانیان کرم اله

کارشناس ارشد مدیریت شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد صفادشت، تهران، ایران

دريافت: 13/8/1402 پذيرش: 6/2/1403

چکیده

برنامه‌ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، با تدوین چشم‌انداز و اهداف، می‌تواند اقدامات هوشمندانه‌ای برای مقابله با چالش‌ها و مخاطرات محیطی فراهم کند. این فرآیند، با تعامل با نهادهای محلی و جوامع، تاب‌آوری شهری را تقویت و پایداری آن را تضمین می‌کند. در این راستا پژوهش حاضر باهدف تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی تدوین‌شده است. پژوهش ازلحاظ هدف و ماهیت کاربردی و از جهت روش استنتاج و گرداوری داده­ها توصیفی- تحلیلی می­باشد. ابزار گرداوری داده‌ها شامل پرسشنامه فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری و پرسشنامه پایداری تاب­آوری در برابر مخاطرات محیطی می­باشد. جامعه آماری شامل کارشناسان معاونت‌های مختلف شهرداری منطقه 12 تهران (591) می‌باشد که حجم نمونه در سطح 95 درصد اطمینان با استفاده از فرمول کوکران برابر با 250 نفر مشخص گردید. برای تجزیه‌وتحلیل داده­ها از مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار AMOS26 استفاده‌شده است. نتایج پژوهش در بخش توصیفی نشان داد که وضعیت متغیرهای برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری با میانگین(22/3) و پایداری تاب­آوری شهری با میانگین(07/3)، همراه با تمام شاخص­های آن در بین دامنه 51/2 تا 5/3 یعنی سطح نیمه مطلوب قرار دارند. همچنین نتایج در بخش استنباطی با استفاده از معادلات ساختاری بیانگر این است که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران در سطح خطای 05/0=α معنادار است و با توجه به مقدار ضریب معنی­داری(303/3) و ضریب مسیر (071/0) این رابطه مستقیم و معنادار می­باشد؛ بنابراین برای نهادینه­سازی برنامه­ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، باید زمینه­سازی لازم فراهم گردد؛ تا بتوان همگام با استراتژی­های جهانی شاهد شهرهای تاب­آور و پایدار بود.

 

کلید­واژه: برنامه­ریزی استراتژیک، تاب­آوری شهری، پایداری شهری، مدیریت شهری، شهرداری منطقه 12 تهران

بیان مسأله

جهان با جمعیت وسیعی از ساکنان به‌طور فزاینده­ای شهری شده است و هر هفته حدود 5/1 میلیون نفر به جمعیت شهری جهان اضافه می­شود (United Nations, 2014). این سرعت کنترل نشده و سریع جمعیت، باعث شده که شهرنشینی به‌عنوان یکی از عوامل اصلی خطر در نظر گرفته شود. همچنین با توجه به این‌که شهرها مراکز فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی متنوع می­باشد، در برابر مخاطرات طبیعی، بسیار آسیب‌پذیر هستند (parvin et al, 2016: 21). در این میان، مخاطرات محیطی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات در حوزه­های برنامه‌ریزی و مدیریت شهری به جهت مدیریت بحران و خطرپذیری، کاهش ریسک و آسیب­ها، افزایش ایمنی و کیفیت زندگی می­باشد (مهردانش و آزادی زاده، 1399: 133)؛ بنابراین، جوامع امروز شهری، به‌ویژه جوامع درحال‌توسعه، با طیف پیچیده‌ای از چالش‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و... در برابر مخاطرات طبیعی روبرو هستند­(Grimmond, 2007: 84). بنابراین به‌منظور کاهش و برطرف نمودن چالش­های یادشده، لازم است که وضعیت مدیریت و برنامه­ریزي توسعه شهري با دیدگاه استراتژیک مدنظر قرار گیرد­(حلاجیان و شاد، 1394: 399).

برنامه‌ریزی استراتژیک را می­توان به‌عنوان یکی از سیاست­های کلیدی در هدایت توسعه پایدار مناطق شهری در نظر گرفت (Albrechts etal, 2017: 234)، به‌صورتی که با بهره­گیری از فرایند آن دامنه وسیعی از مسائل مدیریتی، اجتماعی، اقتصادی، زیست­محیطی و کالبدی شهرها موردتوجه قرار می­گیرد (تلیار و عربی، 1393: 2). در کل به‌کارگیری برنامه‌ریزی استراتژيك در حوزه مدیریت شهري، از ابتداي شروع، بر كارآمد بودن، تاب­آوری پذیری، موردتوجه قرار دادن صاحبان منافع، واقع­گرايي و افزايش تعاون و همكاري تأكيد داشته و براي تهيه و اجراي يك طرح كلي برنامه‌ریزی شهري به سمت يك چارچوب هماهنگ و تاب­آور براي شكل و الگوي شهر، پيش رفته است (Halla, 2007: 4)؛ بنابراین كل برنامه‌ریزی استراتژيك نسبت به يك برنامه‌ریزی بلندمدت شامل رويكردي پوياتر است، چراكه محيط متغير، برنامه‌ریزی را مي­طلبد كه پيوسته مرور شده و بازنگري گردد (زياري، 1383: 234).

برای مقابله با مخاطرات محیطی در برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری، توجه به اصل تاب‌آوری به‌عنوان یکی از عوامل خلق فضای شهری باکیفیت باید موردتوجه قرار گیرد. امروزه مفهوم تاب‌آوری وارد حوزه برنامه‌ریزی استراتژیک با جهت‌گیری‌های مختلف (اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، مدیریتی و...) شده است (Pizzo, 2015: 134). در شهرهای تاب آور در برابر حوادث، برنامه‌ریزی و مدیریت حوادث به­گونه­ای است که حداقل تلفات انسانی و خسارات اقتصادی بر شهر تحمیل شود و حفاظت و حمایت­های لازم از استمرار معیشت، زندگی و سلامت شهروندان صورت گیرد. هویت جمعی و امنیت و پایداری اجتماعی در این‌گونه شهرها فرصت تعامل و روابط دوجانبه را بین شهروندان میسر می­کند و شهر را در هنگام و پس از بروز مخاطرات محیطی به صحنه­ای برای رقم خوردن سرنوشت مشترک بدل می­کند. در بعد برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، یکپارچگی در سیاست­گذاری و راهبری توسعه شهر امکانی را فراهم می­کند تا برنامه­ریزان در پرتو جهت­گیری­های اساسی تعیین­شده نسبت به کاربست اصول تاب‌آوری شهر در برابر حوادث اقدام کنند (ملکی و همکاران، 1397: 7).

با توجه به ضرورت­ها و مسائل یادشده در کشورهای در حال توسعه، در کشور ایران نیز، هم در بعد طرح­ریزی توسعه شهری و هم در ابعاد مدیریتی، نیاز به تغییرات جدی در راستای پذیرش تحول به سمت رویکردهای تاب آور، مشارکتی و استراتژیک وجود دارد­(حسینی سیاه گلی و قدمی، 1395: 82). در این راستا، شهر تهران به دليل موقعيت سياسي و اقتصادي اثرگذار در کشور، داراي شرايط ویژه‌ای به لحاظ مديريت بحران از منظر تأثيرپذيری از بلايای طبیعی و ساختار تشکيلاتي و قانوني براي مقابله با آن‌ها است. برا این اساس؛ منطقه 12 یکی از مناطق مرکزی و استراتژیک شهر تهران و نيز دربرگیرنده مجموعه­اي از فضاها و بافت­هاي گوناگون شهري است که بافت‌های مسکوني و شهري واقع در اين منطقه، بنا به خصلت تاريخي خود مي­تواند در برابر عدم تعادل‌های ناشي از بروز مخاطرات طبیعی حاد شود و بحران در حيات شهري را به وجود آورد (منزوی و همکاران، 1389: 2)؛ بنابراین با رشد ناپایدار جمعیت شهری و آسیب‌پذیری شهرها به مخاطرات طبیعی، موضوعات محیطی به عنوان چالش‌های اساسی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری مطرح می‌شوند. برای مقابله با این چالش‌ها، برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری به‌عنوان یک راهبرد اصلی مورد تأکید است که با تدوین راهبردها و برنامه‌های کارآمد به تقویت تاب‌آوری و کاهش ریسک شهرها می‌پردازد. بر این اساس، مسأله اصلی پژوهش حاضر تأثیر برنامه‌ریزی استراتژیک بر افزایش پایداری تاب‌آوری منطقه 12 شهر تهران در مواجهه با مخاطرات محیطی است تا بتواند به سؤال اصلی این پژوهش که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی به چه صورت نمایان شده است؟ پاسخ علمی و منطقی بدهند.

مبانی نظری پژوهش

برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری: برنامه استراتژیک، مجموعه‌ای از قوانین نیست بلکه تصمیماتی گروهی است، چشم‌انداز فردی نیست، بلکه چشم­اندازی گروهی است و همچنین اینکه توسط مدیران انجام می‌شود نه توسط برنامه­ریزان (حسنی هنزایی و الهیاری، 1397: 6). به عبارت دیگر، برنامه‌ریزی استراتژیک شامل تدوین و اجرای استراتژی­هایی است که می­تواند سازمان‌ها را به سطوح بالاتر سوق دهد. این بدان معناست که مدیریت ارشد باید استراتژی را انتخاب کند که مناسب­ترین باشد تا در محیط آشفته و مرتبط باقی بماند (Kiptoo & Mwirigi, 2014: 193). بر این اساس، برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری رویکرد نوینی در برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه و عمران شهری است که با اتکا به اصول توسعه پایدار شهری بر ترسیم چشم‌انداز، تدوین اهداف توسعه، رویارویی همه‌جانبه و منظم با مسائل اساسی شهر (موضوعات کلیدی و ساختاری شهر)، استفاده بهینه و اثربخش از منابع کمیاب (حفاظت و اعتلای کیفیت محیط) و دستیابی به نتایج مناسب برای عموم (تأکید بر اجرا و مشارکت) استوار است (زنگیشه­ای و رفیعیان، 1399: 104). به­کارگیری این رهیافت در عرصه برنامه‌ریزی و مدیریت شهری نخست در کشورهای انگلستان و امریکا به دنبال زیر سؤال رفتن برنامه‌ریزی جامع (­دهه 60 قرن بیستم) متداول شده است (احد نژاد و همکاران، 1397: 6). اين شيوه برنامه‌ریزی با استفاده از ديدگاه برنامه‌ریزی سيستمي و نيز مديريت و تصمیم‌گیری سازماني اوج گرفت و تحت عنوان الگوي جديد «برنامه‌ریزی استراتژيك» در واكنش به نواقص طرح­هاي جامع- تفصيلي و پرهيز از برنامه‌ریزی متمركز، اصولاً به سمت برنامه‌ریزی فرآيندي، تصميم­سازي برنامه‌ریزی محلي و مشاركتي و تلفيق برنامه‌ریزی و اجرا، حركت نمود (مرادي مسيحي، 1384: 10-58). تعاریف بسیاری از برنامه‌ریزی استراتژیک در ادبیات جهان وجود دارد ولی چیزی که بیشتر تعاریف مشترک بر آن تأکیددارند، بر رویکرد سامانمند و گام‌به‌گام برای توسعه استراتژی است (Ocasio & Joseph, 2008: 270). این رویکرد از طریق روش­هایی چون مشارکت فعال شهروندان در فرایند توسعه شهری، می­بایست شرایط اقتصادی و اجتماعی و کالبدی فضایی شهر را به‌سوی شرایط توسعه پایدار شهری هدایت و مدیریت کند (Kellett, 2008: 161). با توجه به شرایط متغیر آینده و حتی غیرقابل‌پیش‌بینی بودن شهرهای جهان سوم، رویکرد استراتژیک شهری باید قادر به تاب­آوری لازم باشد. در این رهیافت، برنامه­ریزان شهری درواقع وکلای مدافع حقوق شهروندان، محسوب می‌شوند (Koomen, 2008: 365). این بدان معناست که مدیریت ارشد باید استراتژی را انتخاب کند که مناسب­ترین باشد تا در محیط آشفته و مرتبط باقی بماند. بنابراین این رویکرد از طریق سازوکارهای فیزیکی و اجتماعی، می‌بایست قادر به برقراری ارتباط منطقی بین بخش­ها و گروه­های مختلف و ذینفع شهری در فرایند برنامه‌ریزی باشد(McClamroch et al, 2001: 25).

تاب‌آوری شهری: اصطلاح تاب آوری از کلمه لاتین resilio گرفته شده است که در اصل به بازگشت به حالت اولیه اشاره دارد(Moloney and Doyon, 2021: ). این مفهوم شامل بسیاری از مفاهیم کلی (ثبات، کارایی، سازگاری، انعطاف‌پذیری، تنوع، خودسازمان‌دهی، خودمختاری، استحکام و انسجام) است که از حوزه روان‌شناسی وام گرفته‌شده است. اما این مفاهیم در حوزه برنامه‌ریزی شهری (شرایطی که نشان می‌دهد چگونه می‌شود به انعطاف‌پذیری در زمینه محیط ساخته‌شده دست‌یافت) تعریف‌نشده است. در سال 2002، موضوع تاب آوری شهری اولین بار توسط شورای بین المللی پایداری منطقه­ای1 ( ICLEI) مطرح شد. در سال 2010، آژانس راهبردی کاهش بلایای طبیعی سازمان ملل2، کمپین «مقاوم سازی شهرها3» را تأسیس کرد. در سال 2015، اجلاس سران سازمان ملل متحد، با عنوان «دنیای ما را تغییر دهید4» دستور کار 2030 برای توسعه پایدار را بررسی و تصویب کرد و پیشنهاد داد که به 17 حوزه دارای مشکل در مورد توسعه پایدار رسیدگی شود. چهار مورد از اهداف توسعه پایدار (5SDGs) به تاب­آوری شهری مربوط می­شود(Liu et al., 2022: 2). در این راستا، نقش اولیه شهرهای تاب‌آور تضمین امنیت و رفاه ساکنان خود در مواجهه با مخاطرات محیطی است. این به معنای انجام اقدامات پیشگیرانه برای آماده‌شدن برای تهدیدات احتمالی و ایجاد سیستم‌ها و زیرساخت‌هایی است که می‌توانند در برابر شوک‌ها و استرس‌ها مقاومت کنند و از آنها بازیابی کنند (Zahoor et al., 2023). اما به‌صورت کلی، تاب‌آوری شهری را می‌توان به عنوان توانایی شهر برای جذب و حل برخی از تغییرات قبل از شروع مجموعه‌ای از تغییرات ساختاری و فرآیندی و سازمان‌دهی مجدد، تعریف کرد(Huang et al., 2021: 2). به عبارت دیگر، شهر تاب­آور شهری است که برای آماده‌شدن و پاسخگویی به بحران­های غیرمنتظره پیش­بینی، برنامه‌ریزی و اقدام کند. تاب‌آوری شهرها بستگی زیادی به حفاظت از تنوع زیستی و تامین زیستگاه (تاب‌آوری زیست‌محیطی)، مدیریت پایدار آب (تاب‌آوری آب)، کاهش اثرات جزیره گرمایی و امواج گرما (تاب‌آوری آب‌وهوا) و تضمین سلامت انسان و انسجام اجتماعی (تاب‌آوری اجتماعی) دارد (Yang et al., 2021). تاب‌آوری شهری فقط حل یک مشکل مرتبط با تغییرات اقلیمی یا هر بحران دیگری یا دستیابی به یک هدف نیست. معمولاً با توجه به پیچیدگی سیستم‌های شهری(Chapman et al., 2017: 1922) بهبود تاب‌آوری شهری مستلزم بررسی جامع، سیستماتیک و کلی جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، اکولوژیکی و زیرساختی است. به‌عبارت‌دیگر، نقش شهرهای تاب‌آور در عصر مدرن ایجاد جهانی امن‌تر، پایدارتر و عادلانه‌تر برای همه است. با ساختن شهرهایی که قادر به مقاومت و بازیابی از طیف وسیعی از چالش‌ها هستند، می‌شود به ایجاد آینده‌ای بهتر برای خود و نسل‌های آینده کمک کرد (Ampornphan and Tongngam, 2020:2).

مخاطرات محیطی: بر اساس تعریف سازمان جهانی هواسنجی (WMO6) مخاطرات محیطی عبارت است از: حوادث ناشی از تغییرات آب و هوایی ناگهانی و شدید که به طور طبیعی در تمام نقاط جهان رخ می­دهد، اگر چه برخی از مناطق نسبت به سایر نقاط در برابر این خطرات خاص آسیب­پذیر­تر هستند. چنانچه مخاطرات طبیعی باعث تلفات انسانی و مادی شود و زندگی و معیشت مردم و جامعه را دچار اختلال کند تبدیل به بلایای طبیعی می شود. خسارات ناشی از بلایای طبیعی یک مانع عمده برای توسعه پایدار است(Mohmed et al, 2013: 6). مخاطرات محیطی این ظرفیت را دارند که در نبود سیستم­های کاهش خطر، به سوانحی هولناک و نابودکننده برای جوامع بشری تبدیل شوند. ازاین‌رو بسياري از مکان­هاي قابل سکونت انسان­ها در معرض مخاطرات محیطی قرار دارند. نکته قابل‌تأمل آن است که مخاطرات محیطی را نمي­توان از بين برد، بلکه بايد با اقدامات کاهشي به مديريت اين پديده پرداخت و يا این‌که تاب­آوری جوامع در برابر اين نوع مخاطرات را بهبود بخشيد (رمضان زاده لسبويي و بدری، 1393: 109). بنابراین برای پیشگیری از این نوع مخاطرات باید به بحث  تاب­آوری محیطی توجه خاص و ویژه­ای گردد؛ زیرا؛ به­دلیل ماهیت پیش­بینی­ناپذیر و مبهم­بودن مخاطرات محیطی در صورت مدیریت نکردن درست بحران­ها، آثار مخرب اقتصادی، اجتماعی، محیطی و زیر ساختی بحران­ها شدیدتر خواهد شد(Hetu et al, 2018: 16­).

مرور ادبیات پژوهش

روگیتا و همکاران7 (2020)، در مطالعه خود با عنوان تاب‌آوری شهری در برنامه‌ریزی فضایی با استفاده از داده‌های مرتبط با برنامه‌ریزی فضایی را در 39 شهر بزرگ لهستان به این نتیجه دست‌یافتند که برنامه‌ریزی فضایی در لهستان از یک چارچوب قانونی مناسبی برای اجرای تاب‌آوری شهری برخوردار است؛  لی و همکاران8 (2020)، در پژوهش خود با عنوان مدل‌سازی پویایی سیستم برای بهبود تاب‌آوری شهری در پکن، چین با مدل پویایی سیستم (SD) به این نتیجه دست‌یافتند که رشد تاب‌آوری شهری طی سه دوره انجام خواهد شد: رشد سریع در دو سال اول از 10 درصد بیشتر شده است. درحالی‌که پس‌ازآن در پنج سال بعدی سرعت کمتری یافته است و درنهایت در آینده دوباره افزایش خواهد یافت. خلیفا و همکاران9 (2012)، در پژوهش خود با عنوان یک بررسی در مورد شیوه‌های کنونی نظارت و ارزیابی در تهیه برنامه­های استراتژیک شهری به این نتیجه دست‌یافتند که مصر در حال حاضر در مسیر اصلاح سیستم برنامه‌ریزی خود است که از طرح‌های اصلی متداول به سمت برنامه‌های استراتژیک شهری (SUP) حرکت می­کند. علائی و همکاران(1402)، در پژوهشی با عنوان ارزیابی مولفه های تاب آوری شهری در شهرهای پیرامون کلان­شهر تهران، به این نتیجه دست یافتند که مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری در سطح پایینی  بوده و فاصله معناداری از حدود نرمال دارد که در زمان پس از بحران می‌تواند تعادل در حوزه کلانشهری را تحت تأثیر قرار داده و جامعه را ناپایدار سازد. رهنما و همکاران (1399)، درپژوهشی با عنوان گذار از برنامه‌ریزی جامع به برنامه‌ریزی استراتژيك: نمونه موردي شهر بانه به این نتیجه دست‌یافتند که فرصت­هاي بالقوه شهر و ضعف­ها، در مقايسه با نقاط قوت و تهديدهاي فراروي شهر، از شدت بيشتري برخوردارند و شهر بانه در وضعيت تدافعي قرار دارد . زنگیشه ئی و رفیعیان (1399)، در پژوهشی با عنوان برنامه‌ریزی استراتژیک و راهبردهای بازآفرینی پایدار بافت های فرسوده شهری: مطالعه موردی شهر کرمانشاه با بهره‌گیری از مدل SWOT به این نتیجه دست‌یافتند که راهبرد محافظه‏کارانه در برنامه‌ریزی استراتژیک بازآفرینی پایدار شهری میزان جذابیت بالایی داشته است.  امیری فهلیانی و همکاران (1397)، در پژوهش خود با عنوان تحلیل وضعیت و تعیین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در تاب‌آوری کلان‌شهرهای ایران با استفاده از تدوین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در مبحث تاب‌آوری به این نتیجه دست‌یافتند که از بین این عوامل سنجش در این پژوهش پایین بودن میزان درآمد تأثیرگذارترین عامل کلیدی در تاب‌آوری درکلان‌شهر اهواز و دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و شاخص پایین بودن مشارکت، دارای بیشترین میزان اثرپذیری بوده‌اند. حسینی سیاه گلی و قدمی (1395)، در پژوهشی با عنوان تحلیلی بر مؤلفه‌های گرایش به رویکرد استراتژیک در فرایند برنامه‌ریزی شهری با استفاده از تحلیل‌های رگرسیونی خطّی و لگاریتمی به این نتیجه دست‌یافتند که عامل نگرشی - دانشی، با توجه به میزان اختلاف، از میانگین مبنای پایین به‌دست‌آمده برای آن از اولویت بیشتری جهت گرایش به سمت برنامه‌ریزی استراتژیک دارد و ثانیاً هر 4 مؤلفه نگرشی - دانشی، هنجاری - رفتاری، ارتباطی و نهادی - رسمی تأثیر مستقیم و معناداری بر فرایند تغییر و پذیرش رویکرد استراتژیک در برنامه‌ریزی شهری ایران دارند. رهنما و صادقی (1395)، در پژوهشی با عنوان شناسایی و سنجش بسترهای بایسته برای الگوی مدیریت استراتژیک شهری: مطالعه موردی شهر مشهد به این نتیجه دست‌یافتند که در کلان‌شهر مشهد میانگین میانگین‌های ۱۱ شاخص مذکور برابر 2/2 است که کمتر از 5/2(حد متوسط در طیف لیکرت) قرار دارد. بررسی نهایی حاصل از پژوهش­های فوق نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری با فراهم‌کردن چارچوب‌های قانونی مناسب و مدل‌های پویایی سیستم، به شهرها امکان ایجاد برنامه‌های تاب‌آوری شهری با کیفیت و مؤثر را می‌دهد. در این راستا، تحلیل‌های مختلف مؤلفه‌های تاب‌آوری نیز به تأثیرگذاری این برنامه‌ریزی در اقتصادی، اجتماعی، و محیطی اشاره دارند. برخی از مطالعات نیز به نکاتی از جمله نیاز به ارتقاء مشارکت شهروندی و توجه به عوامل اقتصادی برای تقویت تاب‌آوری شهری اشاره کرده‌اند. این نتایج جمع بندی ارزشمندی از تأثیر مثبت برنامه‌ریزی استراتژیک در افزایش توانمندی شهرها در مقابل چالش‌های محیطی و بحران‌های مختلف ارائه می‌دهند. نوآوری پژوهش حاضر نبست به پژوهش های فوق به این صورت است که یک رویکرد تحلیلی یکپارچه ارائه می‌دهد و نتایج گوناگون این تحقیقات را به‌صورت جامع تجمیع می‌کند.

مواد و روش ها

پژوهش حاضر ازنظر هدف در حیطه پژوهش­هاي، ازنظر شيوه گردآوري داده­ها يك پژوهش پیمایشی، ازنظر نوع پژوهش توصيفي- تحلیلی از نوع همبستگي و از شاخه تحلیل مسیر (مدل­سازی معادلات ساختاری) محسوب مي­شود. ازنظر زمانی به دلیل اینکه گردآوری داده­ها، یک‌بار و در یک مقطع زمانی خاص صورت می‌گیرد نوع پژوهش مقطعی می­باشد. روش تحقیق از جهت نوع استراتژی طرح تحقیق، پس رويدادي است. جامعه آماری کارشناسان معاونت‌های مختلف شهرداری منطقه 12 تهران(591) می‌باشد و حجم نمونه در سطح 95 درصد اطمینان با فرمول کوکران برابر با 234 نفر مشخص شد که برای کاهش خطاهای آماری، تعداد نمونه‌ها به 250 نفر افزایش پیدا کرد. متغیرهای پژوهش شامل فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری براساس مطالعه سازمان همکاری و توسعه اقتصادی10(2008) در 4 مؤلفه نگرشی- دانشی، هنجاری-رفتاری، ارتباطی- روابط و نهادی- رسمی در  20 معیار به‌عنوان متغیر مستقل و پایداری تاب­آوری در برابر مخاطرات محیطی  براساس مطالعه استاندارد رایان و همکاران11(2021) در 4 مؤلفه اقتصادی، اجتماعی، اکولوژی-محیطی و سازمانی-نهادی در 24 معیار به‌عنوان متغیر وابسته بر اساس جدول (­1) تعریف عملیاتی شده است(شکل1). برای تعیین پایایی مؤلفه و معیار­ها، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده‌شده است. ضریب محاسبه‌شده باید بیشتر از 70/0 باشد تا قابلیت اعتماد بالای معیارها بالا رود. مقدار آلفا برای متغیر برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری (911/0) و برای پایداری تاب­آوری در برابر مخاطرات محیطی  (884/0) به‌دست‌آمده است (جدول 2). برای جمع­آوری داده­های اولیه از ابزار پرسشنامه استفاده‌شده است كه بر اساس طيف پنج درجه ليكرت کاملاً نامطلوب (دامنه­ ­5/1-1)، نامطلوب (دامنه­5/2-51/1)، نیمه نامطلوب (دامنه­5/3-51/2)، مطلوب (دامنه­5/4-51/3)، کاملاً مطلوب (دامنه 5-51/4) و با کدهای کاملاً مطلوب (کد 5)- مطلوب (کد 4)- نیمه مطلوب (کد 3)- نامطلوب (کد 2)-کاملاً نامطلوب (کد 1) تنظیم شده است. برای تجزیه‌وتحلیل داده­های پژوهش در بخش توصیفی (شاخص­های تمایل به مرکز مانند میانگین و توضیح­های فراوانی مطلق و نسبی و شاخص‌های پراکندگی چون انحراف معیار و ضریب پراکندگی) از نرم‌افزار SPSS26 استفاده‌شده است. برای تحلیل آزمون مدل نظری از نرم‌افزار مدل­سازی معادلات ساختاری AMOS26 استفاده گردیده است. شاخص­های برازش مناسب مدل شامل کای اسکوئر (X2)، GFI (شاخص نکویی برازش)، AGFI (شاخص تعدیل‌شده نیکویی برازش)، CFI (شاخص برازش مقایسه‌ای) SRMR (ریشه میانگین توان دوم باقیمانده استانداردشده) می‌باشد؛ به این صورت که مدلی از برازش مناسب برخوردار است که نسبت X2 به درجه آزادی (DF) آن کمتر از 3، مقدار CFI بیشتر از 9/0، مقدار AGFI و GFI بیشتر از 8/0 و مقدار SRMR کمتر از 07/0 باشد. همچنین چنانچه عدد معناداری (مقدار CR) بیشتر از 96/1 یا کمتر از 96/1- باشد، رابطه موجود در مدل پژوهش تأیید می­گردد (Sobaih etal, 2021).

 

­­جدول 1- متغیرها و مؤلفه‌های پژوهش

متغیر

مؤلفه

معیار

برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری

نگرشی-دانشی

1- آمادگی تغییر سازمان­های مرتبط با مدیریت شهری 2- ممانعت نگرش مدیران، مجریان و کارفرمایان نسبت به تغییر رویکرد استراتژیک، 3- پذیرش تغییر و امکان­پذیری از نگرش متمرکز (تمرکزگرا) به نگارش مشارکتی 4- غالب بودن و اثربخشی نگرش کالبدی 5- نگرش قطعی نگرانه در مسائل شهری در نظام مدیریت شهری منطقه

هنجاری-رفتاری

1- پاسخگویی نظام فعلی مدیریت شهری به مسائل شهری منطقه 2- آمادگی تغییر نظام برنامه‌ریزی شهری منطقه به سمت رویکرد استراتژیک 3- نهادینه‌سازی فرهنگ تغییر، ظرفیت‌سازی و سناریوسازی متناسب با توان مدیریت شهری 4- ایجاد شفافیت، پاسخگویی و کارایی در بدنه اجرایی نظام مدیریت شهری 5- ارتقای حس مسئولیت‌پذیری مدیران شهری در قبال طرح‌های توسعه منطقه

ارتباطی -روابط

1- ارتباط متقابل بین سطوح کلان و هماهنگی بیشتر بین برنامه‌ها و نیازهای روز مدیران شهری 2-تسهیل فناوری نوین ارتباطی و اطلاعاتی میان ذینفعان مدیریت شهری 3- تحقق هنر مذاکره و مصالحه بین جامعه مدنی و بخش خصوصی با سازمان­های ذی‌ربط با مدیریت شهری 4- بسترسازی توسط نهادهای سیاست­گذار برای عضویت داوطلبانه مشارکت‌کنندگان در عرصه مدیریت شهری 5- زمینه برای سرمایه­گذاری بین‌المللی در زیرساخت‌های ارتباطی مرتبط با مدیریت شهری

نهادی -رسمی

1-انعطاف‌پذیر نمودن سیستم مدیریت شهری ازلحاظ تدوین، تصویب و اجرای قوانین 2- انطباق و تدوین قوانین و مقررات با توجه به ویژگی‌های محلی منطقه 3- آماده‌سازی مدیریت شهری برای پاسخ‌گویی مناسب و به هنگام در مقابل تغییرات محیطی 4- تقویت و انگیزش و مسئولیت‌پذیری در چارچوب نظام مشارکتی و شبکه­ای مدیریت شهری 5- لزوم توجه به حوزه منابع انسانی به‌عنوان تصمیم سازان در راستای نظام تصمیم‌گیری مشارکتی در عرصه مدیریت شهری

تاب‌آوری شهری

اقتصادی

1- وضعیت اشتغال و میزان درآمد 2- پویایی رشد و تنوع اقتصادی 3- دسترسي به خدمات 4- پایداری و ثبات اقتصادی 5- ظرفیت (توانایی) جبران خسارت 6- توانایی برگشت به شرایط شغلی مناسب

اجتماعی

1- آموزش 2- عدالت و برابری اجتماعی 3- آسیب‌پذیری اجتماعی 4- دل‌بستگی اجتماعی 5- میران سرمایه اجتماعی 6- شبکه‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد

اکولوژی- محیطی

1- مخاطرات و آلودگی‌ها 2- پايداري زیست‌محیطی 3- شریان‌های حیاتی (برق، آب، گاز و...) 4- کاربری‌های ناسازگار 5- وضعیت فضاهای باز 6- تراکم مراکز درمانی و امدادرسان

سازمانی - نهادی

1- برنامه‌ریزی توسعه 2- مدیریت یکپارچه سازمان‌های شهری 3- حکمروایی خوب شهری 4- انعطاف‌پذیری سازمانی 5- بستر نهادی (آگاهی و مشارکت) 6- روابط نهادی (روابط میان ساکنین و نهادهای محلی)

img0 

شکل 1- مدل مفهومی پژوهش

مأخذ: Rayan et al., 2021: 8; OECD, 2008: 17

یافته‌های پژوهشی

مشخصات نمونه موردبررسی: بر اساس نتایج، حاصل از پرسشنامه پیمایشی (250 نفر)، 8/70 درصد پاسخ­دهندگان مرد و 2/29 درصد آنان زن می­باشند. ازلحاظ وضعیت سن پاسخگویان، 4/4 درصد کمتر از 25 سال، 22 درصد از در محدوده سنی 35-26 سال، 8/30 درصد در محدوده سنی 45-36 سال، 2/31 درصد در محدوده سنی 55-46 سال و 6/11 درصد بالاتر از بالای 55 سال سن دارند. ازنظر سطح تحصیلات آزمودنی­ها 8/42 درصد فوق‌دیپلم  پایین­تر، 6/39 درصد لیسانس و 6/17 درصد فوق‌لیسانس و بالاتر می­باشند. ازلحاظ سابقه کار 6/3 درصد پاسخ‌دهندگان کمتر از 5 سال، 24 درصد بین­10-5 سال، 32 درصد بین 15-10 سال و 4/40 درصد بالاتر از 15 سال سابقه کار در این سازمان را دارند.

 تحلیل توصیفی متغیر برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری: سنجش وضعیت متغیر برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری و مؤلفه­های آن از طریق دامنه‌های (1-5/1 کاملاً نامطلوب، 51/1 تا 5/2 نامطلوب، 51/2 تا 5/3 نیمه مطلوب، 51/3 تا 5/4 مطلوب و 51/4 تا 5 کاملاً مطلوب) انجام‌شده است. نتایج حاصل در جدول (2) ارائه‌شده است. نتایج نشان داد که وضعیت این متغیر­ 2/5 درصد کاملاً نامطلوب،­20 درصد نامطلوب، 8/30 درصد نیمه مطلوب، 8/34 درصد مطلوب و 2/9 درصد کاملاً مطلوب ارزیابی‌شده است؛ بنابراین نمره نهایی حاصل از تحلیل میانگین مشخص کرد که وضعیت متغیر برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری، همراه با تمام شاخص­های آن در بین دامنه 51/2 تا 5/3 یعنی سطح نیمه مطلوب قرار دارد. همچنين شاخص پراكندگي نشان مي­دهد، كمترين نابرابري در توزيع پاسخ­ها و يا ادراك جمعيت نمونه مربوط به شاخص نگرشی- دانشی (13/1) و بيشترين انحراف يا نابرابري در توزيع مربوط به شاخص ارتباطی (19/1) است.

 

جدول 2- توزیع مقادیر متغیر برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری و شاخص­های آن

متغیر و مؤلفه

کاملاً نامطلوب

نامطلوب

نیمه مطلوب

مطلوب

کاملاً مطلوب

جمع

میانگین

انحراف

معیار

وضعیت نهایی

نگرشی-دانشی

تعداد

22

43

64

92

29

250

25/3

13/1

نیمه مطلوب

درصد

8/8

2/17

6/25

8/36

6/11

100

هنجاری-رفتاری

تعداد

21

45

57

98

29

250

27/3

14/1

نیمه مطلوب

درصد

4/8

18

8/22

2/39

6/11

100

ارتباطی (روابط)

تعداد

26

45

54

93

32

250

24/3

19/1

نیمه مطلوب

درصد

4/10

18

6/21

2/37

8/12

100

نهادی -رسمی

تعداد

23

49

56

90

32

250

23/3

17/1

نیمه مطلوب

درصد

2/9

6/19

4/22

36

8/12

100

برنامه‌ریزی استراتژیک

تعداد

13

50

77

87

23

250

22/3

03/1

نیمه مطلوب

درصد

2/5

20

8/30

8/34

2/9

100

 

 

مأخذ: محاسبات آماری نگارندگان

تحليل توصيفي متغیر تاب‌آوری شهری: سنجش وضعیت متغیر تاب­آوری شهری و مؤلفه­­های آن از طریق دامنه‌های (1-5/1 کاملاً نامطلوب، 51/1 تا 5/2 نامطلوب، 51/2 تا 5/3 نیمه مطلوب، 51/3 تا 5/4 مطلوب و 51/4 تا 5 کاملاً مطلوب) انجام‌شده است. نتایج حاصل با توچه به جدول(3) نشان داد که وضعیت این متغیر­ 8/6 درصد کاملاً نامطلوب،­8/22 درصد نامطلوب، 2/35 درصد نیمه مطلوب، 4/26 درصد مطلوب و 8/8 درصد کاملاً مطلوب ارزیابی‌شده است؛ بنابراین نمره نهایی حاصل از تحلیل میانگین مشخص کرد که وضعیت متغیر تاب‌آوری شهری، همراه با تمام شاخص­های آن در بین دامنه 51/2 تا 5/3 یعنی سطح نیمه مطلوب قرار دارد. همچنين شاخص پراكندگي نشان مي­دهد، كمترين نابرابري در توزيع پاسخ­ها و يا ادراك جمعيت نمونه مربوط به شاخص اکولوژی-محیطی (19/1) و بيشترين انحراف يا نابرابري در توزيع مربوط به شاخص اجتماعی (19/1) است.

 

جدول 3- توزیع مقادیر متغیر تاب­آوری شهری و شاخص­های آن

متغیر و ابعاد

کاملاً نامطلوب

نامطلوب

نیمه مطلوب

مطلوب

کاملاً مطلوب

جمع

میانگین

انحراف

معیار

وضعیت نهایی

اقتصادی

تعداد

30

50

56

83

31

250

14/3

22/1

نیمه مطلوب

درصد

12

20

4/22

2/33

4/12

100

اجتماعی

تعداد

27

50

60

74

39

250

19/3

23/1

نیمه مطلوب

درصد

8/10

20

24

6/29

6/15

100

اکولوژی- محیطی

تعداد

26

55

61

77

31

250

12/3

19/1

نیمه مطلوب

درصد

4/10

22

4/24

8/30

4/12

100

سازمانی

(نهادی)

تعداد

31

57

60

74

28

250

04/3

21/1

نیمه مطلوب

درصد

4/12

8/22

24

6/29

2/11

100

تاب‌آوری شهری

تعداد

17

57

88

66

22

250

07/3

05/1

نیمه مطلوب

درصد

8/6

8/22

2/35

4/26

8/8

100

مأخذ: محاسبات آماری نگارندگان

مدل‌سازی معادلات ساختاری

به­منظور بررسي بررسي تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی از مدل‌سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار AMOS ورژن 26، استفاده گردید. رد این راستا متغیر مستقل (فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک) و متغیر وابسته (پایداری تاب‌آوری شهری) به­صورت متغیرهای پنهان وارد مدل معادله ساختاری شدند. مدل اندازه­گیری متغیرهای پژوهش به­صورت مدل­ استاندارد در شکل (2) ارائه گردیده است.

img0 

شکل 2- مدل معادلات ساختاری استاندارد 

 

تحلیل بارهای عاملی تأییدی و روایی سازه: یکی از مهم‌ترین نوع تحلیل عاملی، تحلیل عاملی تأییدی است. مهم‌ترین هدف تحلیل عاملی تأییدی، تعیین میزان توان مدل از قبل تعریف‌شده با مجموعه‌ای از داده‌های مشاهده‌شده است. به عبارتی، تحلیل عاملی تأییدی درصدد تعیین این مسئله است که آیا تعداد عامل‌ها و بارهای متغیرهایی که روی این عامل‌ها اندازه‌گیری شده‌اند، با آنچه بر اساس تئوری و مدل نظری انتظار می‌رفت، انطباق دارد. بار عاملی مقداري بین صفر و یک است. اگر بار عاملی کمتر از 3/0 باشد رابطه ضعیف در نظر گرفته‌شده و از آن صرف­نظر می­شود. بار عاملی بین 3/0 تا 6/0 قابل‌قبول است و اگر بزرگ‌تر از 6/0 باشد خیلی مطلوب است (Folkman, 2018). نتایج بارهای عاملی هر از شاخص­های پژوهش در جدول (4) ارائه‌شده است. نتایج حاصل بیانگر آن است که مقدار بار عاملی برای هرکدام از شاخص­های پژوهش بالای 4/0 بوده و بنابراین روایی کلیه شاخص­های پژوهش تأییدشده‌اند.

 

 

 

 

 

جدول 4- بارهای عاملی شاخص پژوهش

مؤلفه

بارعاملی استاندارد

مؤلفه

بارعاملی استاندارد

نگرشی-دانشی

79/0

اقتصادی

79/0

هنجاری-رفتاری

92/0

اجتماعی

76/0

ارتباطی (روابط)

87/0

اکولوژی-محیطی

87/0

نهادی -رسمی

81/0

سازمانی -نهادی

82/0

مأخذ: محاسبات آماری نگارندگان

 

شاخص‌های برازندگی مدل: جهت ارزیابی نیکویی برازش از سه گروه شاخص‌ها شامل شاخص­های برازش مطلق، شاخص­­های برازش تطبیقی، شاخص­­های برازش مقتصد جهت حصول اطمینان از مدل نظری پژوهش استفاده شده است. نتایج برآورد مدل

اندازه­گیري در جدول (5) ارائه‌شده است:

­شاخص AGFI: شاخص نیکویی برازش تعدیل‌شده یک سنجه کلی برازندگی است و تعداد درجات آزادی را به‌حساب  می­آورد. این شاخص برای مقادیر بالای 9/0 قابل‌قبول و نشانه برازندگی مدل است. در این پژوهش مقدار AGFI، 928/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

شاخص GFI: ­شاخص نیکویی برازش سنجه دیگر برازندگی است که مقادیر آن بین صفر و یک متغیر است و هر چه به یک نزدیک‌تر باشد برازش بیشتری دارد. این شاخص برای مقادیر بالای 9/0 قابل‌قبول و نشانه برازندگی مدل است. برای این شاخص مقدار 962/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

شاخص TLI: یکی از شاخص‌های ارزیابی مدل ساختاری، شاخص توکر لوئیس(TLI) است که باید از 9/0 بزرگ‌تر باشد. برای این شاخص مقدار 975/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

شاخص NFI: شاخص NFI (Normed Fit Index)که شاخص بنتلر-بونت(Bentler-Bonett) هم نامیده می‌شود برای مقادیر بالای 9/0 قابل‌قبول و نشانه برازندگی مدل است. برای این شاخص مقدار 968/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

شاخص CFI: شاخص برازش تطبیقی یا Comparative Fit Index نیز توسط بنتلر ارائه گردید. این شاخص برای مقادیر بالای 9/0 قابل‌قبول و نشانه برازندگی مدل است. برای این شاخص مقدار 983/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

شاخص PNFI: شاخص برازش مقتصد هنجار شده یا Parsimony Normed Fit Index برای مقادیر بالای 5/0 قابل‌قبول و نشانه برازندگی مدل است. برای این شاخص مقدار 675/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

شاخص­RMSEA: شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآورد RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation) است. اگر مقدار این شاخص کوچک‌تر از 05/0 باشد برازندگی مدل خوب است و اگر بین 05/0 و 08/0 باشد، برازندگی مدل متوسط است. برای این شاخص مقدار 067/0 به‌دست‌آمده و بنابراین نشانه برازندگی مدل است.

بر این اساس، با توجه به مقدار گزارش‌شده شاخص‌های برازندگی مشاهده می‌شود که داده­ها از لحاظ آماری با ساختار عاملی مدل معادلات ساختاری متغیرهای نهفته پژوهش سازگاری و تطابق دارند؛ بنابراین، مدل معادلات ساختاری پژوهش از برازش مناسب و قابل قبولی برخوردار است.

جدول 5- شاخص‌ های برازش مدل مؤلفه‌های پژوهش

نوع شاخص برازش

دامنه پذیرش شاخص

 

معیار مطلوب

مقدار گزارش‌شده

نتیجه برازش

مطلق

AGFI (برازش نرمال شده)

 (بزرگ‌تر از 9/0)

928/0

برازنده است

GFI (برازش افزایشی)

 (بزرگ‌تر از 9/0)

962/0

برازنده است

تطبیقی یا نسبی

TLI (لوییز توکر)

 (بزرگ‌تر از 9/0)

975/0

برازنده است

NFI (نیکویی برازش)

 (بزرگ‌تر از 9/0)

968/0

برازنده است

CFI (برازش مقایسه‌ای)

 (بزرگ‌تر از 9/0)

983/0

برازنده است

مقتصد

PNFI (برازش هنجار شده)

 (بزرگ‌تر از 5/0)

657/0

برازنده است

RMSEA (میانگین مربعات خطای برآورد)

 (کوچک‌تر از 08/0)

067/0

برازنده است

مأخذ: محاسبات آماری نگارندگان

آزمون فرضیه‌های پژوهش

در این بخش به بررسی فرضیات پژوهش و آزمون هر یک از آن‌ها با استفاده از نرم‌افزار AMOS پرداخته می­شود. آماره آزمون تحقیق، آماره t (ضریب معناداری) است که با توجه به مقدار آن، فرضیه صفر رد یا پذیرفته می‌شود. اگر مقدار آماره t (ضریب معناداری) بزرگ‌تر از عدد 96/1 باشد، فرضیه صفر در سطح خطای 05/0 رد می­شود و فرضیه پژوهشی قبول می­شود. همان‌طور که در جدول (6) مشاهده می‌شود، در بخش فرضیه­ اصلی، تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران با توجه به ضریب معناداری (303/3) که بزرگ‌تر از 96/1 می‌باشد و همچنین میزان سطح معناداری (000/0) که کوچکتر از 05/0 می­باشد، مسیر برای فرضیه (H) تائید می­شود. تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک نگرشی-دانشی مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران با توجه به ضریب معناداری (117/2) که بزرگ‌تر از 96/1 می‌باشد و همچنین میزان سطح معناداری (003/0) که کوچکتر از 05/0 می­باشد، مسیر برای فرضیه(H1) تائید می­شود. تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک هنجاری-رفتاری مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران با توجه به ضریب معناداری (816/2) که بزرگ‌تر از 96/1 می‌باشد و همچنین میزان سطح معناداری (041/0) که کوچکتر از 05/0 می­باشد، مسیر برای فرضیه(H2) تائید می­شود. تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک ارتباطی-روابط مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران با توجه به ضریب معناداری (129/1) که کوچکتر از 96/1 می‌باشد و همچنین میزان سطح معناداری (195/0) که بزرگتر از 05/0 می­باشد، مسیر برای فرضیه (H3) تائید نمی­شود. در نهایت فرایند برنامه‌ریزی‌ استراتژیک نهادی-رسمی مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران با توجه به ضریب معناداری (250/2) که بزرگ‌تر از 96/1 می‌باشد و همچنین میزان سطح معناداری (0211/0) که کوچکتر از 05/0 می­باشد، مسیر برای فرضیه(H4) تائید می­شود.

 

 

 

 

جدول 6- نتیجه آزمون فرضیه‌های اصلی و فرعی

فرضیه های پژوهش

ضریب مسیر (S.E)

ضریب معناداری (CR)

سطح معناداری

نتیجه فرضیه

H

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری

071/0

303/3

000/0

تائید، مستقیم و معنادار

H1

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک نگرشی-دانشی مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری

085/0

117/2

003/0

تائید، مستقیم و معنادار

H2

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک هنجاری-رفتاری مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری

109/0

816/2

041/0

تائید، مستقیم و معنادار

H3

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک ارتباطی-روابط مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری

096/0

295/1

195/0

رد فرضیه

H4

تأثیر فرایند برنامه‌ریزی‌ استراتژیک نهادی-رسمی مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری

085/0

250/2

0211/0

تائید، مستقیم و معنادار

مأخذ: محاسبات آماری نگارندگان

بحث و نتیجه‌گیری

برنامه­ریزی استراتژیک می­تواند ابزاری کلیدی در رویارویی با معضلات شهری و دستیابی به آینده بهتر (از جنبه­های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست‌محیطی و...) محسوب گردد. باوجود توجه جدی مجامع علمی و سازمان­های کشور به مبحث ارائه راه­حل­های یکپارچه و ایجاد نگرش سیستمی در برنامه­ریزی­ها و خصوصاً برنامه­ریزی استراتژیک، در شهرها و شهرداری­های ایران و به‌ویژه مراکز استان­ها، اقدام عملی قابل‌توجهی در این خصوص صورت نگرفته است. تدوین فرایند انجام کار یکی از اقدامات مقدماتی و اصلی در فرایند طرح­ریزی و پیاده­سازی یک برنامه است، به همین دلیل است که در تدوین برنامه استراتژیک نیز می­باید در ابتدای امر در پی کسب یا تدوین فرایندی مناسب برای برنامه­ریزی استراتژیک بود؛ ازاین‌رو، پژوهش حاضر با در نظر گرفتن شرایط و مقدمات یادشده سعی دارد ضرورت گرایش به رویکرد استراتژیک در فرایند مدیریت شهری در منطقه 12 شهر تهران را مورد واکاوی قرار دهد تا اثر آن را بر پایداری تاب‌آوری شهری مورد ارزیابی قرار دهد. نتایج بیانگر این است که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی شهرداری منطقه 12 تهران معنی دار است. این یافته با نتایج پژوهش روگیتا و همکاران (2020) که نشان دادند برنامه‌ریزی استراتژیک به عنوان یک فرایند اساسی در مدیریت شهری شناخته شده است که تأثیر مثبتی بر تاب‌آوری شهری دارد، سازگار است. از این رو، برنامه‌ریزی استراتژیک از یک چارچوب قانونی مناسبی برای اجرای تاب‌آوری شهری در مدیریت شهرها بهره‌مند است. در بخش دیگر نتایج بیانگر این است که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک نگرشی-دانشی مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری معنی دار است. نتایج در این فرضیه  با مطالعه لی و همکاران (2020) که نشان دادند شاخص نگرشی-دانشی به عنوان یک جنبه مهم از برنامه‌ریزی استراتژیک تأثیرگذار بر تاب‌آوری شهری است، هماهنگ و دریک راستا می­باشد. این تطابق میان دو پژوهش نشان‌دهنده اعتبار و قوت نتایج حاصل از این پژوهش و تأکید بر اهمیت جنبه‌های نگرشی-دانشی در برنامه‌ریزی استراتژیک برای سازگاری با چالش‌ها و بحران‌های شهری است. نتایج همچنین بیانگر این است که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک هنجاری-رفتاری مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری معنی دار است. در راستای این یافته ها خلیفا و همکاران (2012)، نشان دادند که ارتقاء فرآیند‌ها و ساختارهای نهادی-رسمی در مدیریت شهری، توانایی شهر را در مقابل بحران‌ها و چالش‌ها افزایش می‌دهد و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت نقش نهادی و دولتی در تدوین و اجرای استراتژی‌های مدیریتی برای ایجاد تاب‌آوری در شهر می‌باشد. این نتیجه با خروجی فرضیه حاضر که اثر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک هنجاری-رفتاری را بر تاب‌آوری شهری تأیید می‌کند، سازگار است. نتایج در بخشی دیگر بیانگر این است که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک ارتباطی-روابط مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری معنی­دار نیست. یافته­ها در این بخش با نتایج علائی و همکاران(1402) که نشان دادند شاخص ارتباطی-روابط به طور معناداری بر تاب‌آوری شهری تأثیر نمی‌گذارد، تطابق دارد. با توجه به این تطابق، می‌توان نتیجه گرفت که در زمینه مدیریت و توسعه شهری، توجه به سایر مؤلفه‌های تاب‌آوری مانند برنامه‌ریزی استراتژیک، نظارت و ارزیابی و نظام نهادی می‌تواند ارتقاء تاب‌آوری شهری را تسهیل کند. این تحلیل نتایج به مدیران و تصمیم‌گیران شهری کمک می‌کند تا با در نظر گرفتن ابعاد گسترده تاب‌آوری، برنامه‌ها و راهبردهای موثرتری را برای مواجهه با چالش‌ها و بحران‌های آتی ارائه دهند. یافته ها در بخش پایانی نشان داد که تأثیر فرایند برنامه‌ریزی‌ استراتژیک نهادی-رسمی مدیریت شهری بر پایداری تاب‌آوری معنی­دار است. این یافته ها با نتایج رهنما و صادقی (1395) که نشان دادند ارتقاء فرآیند‌ها و ساختارهای نهادی-رسمی در مدیریت شهری، توانایی شهر را در مقابل بحران‌ها و چالش‌ها افزایش می‌دهد و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت نقش نهادی و دولتی در تدوین و اجرای استراتژی‌های مدیریتی برای ایجاد تاب‌آوری در شهر می‌باشد، هماهنگی دارد. این نشان می­دهد که ارتقاء فرآیند‌ها و ساختارهای نهادی-رسمی در مدیریت شهری می‌تواند به بهبود تاب‌آوری شهری کمک کند. از این رو می توان بیان کرد که نه تنها در تدوین بلکه در اجرای اقدامات نهادی-رسمی باید برای افزایش تاب‌آوری شهری سرمایه‌گذاری کرد و بهبود فرآیندها و ارتقاء هماهنگی بین ادارات مختلف می‌تواند به افزایش توانمندی تاب‌آوری شهری منجر شود. باتوجه به موارد فوق می­توان بیان کرد که دیگر نمی­توان با اتکاء به شیوه‌های سنتی، طرح­های دستوری و تجویزی به مدیریت شهرها و ساماندهی چالش­های فراروی آن پرداخت. از­این­رو، برنامه­ریزی استراتژیک پیشنهاد مناسبی برای جایگزینی برای طرح­های جامع می­باشد. اصلاح نظام برنامه­ریزی شهرهای کشور از روند متمرکز به نظام غیرمتمرکز در جهت ایجاد سازوکارهای مشارکت مردم، نهادهای محلی و متخصصان در تهیه و اجرای طرح‌ها به جهت آشنایی مسئولین محلی و مردم با ویژگی‌های محیطی، توانمندی‌ها و اولویت‌ها، سناریوسازی، تصمیم­سازی و غیره را از طریق ۴ شاخص نگرشی و دانشی، هنجاری و رفتاری، ارتباطی و مدیریتی و نهادی از اولویت‌های ضروری برای پایداری تاب‌آوری شهری در ایران می­باشد و برای نهادینه‌سازی برنامه‌ریزی استراتژیک باید زمینه‌سازی لازم فراهم گردد؛ تا بتوان همگام با استراتژی­های جهانی شاهد شهرهای تاب­آور و پایدار بود.

پیشنهادهای پژوهش

- شهرداری منطقه 12 تهران می‌تواند با تقویت و به‌روزرسانی فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک خود، اقدامات هوشمندانه‌تر و مؤثرتری را برای مدیریت بحران‌ها و افزایش تاب‌آوری شهری انجام دهد.

- شهرداری منطقه 12 تهران تعامل فعال با نهادهای محلی، جوامع محلی و مشارکت مردم در فرآیندهای تصمیم‌گیری شهری می‌تواند به ارتقاء ارتباطات شهری و تاب‌آوری در برابر بحران‌ها کمک کند.

- ارتقاء ساختارهای نهادی-رسمی شهرداری منطقه 12 تهران، افزایش کارایی در مدیریت بحران و اجتناب از تداوم آثار منفی پس از بحران را تسهیل می‌کند.

- ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته جهت جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مدیریتی، به شهرداری منطقه 12 تهران کمک می‌کند تا به صورت سریع و دقیق به نیازهای شهری پاسخ دهد و برنامه‌های تاب‌آوری را بهبود بخشد.

- توجه به جنبه‌های محیطی، اجتماعی و اقتصادی در استراتژی‌ها و برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به توسعه پایدار و تاب‌آوری شهری منطقه 12 شهر تهران کمک کند. این شامل ایجاد سیاست‌ها و پروژه‌های مبتنی بر اصول توسعه پایدار می‌شود.

- ایجاد نهادهای مردمی فعال و مستقل جهت مشارکت در فرآیندهای مدیریت بحران، از جمله مهمترین اقدامات می‌باشد. این اقدامات می‌توانند اطمینان حاصل کنند که صداها و نیازهای جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی شهرداری منطقه 12 تهران مورد توجه قرار گیرند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

-       احد نژاد، محسن، حیدری، محمدتقی، تیموری، اصغر، طهماسبی مقدم، حسین (1397)، تحلیلی بر شاخص-های استراتژی توسعه شهری (CDS) با رویکرد برنامه‌ریزی استراتژیک: مطالعه موردی: شهر زنجان، فصلنامه مطالعات عمران شهری دوره دوم، شماره پنجم، صص 4-22.

-       امیری فهلیانی، محمدرضا، امانپور، سعید، ملکی، سعید، صفایی پور، مسعود (1397)، تحلیل وضعیت و تعیین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در تاب‌آوری کلان‌شهرهای ایران (موردپژوهش؛ کلان‌شهر اهواز)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، پیاپی ۳۵، صص ۳۱ -۴۶. رهنما محمد رحیم، صادقی، مجتبی (1391)، شناسایی و سنجش بسترهای بایسته برای الگوی مدیریت استراتژیک شهری (مطالعه موردی شهر مشهد)، مجله پژوهش و برنامهريزي شهري، سال سوم، شماره نهم، صص 21-34.

-       حسنی هنزایی، وحید، الهیاری، رضا (1397)، مطالعه تطبیقی برنامه‌ریزی راهبردی بر اساس حکمروایی خوب شهری موردمطالعه شهرهای تهران و مشهد، دوماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال سوم، شماره 3(11)، صص 1-14.

-       حسینی سیاه گلی، مهناز، قدمی، مصطفی (1395)، تحلیلی بر مؤلفه‌های گرایش به رویکرد استراتژیک در فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیطی، جغرافیا و پایداری محیط، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 18، صص 81-95.

-       حلاجیان، ابراهیم، شاد، علی امین (1394)، شناسایی و تدوین استراتژی‌های مؤثر مدیریت استراتژیک توسعه شهری شهرستان رامسر، فصلنامه مديريت شهري، شماره 40، صص 399-418.

-       رمضان زاده لسبويي، مهدي، بدري، سيدعلي (1393)، تبيين ساختارهاي اجتماعي - اقتصادي تاب‌آوری جوامع محلي در برابر بلاياي طبيعي با تأکید بر سيلاب مطالعه موردي: حوضه­هاي گردشگري چشمه کيله تنکابن و سردآبرود کلاردشت، فصلنامه جغرافيا، دوره­12، شماره40، صص 109 -131.

-       رهنما محمدرحیم، مافی عزت‌الله، اسدی روح اله، سلیمی محمود(1399) گذار از برنامه‌ریزی جامع به برنامه‌ریزی استراتژیک. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال ۲ شماره ۸، صص۳۹-۵۴.

-       زنگیشه ئی سجاد، رفیعیان مجتبی (1399)، برنامه‌­ریزی استراتژیک و راهبردهای بازآفرینی پایدار بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه). فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده. سال اول شماره 4، صص۱۰۳-۱۱۸

-       زياري، كرامت اله (1383)، برنامه‌ریزی كاربري اراضي شهري، يزد، انتشارات دانشگاه يزد.

-       علائی، صمد، توکلان، علی، سرور، رحیم (1402)، ارزیابی مولفه های تاب­آوری شهری در شهرهای پیرامون کلانشهر تهران-مطالعه موردی شهر اسلامشهر، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، دوره 15، شماره 56، صص120-99.

-       مرادی مسیحی، واراز (1384)، برنامه‌ریزی استراتژیک در کلان‌شهرها به ضمیمه برنامه استراتژیک شهر لندن، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.

-       ملکی، سعید، آروین، محمود، بذرافکن، شهرام (1397) ، بررسی نقش الگوی حکمروایی خوب شهری در تحقق شهر تاب‌آور (مطالعه موردی: شهر اهواز) ، فصلنامه دانش شهرسازی، دانش شهرسازی، دوره 2، شماره 4 - شماره پیاپی 5، صص 1-18.

-       منزوي، مهشيد، سليماني، محمد، تولايي، سيمين، چاوشي، اسماعيل، آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده بخش مرکزي شهر تهران در برابر زلزله (مورد: منطقه 12)، پژوهش‌های جغرافياي انساني، 1389، دوره 42، شماره 73: صص 1-18.

-       مهردانش، گونا، آزادی زاده، نامدار (1399)، مفهوم تاب‌آوری شهری مدیریت و برنامه‌ریزی آینده شهرها (کرونا-19 )، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 1، صص 132-161.

-       Albrechts, L. (2006). Bridge the Gap: From Spatial Planning to Strategic Projects". European Planning Studies, 1487-1500.

-       Ampornphan, P., Tongngam, S.(­2020). Exploring technology influencers from patent data using association rule mining and social network analysis. Information 11 (6), 333. https://doi.org/10.3390/info11060333.

-       Chapman, S., Watson, J. E. M., Salazar, A., Thatcher, M., & McAlpine, C. A. (2017). The impact of urbanization and climate change on urban temperatures: a systematic review. Landscape Ecology 32 (10) 1921-1935. https://doi.org/10.1007/s10980-017-0561-4.

-       Folkman, S. (2018). Personal Control and Coping Processes: A theoretical Analysis. Journal of Personality and Social Psychology, 46 (4), 839-852.

-       Grimmond S. (2007) Urbanisation and global environmental change: local effects of urban warming. Geogr J; 173:83–8.

-       Halla. F. (2007). A SWOT analysis of strategic urban development planning: The case.

-       Hetu, Seth N., Gupta, Samarth, Vinh, Vu, Tan, Gary, (2018). A simulation framework for crisis management: Design and use, Simulation Modelling Practice and Theory, No 16, Vol 85, Pp 15–32. (In English) 

-       Huang, G.Y., Li, D.Z., Zhu, X.W., Zhu, j. (2021). Influencing factors and their influencing mechanisms on urban resilience in China. Sustain. Cities Soc. 74, 103210. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103210.

-       Kellett, L., Peter, L., & Moore, K. (2008). The City of Saskatoon’s local area planning program: A case study. Social Indicators Research, 85(1), 159-167.

-       Khalifa, M. A.­(2012), A critical review on current practices of the monitoring and evaluation in the preparation of strategic urban plans within the Egyptian context, Habitat International January 2012Volume 36, Issue 1Pages 57-67

-       Kiptoo, K.J, Mwirigi, F. M. (2014) Factors That Influence Effective Strategic Planning Process in Organizations, IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), Volume 16, Issue 6. Ver. II (Jun.), PP 188-195.

-       Koomen, E., Dekkers, J., & van Dijk, T. (2008). Open-space preservation in the Netherlands: Planning, practice, and prospects. Land use policy, 25(3), 361-377. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2007.09.004.

-       Li, G., Kou, C., Yang, H. (2020), System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China, Resources, Conservation and Recycling5 June 2020Volume 161 (Cover date: October 2020) Article 104954.

-       Liu, L., Lei, Y., Zhuang, M., & Ding, S. (2022). The impact of climate change on urban. resilience in the Beijing-Tianjin-Hebei region. Science of the Total Environment, 827. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2022.154157.

-       McClamroch, J., Byrd, J. J., & Sowell, S. L. (2001). Strategic planning: Politics, leadership, and learning. The Journal of Academic Librarianship, 27(5), 372-378. https://doi.org/10.1016/S0099-1333(01)00222-1.

-       Mohmed,E.S , Schutt,B. , Belal,A.(2013); Assessment of environmental hazards in the north western coast -Egypt using RS and GIS; The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences.

-       Moloney, S., Doyon, A. (2021). The Resilient Melbourne experiment: Analyzing the conditions for transformative urban resilience implementation. Cities, 110, Article 103017. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.103017.

-       Ocasio, W., & Joseph, J. (2008). Rise and fall-or transformation? The evolution of strategic planning at the General Electric Company, 1940–2006. Long-range planning, 41(3), 248-272. https://doi.org/10.1016/j.lrp.2008.02.010.

-       OECD. Donor (2008) Approaches to Governance Assessments, DAC Network on Governance, June (final draft), pp. 17

-       Parvin, Gulsan Ara., Surjan, Akhilesh and Rahman, Atta-ur., Shaw, Rajib.(­2016) Urban Risk, City Government, and Resilience, Urban Disasters and Resilience in Asia, , Pages 21-34.

-       Pizzo B. (2015). Problematizing resilience: Implications for planning theory and practice. Cities 43, 133–140.

-       Rayan, M, Gruehn, D, Khayyam, U. (2021), Green infrastructure indicators to plan resilient urban settlements in Pakistan: Local stakeholder's perspective, Muhammad RayanDietwald GruehnUmer Khayyam, Urban Climate29 June 2021Volume 38. DOI: 10.1016/j.uclim.2021.100899

-       Rogatka, K., Starczewski, T., Kowalski, M. (2020), Urban resilience in spatial planning of polish cities - True or false? Transformational perspective, Land Use Policy29 November 2020Volume 101 (Cover date: February 2021) Article 105172

-       Sobaih, A. E. E. Elshaer, I., Hasanein, A. M. Abdelaziz. A. S. (2021), Responses to COVID-19: The role of performance in the relationship between small hospitality enterprises’ resilience and sustainable tourism development, International Journal of Hospitality Management25 December 2020Volume 94 (Cover date: April 2021)Article 102824

-       United Nations, Department of Economic and Social Affairs, P.D. (2014). World Urbanization Prospects: The 2014 Revision, Highlights (ST/ESA/SER.A/352).

-       Yang, Y., Fang, Y., Xu, Y., & Zhang, Y. (2021). Assessment of urban resilience based on the transformation of resource-based cities: A case study of Panzhihua, China. Ecology and Society, 26(2), 20. Available from https://doi.org/10.5751/ES-12280-260220.

 

 

 

 

[1]  - International Council for Regional Sustainability

[2]  - United Nations Disaster Reduction Strategy Agency

[3]  - Making Cities Resilient

[4]  - Change Our World

[5]  - sustainable development goals

[6]  - World Meteorological Organization

[7]  -Rogatka etal

[8]  -Li etal

[9]  - Khalifa etal

[10]  - Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)

[11]  - Rayan et al


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]