فهرست مقالات astronomy

• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  1 - بررسی انتقادی تأثیر ابن سینا بر جریان اخترشناسی در دوره اسلامی و نقد نظریه « انقلاب علمی در رصدخانة مراغه »
  سید محمد مظفری
  در این مقاله به سه تأثیر عمده بوعلی سینا بر نجوم دوره اسلامی پرداخته می شود: نخست، وی تمایزیروش شناختی بین نجوم به عنوان علمی محاسباتی و برهانی، و تنجیم، به عنوان علمی تخمینی نهاد و ازاین رو یک انفکاک اصولی بین نجوم و تنجیم، که در سراسر نجوم بابلی و یونانی و اسکندرانی ب چکیده کامل

  در این مقاله به سه تأثیر عمده بوعلی سینا بر نجوم دوره اسلامی پرداخته می شود: نخست، وی تمایزیروش شناختی بین نجوم به عنوان علمی محاسباتی و برهانی، و تنجیم، به عنوان علمی تخمینی نهاد و ازاین رو یک انفکاک اصولی بین نجوم و تنجیم، که در سراسر نجوم بابلی و یونانی و اسکندرانی به منزلةیک کلّ پنداشته می شدند، رقم زد؛ دوم، دفاع وی از فلسفة ارسطویی در برابر تشکیکات ذهن تجربیابوریحان بیرونی است که از نقش مثبت عوامل جامعه شناختی به نفع وی نیز سود برده بود؛ سوم، تأثیرآموزه های مشّایی با قرائت سینوی در فعالیت های نجومی دورة نخست رصدخان ه مراغه، حلقة علمینصیرالدین طوسی، است. این تأثیرات در مقیاس دانش نجوم واجد جنبه های منفی و مثبت بوده است :تأثیر نخست گامی رو به جلو محسوب می شود، در حالی که دو تأثیر بعدی، یا به کاستن قدرت دانشنجوم و ناتوانی آن در تغییر باورهای رایج فلسفه طبیعی منجر شد یا در برخی جای ها و برهه ها منجر بهفروکاستن آن تا حد یک دانش هندسی گردید. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  2 - رسالۀ فی [توضیح اشکال] الاسطرلاب الکری: بررسی رساله ای مجهول المؤلف درباره اسطرلاب کروی
  سید جمال lموسوی سید محمّد مظفّری
  این مقاله به بررسی رساله‌ای مجهول المؤلّف به نام فی توضیح اشکال الأسطرلاب الکری می پردازد. مؤلف رساله به تصریح خود، سازنده اسطرلاب بوده و بنابراین، اسطرلاب کروی تشریح شده در متن این رساله احتمالا مبتنی بر نمونه ساخته شده او بوده که بنابراین احتمال، امکان مقایسه آن را ب چکیده کامل

  این مقاله به بررسی رساله‌ای مجهول المؤلّف به نام فی توضیح اشکال الأسطرلاب الکری می پردازد. مؤلف رساله به تصریح خود، سازنده اسطرلاب بوده و بنابراین، اسطرلاب کروی تشریح شده در متن این رساله احتمالا مبتنی بر نمونه ساخته شده او بوده که بنابراین احتمال، امکان مقایسه آن را با دو نمونه برجای مانده از اسطرلاب های کروی دوران اسلامی فراهم می‌آورد. با این مقایسه و نیز برخی شواهد، این فرضیّه مهمّ توسّط مؤلفان مطرح گردیده که رساله مذکور در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم نگاشته شده است. این فرضیّه دست کم با سه دلیل تأیید می‌گردد. افزون بر این، برخی نکات جالب مربوط به ریشه شناسی اسطرلاب، نحوه کاربرد ابزار،... نیز در این مقاله بررسی می شود. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  3 - دستاوردهای ابن‌سینا در اخترشناسی ادوار میانه اسلامی ،
  سید محمد مظفّری
  بررسی انتقادی نجوم ابن سینا در حوزه نظری و نیز کوشش های عملی و رصدی و لو اندک وی در حیطه اخترشناسی بر عهده این مقاله است؛ در جنبه نخست، الگوی حرکات اولیّه و ثانوی افلاک قرار دارد که در دانشنامه علایی و النّجاة مطرح شده است. وی در این الگو نحوه ارتباط بین محرّک اوّل با ف چکیده کامل

  بررسی انتقادی نجوم ابن سینا در حوزه نظری و نیز کوشش های عملی و رصدی و لو اندک وی در حیطه اخترشناسی بر عهده این مقاله است؛ در جنبه نخست، الگوی حرکات اولیّه و ثانوی افلاک قرار دارد که در دانشنامه علایی و النّجاة مطرح شده است. وی در این الگو نحوه ارتباط بین محرّک اوّل با فلک الأعلی و افلاک کوچکتر سیّارات را به صورت هندسی و با تأکید بر آموزه ارسطویی پیکربندی حرکات افلاک سیّارات (یعنی فقط کاربرد حرکات مستدیر یکنواخت) تببین می‌کند. در جنبه رصدی نجوم وی، به تنها کمیّت رصدی او، یعنی مقداری که ابن‌سینا برای میل کلّی یافته بود (30;33;23)، اشاره می‌شود که در کنار سایر مقادیری که پیشینیان یونانی و اسلامی وی یافته بودند، وی را به تغییر مقدار میل کلّی معتقد کرده بود. جنبه دیگر کارش که ترکیب دو جنبه نخست است، در الگوی خورشیدی وی (در نجوم شفا) هویدا می‌شود، جایی که او تلاش دارد با ترکیب پنج فلکْ الگویی نظری (و ارسطویی) برای حرکت خورشید ارائه کند تا این الگو بتواند شواهد رصدی تغییر میل کلّی را نیز توجیه نماید. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  4 - پیوند تاریخ‌نگاری با ستاره‌شناسی و تنجیم در عصر صفویه
  بهزاد کریمى
  تاریخ نگاری نمی تواند فارغ از تأثیرات علوم دیگر یا حوزه های اجتماعی و سیاسی به درستی مطالعه و فهمیده شود. بر همین اساس، نویسنده کوشیده است در این جستار و در بازه زمانی عصر صفویه، رابطه کیهان شناسی و در زمینه ای محدودتر، تنجیم را با تاریخ نگاری، با اتخاذ رویکردی توصیفی- چکیده کامل

  تاریخ نگاری نمی تواند فارغ از تأثیرات علوم دیگر یا حوزه های اجتماعی و سیاسی به درستی مطالعه و فهمیده شود. بر همین اساس، نویسنده کوشیده است در این جستار و در بازه زمانی عصر صفویه، رابطه کیهان شناسی و در زمینه ای محدودتر، تنجیم را با تاریخ نگاری، با اتخاذ رویکردی توصیفی- تحلیلی بررسی کند. نویسنده ابتدا مقدماتی در باب قِرانبه عنوان یکی از مبادی ستاره شناختیِ مرتبط با بحث اصلی این نوشتار به دست داده و در بخش های بعدی، ضمن شناسایی چگونگی پیوند ستاره‌شناسی و تنجیم با تاریخ نگاری، تأثیر و تأثر این حوزه ها را بر اساس منابع شاخص تاریخ نگارانه و ستاره شناسانه بررسی کرده است؛ سرانجام در بخش پایانی این جستار که بلاغت تنجیمی نام یافته، نویسنده با رویکردی فرم گرا کوشیده تا ریطوریقای تاریخ نگارانه صفوی را در ربط با تنجیم تحلیل و بررسی کند. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  5 - مقایسه تطبیقی رمزیابی و طلسم گشایی آغازگر بزم‌ها در شاهنامه و هفت پیکر
  لیلا ساعی ناصر ناصری تازه شهری شهریار حسن زاده
  10.30495/clq.2021.683760
  یکی از ویژگی‌های برجسته تمامی آثار داستانی با بن‌مایه‌های ذهنی، رمزآمیز بودن آن‌هاست به طوری که این ویژگی در شاهنامه و هفت پیکر، جلوه و برجستگی خاصی دارد از آنجایی که شهریاران و پهلوانان برای گشودن رمزهای پیچیده و طلسمات، به مدد نیروی اهورایی و خردورزی به مبارزه با نیرو چکیده کامل

  یکی از ویژگی‌های برجسته تمامی آثار داستانی با بن‌مایه‌های ذهنی، رمزآمیز بودن آن‌هاست به طوری که این ویژگی در شاهنامه و هفت پیکر، جلوه و برجستگی خاصی دارد از آنجایی که شهریاران و پهلوانان برای گشودن رمزهای پیچیده و طلسمات، به مدد نیروی اهورایی و خردورزی به مبارزه با نیروهای اهریمنی می‌پرداختند و گاه برای گشودن گره‌های فرو بسته و دشوار به کردارهای رمزآمیز روی می‌آوردند و به میمنت رمزگشایی به شادخواری و بزم می‌پرداختند. قهرمانان داستان‌ها جهت گشودن رمزها و اسرار نهفته از ابزارهایی چون اخترشناسی و پیش بینی تقدیر الهی، و مشورت با موبدان و روحانیون و خوابگزاران سخن می‌گویند، و گاه برای نایل شدن به پیروزی، به طالع بینی و شناختن حالات سعد و نحس اختران سپهری روی می‌آورند. در این مقاله، به شیوه توصیفی- تحلیلی و مقایسه‌ای علت یابی علمی به عمل آمده است و نتیجه تحقیق نشان می‌دهد اغلب جشن‌ها ریشه در گشایش رمزها و طلسم‌ها داشته است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  6 - استهلال در عصر حاضر
  صدیقه مصدق صدقی
  تعیین اول ماه های قمری از مسائل بسیار مهم برای انجام فرائض و تکالیف دینی می باشد. در این میان تعیین اول ماه شوال به دلیل مردد بودن بین دو امر واجب و حرام- روزه داری آخر رمضان و اول شوال- اهمیت بیشتری دارد. تعیین اول ماه شوال از موضوعات احکام و وظیفه خود مکلفین است اما آ چکیده کامل

  تعیین اول ماه های قمری از مسائل بسیار مهم برای انجام فرائض و تکالیف دینی می باشد. در این میان تعیین اول ماه شوال به دلیل مردد بودن بین دو امر واجب و حرام- روزه داری آخر رمضان و اول شوال- اهمیت بیشتری دارد. تعیین اول ماه شوال از موضوعات احکام و وظیفه خود مکلفین است اما آنان به دلیل عدم توانایی تحقیق شخصی در این زمینه معمولاً به مراجع تقلید خود مراجعه می کنند. فقها و علمای نجوم همواره تلاش گسترده ای در زمینه تعیین اول ماه شوال داشته اند. با توجه به اعتباری که فقه امامیه برای بنای عقلا و مراجعه به کارشناس و متخصص در هر زمینه ای قائل است، همگامی دو علم فقه و نجوم در تعیین اول ماه شوال خالی از اهمیت نیست، در واقع نظرات کارشناسان نجوم می تواند جهت کاهش خطا در خدمت فقها قرار گیرد. تحقیق حاضر ضمن ارائه راهکارهای دو علم نجوم و فقه در راستای همگامی این دو علم در تعیین اول ماه شوال گام بر می دارد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  7 - کاربرد نجوم در تبیین مفاهیم عرفانی- تعلیمی بر مبنای شعر نظامی، انوری و ناصرخسرو
  بهناز شهنوازی
  گرایش به تعلیم و اخلاق و عرفان در تمام ادوار شعر فارسی وجود دارد؛ آن چه وجه تمایز اشعار در سبک ها و گفتمان های مختلف می شود، نحوة بیان شعرا و اندیشمندان است. در شعر انوری و ناصرخسرو، بخشی از اشعار تعلیمی با کمک تصاویر ادبی ساخته شده از صور فلکی است. شاعر با استفاده از ج چکیده کامل

  گرایش به تعلیم و اخلاق و عرفان در تمام ادوار شعر فارسی وجود دارد؛ آن چه وجه تمایز اشعار در سبک ها و گفتمان های مختلف می شود، نحوة بیان شعرا و اندیشمندان است. در شعر انوری و ناصرخسرو، بخشی از اشعار تعلیمی با کمک تصاویر ادبی ساخته شده از صور فلکی است. شاعر با استفاده از جایگاه رفیع ستاره ها و سیاره ها، سعد و نحس بودن و... به تعلیم روی می آورد. در شعر نظامی، علاوه بر اشعار تعلیمی، تعالیم عرفانی نیز با کمک همین صور فلکی و مبانی علم نجوم ارائه می شود. در این پژوهش در پی ارائه گزارشی از شیوة بیان این شاعران هستیم. پژوهش بر مبنای شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  8 - بازتاب توصیفات نجومی در دیوان منوچهری دامغانی
  عبدالمجید محققی هاشم عربی
  یکی از راههای تکامل شعر و تنوع بخشی به مضامین آن، استفاده شاعر از اصطلاحات علوم گوناگونی؛ مانند: طب، نجوم... است تا هم معلومات متعدد خود را در کسوت زیبای شعرعرضه نموده، از نو آوری در آن سود جوید؛ و هم، محیط تربیتی، اجتماعی خویش و حوادثی که از آن در ذهن و شعرش تأثیر عمیق چکیده کامل

  یکی از راههای تکامل شعر و تنوع بخشی به مضامین آن، استفاده شاعر از اصطلاحات علوم گوناگونی؛ مانند: طب، نجوم... است تا هم معلومات متعدد خود را در کسوت زیبای شعرعرضه نموده، از نو آوری در آن سود جوید؛ و هم، محیط تربیتی، اجتماعی خویش و حوادثی که از آن در ذهن و شعرش تأثیر عمیق داشته، به خوانندگان بشناساند؛ شعر عصر غزنوی با سامانی تفاوتهایی دارد؛ از جمله اینکه سادگی بیان سامانی جای خود را به استحکام در دوره ی غزنوی می دهد، همچنین اجزای تصاویر خیالی شاعر دوره ی غزنوی تا حدّی در پختگی شعر مؤثّر واقع می گردد و از این منظر می توان منوچهری دامغانی را نماینده ی تمام عیار دوره غزنوی دانست؛ چرا که تصاویر شعریش از طبیعت، که حاصل تجربههای حسی وی میباشد، همه را با زبان شعری خویشتن توصیف می نماید و هر از گاهی تخیّل خویش را در این عرصه به جولان وا میدارد. وی با برخورداری از اطلاعات نجومی مطابق زمان خود اقدام به بیان و توصیف این اطلاعات نمود‌ه‌ و بسیاری از تشبیهات نجومی خود را براساس تصاویر ذهنیای که از اجرام آسمانی داشته، به وجود آورده است و بسان هنرمندی زبردست میکوشد تا بین زمین و عناصر آن با فلک و کرات آن پیوندی شاعرانه دریابد، و با دقّت و ظرافت شگرفی این امور دور از هم و گاه متضاد- زمینی، آسمانی- را مقایسه، و مناسبتهایی میان آنها را استنباط نماید. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  9 - پند داستان‌های مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی
  تیمور مالمیر
  مطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیب‌گویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگویی‌ها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالع‌بینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگویی‌ها آن است که ه چکیده کامل

  مطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیب‌گویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگویی‌ها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالع‌بینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگویی‌ها آن است که هرچه انسان انجام می‌دهد نتیجة تدبیر و عملکرد خود اوست. نقل روایت‌هایی که بیانگر موافق آمدن تدبیر شخص با آگاهی از عاقبت کار است، پندی است برای انسان که حدّ انسانی خود را نگه دارد؛ چون دانایی او نسبت به مسائلی که به وی مربوط نیست برای او توانایی ایجاد نمی‌کند. در برخی موارد نیز پیشگویی، شیوه‌ای است که خردمندان برای پند دادن به حاکمان ستمگر در پیش گرفته‌اند. گاهی نیز ادعای پیشگویی، شیوه‌ای برای عملی کردن تدبیرهای پنهان است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  10 - مثنوی مولوی و نجوم
  امیدوار مالملی
  عنوان مقالة حاضر مثنوی مولوی و نجوم است. وقتی که وضعیت علوم را در قرن هفتم و هشتم هجری مطالعه می کنیم، متوجه پیش رفت و توسعة علوم عقلی و نجوم در کنار علوم نقلی می شویم و در می یابیم که از بین ستارگان عرصة ادب فارسی، مولوی شاعر آفاق و انفس است. در این پژوهش نیز مجالی فرا چکیده کامل

  عنوان مقالة حاضر مثنوی مولوی و نجوم است. وقتی که وضعیت علوم را در قرن هفتم و هشتم هجری مطالعه می کنیم، متوجه پیش رفت و توسعة علوم عقلی و نجوم در کنار علوم نقلی می شویم و در می یابیم که از بین ستارگان عرصة ادب فارسی، مولوی شاعر آفاق و انفس است. در این پژوهش نیز مجالی فراهم آمده است تا با طریق استفادة مولانا از دانش نجوم، ابزار نجومی، پدیده های جوّی، پیوستگی با اختران، سعد و نحس، افلاک، ستارگان و برج های دوازده گانة مثنوی و کاربرد آن ها در شعر او بیش تر آشنا شویم پرونده مقاله