بررسی درون‌مایة دوبیتی‌های شهرستان فسا

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

عظیم جبّاره ناصرو ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم)
ندا شادمانی ² (کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم)

تاریخ دریافت : 1396/10/02 تاریخ پذیرش : 1397/04/08 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: دوبیتی, ادبیات عامه, درون‌مایه, چهل‌بیتی‌گویی, شهرستان فسا,

چکیده مقاله :

ادبیات عامیانۀ هر قوم نشان دهندۀ باورها، اندیشه ها، بایدها و نبایدها، شیوه های خاص زندگی، علایق و مناسبات اجتماعی آن قوم است. واکاوی این بخش مهم از ادبیات ملت ها، گاه حقایقی را روشن می کند و داده هایی در اختیار جوینده می گذارد که در بررسی ادبیات رسمی، کمتر دیده می شود. از میان گونه های متفاوت ادب عامه، شعر دارای جایگاهی ویژه است و در میان قالب های گونه گون شعری، دوبیتی پیشینه ای به درازنای تاریخ ادب پارسی دارد. در گسترۀ ایران بزرگ شاید کمتر جایی را بتوان یافت که این قالب شعری در آن نفوذ نکرده باشد. یکی از مناطقی که این قالب شعری در آن گسترش ویژه ای یافته است، شهرستان فسا است. بررسی ها نشان می دهد مهم ترین و پربسامدترین قالب شعری ادب عامه در این منطقه، دوبیتی است که همراه با آیینی ویژه به نام چهل‌بیتی‌گویی از دیرباز در میان بومیان منطقه رواج داشته است. در این پژوهش تلاش شده است افزون بر ثبت این دوبیتی ها و آیین چهل‌بیتی‌گویی، درون مایه های این اشعار نیز تحلیل شود. درون مایه هایی همانند عشق، برادری، بی‌وفایی، غم، گله و شکایت، مذمّت پیری، اندیشۀ مرگ، نفرین، جبر و جبرگرایی. از عوامل پیدایش این دوبیتی ها می توان به بی سوادی، فقر مالی، نبود راه های ارتباطی، نداشتن قدرت برای تصمیم‌گیری و ... اشاره کرد.

چکیده انگلیسی:

Abstract Folklore literature indicates the beliefs, ideas, values, life styles, interests, and societal relations of ethnicities. The investigating can clarify the main part of nations' literature and provides findings any aspects of the folklore nature which are not readily found in the study of the recognized literature. Poetry is distinguished from different forms of folklore. Couplets dated back to the earliest days of Persian literary terms and they have been prevalent in various places in Iran. They are popular in Fasa city and the natives have even established a tradition of chehel-beyti (forty verses) recitation there. The aims of this research are to record these couplets and the chehel-beyti tradition, and to analyze their content as well. The most prevalent themes include love, brotherhoods, unfaithfulness, sadness, moaning, and complaint of oldness, death, military service, curse, and determination. The reasons paved the rise of these couplets are illiteracy, poverty, lack of roads, and powerlessness in decision-making.  

منابع و مأخذ:

کتاب­ها

- قرآن کریم

- آشتیانی، محسن، (1388)، رموز اسرارآمیز عدد چهل، قم، امیران.

- بهار، محمدتقی، (1371)، بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن، چاپ سوم، تهران، نشر جیبی.

- حسینی‌فسایی، حسن، (1367)، فارسنامۀ ناصری، تهران، امیر کبیر.

- خاوری، محمد جواد، (1382)، دوبیتی­های عامیانۀ هزارگی، تهران، محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی.

- رضازاده گراشی، جلیل، (1381)، از پسا تا فسا، قم، فاضل.

- رضایی، غلامرضا، (1387)، شهر من فسا، شیراز، نوید.

- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1368)، موسیقی شعر، تهران، آگاه.

- شمیسا، سیروس، (1387)، سیر رباعی، تهران، علم.

- طباطبایی، محمد حسین، (بی­تا). تفسیر المیزان، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا.

- فرخ پور، زهرا، (1394)، رِی من، رغبت تو: ترانه­های محلی، شیراز، فرنام.

- کاسیرر، ارنست، (1360)، فلسفه و فرهنگ، ترجمۀ بزرگ نادرزاده، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعۀ فرهنگ‌ها.

- کرزن، جرج. ن، (1350)، ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ وحید مازندرانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- محجوب، محمدجعفر، (1393)، ادبیات عامیانۀ ایران: مجموعه مقالات دربارۀ افسانه­ها و آداب و رسوم مردم ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران، چشمه.

- مختاری، محمد، (1378)، انسان در شعر معاصر، چاپ دوم، تهران، توس.

- مستوفی، حمدالله، (1336)، نزهه القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری.

- مصطفوی، محمد تقی، (1343)، اقلیم پارس: آثار تاریخی و اماکن باستانی فارس، تهران، انجمن آثار ملی.

- مولوی، جلال الدین محمد، (1361)، غزلیات، به کوشش رینولد نیکلسون، تهران، امیرکبیر.

- مولوی، جلال الدین محمد، (1368)، مثنوی معنوی، به همت رینولد الین نیکلسون، تهران، مولی.

- میرصادقی، جمال، (1376)، عناصر داستان، تهران، سخن.

- نسفی، عزیزالدین، (1394)، الانسان الکامل، با پیشگفتار هانری کربن و تصحیح و مقدمۀ ماریژان موله، ترجمۀ ضیاء‌الدین دهشیری، چاپ سیزدهم، تهران، طهوری.

- نشاط، سیدمحمود، (1368)، شمار و مقدار در زبان فارسی، تهران، امیرکبیر.

-  همایی، جلال الدین، (1361)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، توس.

- همایونی، صادق، (1379)، ترانه‌های محلی فارس، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی.

- همدانی، مولی عبدالصمد، (1373)، بحرالمعارف، تحقیق و ترجمه حسین استاد ولی، تهران، حکمت.

مجلات

- اسماعیلی‌زاده، عباس؛ شعیب، میثم و رضا ملازاده پامچی، (1396)، «نقد مستندات قرآنی و روایی چلّه‌نشینی». پژوهشنامۀ کلام، ش 6، صص 93- 116.

- جباره‌ناصرو، عظیم؛ کوهنورد، رقیه، (1395)، «مرگ و مرگ‌اندیشی در اشعار شفیعی‌کدکنی». بوستان ادب، سال 9، ش 2، صص 67- 85.

- حلیمی‌جلودار، حبیب‌الله؛ پاتیار، عزت‌الله، (1393)، «خدمت سربازی حرفه‌ای از منظر قرآن و نهج‌البلاغه». سیاست دفاعی، دورۀ 22، ش 1، صص 173- 200.

- ذوالفقاری، حسن، (1394)، «کاربرد و ویژگی‌های دوبیتی در بومی‌سرودهای ایرانی»، ادب‌پژوهی، ش 32، صص63- 96.

- محسنی، مرتضی؛ کمرپشتی، عارف، (1394)، «تحلیل ساختار قافیه و ردیف در دوبیتی‌های مازندرانی شهرستان سوادکوه». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، سال 5، ش 2، صص 125- 158.

 منابع شفاهی

راویان اشعار:

1.لیلا کوهستانی. 2. گل افروز کوهستانی 3. قربان­علی شکوهی. 4. پنج­علی شکوهی. 5 . مرحوم جواهر کوهستانی. 6 . هاجر کوهستانی. 7 . سکینه کوهستانی. 8 . صغری بهرامی. 9. مرحوم امام‌قلی کوهستانی.