روند نمایان شدن کاستی های ابعاد حقوقی کنوانسیون منع سلاح های بیولوژیک(2011 تا 2023)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

رباب رمضان پور ¹ , مریم مرادی ² , محسن دیانت ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق بین‌الملل، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم ایران
2 - استادیار دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بین الملل قشم
3 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/01/16 تاریخ پذیرش : 1403/03/22 تاریخ انتشار : 1403/04/28

کلید واژه: سلاح بیولوژیکی, کنوانسیون, بیوتروریسم, امنیت. نظام بین‌الملل,

چکیده مقاله :

در دو قرن اخیر موضوع تهدید سلاح‌های بیولوژیک اهمیت فراوانی پیدا کرده است. کنوانسیون ۱۹۷۲ سلاح‌های بیولوژیک که نتیجه استمرار و تکمیل مفاد پروتکل ۱۹۲۵ ژنو در مورد منع کاربرد گازهای خفه ‌کننده و سمی و روش‌های جنگ بیولوژیک است، نخستین فرایند خلع سلاح بین ‌المللی نامحدود را عینیت بخشید. اما این کنوانسیون تا به امروز میزان قابل توجهی از قدرت اعمال خود را از دست داده و کشورها و حتی برخی از نیروهای غیر دولتی استفاده بی رویه¬ای از سلاح¬های بیولوژیک که نقض آشکار این تعهد و قرارداد بین‌‌المللی است، داشته¬اند. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی در صدد با هدف بررسی کاستی¬های کنوانسیون یاد شده انجام گرفته و اطلاعات لازم را از کتب، مقالات جمع-آوری کرده است. لذا سوال بدینگونه مطرح می¬شود که، مهم¬ترین کاستی¬های حقوقی کنوانسیون منع سلاح¬های بیولوژیکی چیست؟ فرضیه کار که با بررسی بیوتروریسم نوین انجام شده بیان می¬دارد که، مهم¬ترین کاستی این کنوانسیون عدم راست آزمایی، عدم قدرت مقابله با قدرت‌های جهانی نظیر آمریکا، تعریف سیاسی تروریسم و ترور بیولوژیکی، عدم قدرت الزام آور، و کهنه بودن اساسنامه آن می¬باشد.

چکیده انگلیسی:

In the last two centuries, the issue of the threat of biological weapons has become very important.The 1972 Convention on Biological Weapons,which is the result of the continuation and completion of the provisions of the 1925 Geneva Protocol on the Prohibition of the Use of Asphyxiating and Poisonous Gases and Biological Warfare Methods,objectified the first unlimited international disarmament process.However,this convention has lost a significant amount of its power until today,and countries and even some non-governmental forces have used biological weapons indiscriminately, which is a clear violation of this obligation and international agreement.are This research was carried out by analytical-descriptive method with the aim of investigating the shortcomings of the mentioned convention and collected the necessary information from books and articles.Therefore, the question arises as follows:What are the most important legal shortcomings of the Convention on the Prohibition of Biological Weapons? The hypothesis of the work carried out by investigating modern bioterrorism states that the most important shortcoming of this convention is the lack of verification,the lack of power to confront world powers such as the United States,the political definition of terrorism and biological terror,the lack of binding powerand the oldness of the statute it is

منابع و مأخذ:

• مقالات
• Ali, Nihat. (2018). “Is Terrorism Becoming an Effective Strategy to Achieve Political Aims?”. All Azimuth V7, N2, 2018, 93-100. TOBB University of Economics and Technology.
• Briefing Daily Noon. (2023). “United Nations Unaware of Any Biological Weapons Programmes in Ukraine, Top Disarmament Official Affirms, as Security Council Considers New Claims by Russian Federation”. Available in: https://press.un.org/en/2022/sc14890.doc.htm.
• Bernstein Paul& et al. (2020). “8. Weapons of Mass Destruction, Strategic Deterrence, and Great Power Competition”. National Defense University PressThe premier professional military and academic publishing house”. Available in: https://thebulletin.org/2022/03/dont-let-finger-pointing-doom-this-key-treaty-against-bioweapons.
• 4- Bentley , Michelle. (2019). “The US has a history of testing biological weapons on the public – were infected ticks used too?”. Available in: https://theconversation.com/the-us-has-a-history-of-testing-biological-weapons-on-the-public-were-infected-ticks-used-too-120638.
• Briefing Daily Noon. (2023). “Russian Federation Attacks on Ukrainian Ports Risk Far-Reaching Impacts for Food in Developing Countries, Under-Secretary-General Tells Security Council”. Available in: https://press.un.org/en/2023/sc15362.doc.htm.
• 6-Bramlet,t Natalie. (2022). “CONFLICT-INDUCED HUNGER: LINKING THE WAR IN UKRAINE TO THE GLOBAL FOOD INSECURITY CRISIS”. Available in: https://www.interaction.org/blog/conflict-induced-hunger-linking-the-war-in-ukraine-to-the-global-food-insecurity-crisis.
• 7- Charlet, Katherine. (2022). “The New Killer Pathogens: Countering the Coming Bioweapons Threat”. Available in: The New Killer Pathogens: Countering the Coming Bioweapons Threa
• 8- Crouch, David. (2023). “Have Chemical Weapons been Used in Ukraine?”. Available in: https://www.rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/have-chemical-weapons-been-used-ukraine.
• 9-Edwards Brett & et al. (2022). “Meeting the Challenges of Chemical and Biological Weapons: Strengthening the Chemical and Biological Disarmament and Non-proliferation Regimes”. Availablein: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpos.2022.805426/full.
• 10-Griffin, Riley. (2022). “No End In Sight for Deadlock On Biological Weapons Ban”. Available in: https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2022-12-14/no-end-in-sight-for-deadlock-on-biological-weapons-ban.
• 11- Hart, John. (2011). “The Biological and Toxin Weapons Convention—approaching a mid-life crisis?”. Available in: https://www.sipri.org/commentary/essay/wed-11-23-2011-13-00/biological-and-toxin-weapons-convention-approaching-a-mid-life-crisis.
• 12- Jyothi Kora Aruna & et al. (2004). “Pitting corrosion of titanium by a freshwater strain of sulphate reducing bacteria T.S. Rao a”. Electronic Journal of Biotechnology.versión On-line ISSN 07173458.Electron.J.Biotechnol. v.2 n.3 Valparaíso dic. 1999http://dx.doi.org/10.4067/S0717-34581999000300001.
• 13- Lentzos, Filippa & Littlewood, Jez. (2022). “Don’t let finger-pointing doom this key treaty against bioweapons”. Available in: https://thebulletin.org/2022/03/dont-let-finger-pointing-doom-this-key-treaty-against-bioweapons.
• 14- Latimore, Jasmine. (2022). “Would Russia use bioweapons in Ukraine?”. Available in: https://www.aspistrategist.org.au/would-russia-use-bioweapons-in-ukraine.
• 15- PoliL, udovica. (2022). “ International Law and Chemical, Biological, Radio-Nuclear (CBRN) Events”. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004507999_024. Pages: 396–416.
• 16- Trakimavičius, Lukas. (2018). “Is Russia Violating the Biological Weapons Convention?”. Available in: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/is-russia-violating-the-biological-weapons-convention.
• 17- Wakefield, Benjamin. (2022). “Ukraine: Is a chemical or biological attack likely?”. Available in: https://www.chathamhouse.org/2022/03/ukraine-chemical-or-biological-attack-likely.
• 18 -Wheelis, Mark & et al. (2002). “Biological Attack on Agriculture: Low-Tech, High-Impact Bioterrorism: Because bioterrorist attack requires relatively little specialized expertise and technology, it is a serious threat to US agriculture and can have very large economic repercussions”. BioScience, Volume 52, Issue 7, July 2002, Pages 569576, https://doi.org/10.1641/0006-3568(2002)052[0569:BAOALT]2.0.CO;2.
• کتب
• 1- Huigang, Liang & et al. (2022). “Development of and prospects for the biological weapons convention”. Journal of Biosafety and Biosecurity. Volume 4, Issue 1, June 2022, Pages 50-53.
• 2- Jansen, H.J. & et al. (2014). “Biological warfare, bioterrorism, and biocrime”. Clinical Microbiology and InfectionVolume 20, Issue 6, June 2014, Pages 488-496.
• 3- Knight, Dacre. (2022). “COVID-19 Pandemic Origins: Bioweapons and the History of Laboratory Leaks”. South Med J. 2021 Aug; 114(8): 465–467.Published online 2021 Aug 3. doi: 10.14423/SMJ.0000000000001283.
• Mieir, oliver. (2002). “Verification of the Biological Weapons Convention: What is Needed?”. Vol. 18, No. 2 (April-June 2002), pp. 175-193 (19 pages). Published By: Taylor & Francis, Ltd.
• Roffey, R. (2002). “Biological warfare in a historical perspective”. VOLUME 8, ISSUE 8, P450-454, AUGUST 2002.
• 6- Radosavljevic, Vladan. (2019). “Environmental Health and Bioterrorism”. Encyclopedia of Environmental Health. 2019 : 450–457.Published online 2019 Sep 12. doi: 10.1016/B978-0-12-409548-9.11435-6.
• Tin, Derrick & et al. (2022). “Bioterrorism: An analysis of biological agents used in terrorist events”. Available in: https://doi.org/10.1016/j.ajem.2022.01.056. The American Journal of Emergency Medicine. Volume 54, April 2022, Pages 117-121

متن کامل:



 

 

 

 

The Process of Revealing the Shortcomings of the Legal Aspects of the Convention on the Prohibition of Biological Weapons(2011 to 2023)   Robab Ramazanopur 1, Maryam Moradi 2*, Mohsen Diyanat3

 

Received:2023/04/04 Accepted:2024/06/06

Research Article

 

Abstract In the last two centuries, the issue of the threat of biological weapons has become very important. The 1972 Convention on Biological Weapons, which is the result of the continuation and completion of the provisions of the 1925 Geneva Protocol on the Prohibition of the Use of Asphyxiating and Poisonous Gases and Biological Warfare Methods, objectified the first unlimited international disarmament process. However, this convention has lost a significant amount of its power until today, and countries and even some non-governmental forces have used biological weapons indiscriminately, which is a clear violation of this obligation and international agreement. This research was carried out using the analytical-descriptive method with the aim of investigating the shortcomings of the mentioned convention and collecting the necessary information from books and articles. Therefore, the following question arises: What are the most important legal shortcomings of the Convention on the Prohibition of Biological Weapons? The hypothesis of the work carried out by investigating modern bioterrorism states that the most important shortcoming of this convention is the lack of verification, the lack of power to confront world powers such as the United States, the political definition of terrorism and biological terror, the lack of binding power, and the oldness of the statute.   Keywords: Biological weapon, Bioterrorism, Convention, International system, Security.

 

Ramazanopur, R., Moradi, M., & Diyanat, M. (2024). The Process of Revealing the Shortcomings of the Legal Aspects of the Convention on the Prohibition of Biological Weapons(2011 to 2023). Journal of Political and International Research, 16(58), pp.57-74.

 

---

[1]  Ph.D. Student, Department of International Law, Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm Iran. [e-mail]

[2]  Faculty member of the Department of Public International Law, Islamic Azad University, Qeshm, Iran. (Corresponding Author) [e-mail]

[3]  Professor, Associate Professor, Payam Noor University, Tehran West. [e-mail]

 

 

روند نمایان شدن کاستی‌های ابعاد حقوقی کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیک(2011 تا 2023)   رباب رمضان‌پور 1، مریم مرادی 2*، محسن دیانت 3

 

---

[1]  دانشجوی دکتری، گروه حقوق بین‌الملل، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم ایران. [e-mail]

[2]  عضوهیات علمی گروه حقوق بین‌الملل عمومی،  دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران(نویسنده مسئول). [e-mail]

[3]  دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور تهران غرب. ایران. [e-mail]

 

مقاله پژوهشی

تاریخ دریافت: 16/01/1403 تاریخ پذیرش: 22/03/1403

 

چکیده دردوقرن اخیر موضوع تهدید سلاح‌های بیولوژیک اهمیت فراوانی پیداکرده است. کنوانسیون ۱۹۷۲ سلاح‌های بیولوژیک که نتیجه استمرار وتکمیل مفاد پروتکل ۱۹۲۵ ژنودرمورد منع کاربرد گازهای خفه‌کننده وسمی وروش‌های جنگ بیولوژیک است، نخستین فرایند خلع سلاح بین‌المللی نامحدود راعینیت بخشید. اما این کنوانسیون تا به امروز میزان قابل‌توجهی ازقدرت اعمال خود راازدست‌داده وکشورها وحتی برخی ازنیروهای غیردولتی استفاده بی‌رویه‌ای ازسلاح­های بیولوژیک که نقض آشکار این تعهد وقرارداد بین­المللی است، داشته­اند. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی درصدد باهدف بررسی کاستی­های کنوانسیون یادشده انجام‌گرفته واطلاعات لازم راازکتب، مقالات جمع­آوری کرده است. لذا سؤال بدین گونه مطرح می­شود که، مهم­ترین کاستی­های حقوقی کنوانسیون منع سلاح­های بیولوژیکی چیست؟ فرضیه کار که با بررسی بیوتروریسم نوین انجام‌شده بیان می­دارد که، مهم­ترین کاستی این کنوانسیون عدم راست آزمایی، عدم قدرت مقابله با قدرت‌های جهانی نظیر آمریکا، تعریف سیاسی تروریسم وترور بیولوژیکی، عدم قدرت الزام‌آور، وکهنه بودن اساسنامه آن می­باشد.   کلیدواژه‌ها: سلاح بیولوژیکی، کنوانسیون، بیوتروریسم، امنیت. نظام بین‌الملل.

 

رمضان پور؛ رباب، مرادی؛ مریم، دیانت؛ محسن (1403).  روند نمایان شدن کاستی‌های ابعاد حقوقی کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیک(2011 تا 2023).  فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره 58، صفحات 74-57

 

 

 

 

 

 

مقدمه

توسعه فعالیت­های علمی درحوزه بیولوژیکی¹، ونیز افزایش تنش­های سیاسی وامنیتی بعد ازجنگ جهانی اول کشورهایی که منافع بلندپروازانه­ای رابرای خود درنظر داشتند ونیز درصدد تضعیف قدرت‌های رقیب بودند، به سوءاستفاده ازاین علم اقدام نمودند وبه ساختن سلاح­های بیولوژیک² اقدام کنند. بعدازاین مسئله هرکدام ازکشورها اولویت خود رابدون توجه به سطح سلامت وبهداشت کره خاکی وبه‌عبارت‌دیگر نظام بین­الملل تلاش کردند که توسعه هرگونه سلاح بازدارنده باقیمت مناسب وقدرت تخریب قابل‌توجه، رابه تجهیزات نظامی خود اضافه نمایند. سازمان ملل متحد³ وکشورهای عضوآن به‌منظور مدیریت ومتوقف کردن تولید سلاح­های نامتعارف ومضر برای سلامت وبهداشت بشر اقدام به یک همگرایی واتحاد بین کشورهای متعدد درقالب ایجاد کنوانسیون­ها وقطعنامه‌های متعدد کنند. کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیکی⁴، اولین معاهده خلع سلاح جهانی⁵، که درسال 1972 امضا، وخود راملزم به رعایت مفاد آن کردند. هرچند که دراین راستا کنوانسیون­های متعدی رابه‌منظور تقویت امنیت⁶ بیشتر نظام بین­الملل، تصویب کردند(Griffin, 2022: 3-8).

چراکه، درادوار مختلف ازسلاح­های بیولوژیکی⁷ به‌منظور رسیدن به اهداف موردنظر ازطریق ایجاد بیماری­های عفونی وایجادکننده بیماری­هایی ازاین قبیل استفاده می­شد. امروزه نیزبرخی ازنیروهای تروریستی⁸ وحتی تروریست دولتی⁹ ازاین حربه به‌منظور رسیدن به اهداف خود استفاده می­کنند. این موضوع درکشورهای خاورمیانه¹⁰ بیشتر ازسایر نقاط وجود دارد. سلاح­های بیولوژیک یک حربه­ی ویژه ازشیوع بیماری‌های انسانی ساخته‌شده ودست‌کاری وتوزیع عوامل بیماری‌زا باهدف ایجاد اختلال درجوامع است(Jansen H.J, 2014: 488-493)

این کنوانسیون پس ازبحث ومذاکره درمجمع خلع سلاح سازمان ملل­متحد که ازسال 1969 شروع به کار کرد BWC در10 آوریل 1972 برای امضاء به‌عنوان یک موضوع مهم بررسی ودرادامه افتتاح شد واز26 مارس 1975 وارد فضای سیاسی بین کشورها شد. درحال حاضر 182 کشور عضوازجمله فلسطین دارد. امضاکنندگان(مصر، هائیتی، سومالی، سوریه وتانزانیا). ده ایالت(BWC)،(چاد، کومور، جیبوتی، اریتره، اسرائیل، میکرونزی، نامیبیا، سودان جنوبی وتووالوراامضا وتصویب نکرده­اند(Kimball, 2018: 5-9).

این مسئله یعنی تصویب نکردن برخی ازکشورها وبه عدم عضویت به کنوانسیون یادشده به‌نوعی باعث تضعیف وازبین بردن قدرت الزام‌آور آن شده ودربعد دیگر کشورهای تصویب‌کننده متعهد شدند که عوامل بیولوژیک جنگی خود رانابود کنند ویا همه آن‌ها رابرای مقاصد صلح جویانه، تغییر کاربری دهند که البته این کنوانسیون درسال­های آتی، به‌دفعات، حول محورهای فوق وپروتکل الحاقی، بازنگری وبررسی شد. بااین‌حال، تولید وبه‌کارگیری سلاح­های شیمیایی ومیکروبی درچند دهه اخیر، ازسوی کسانی که خود مدعی خلع این سلاح­ها هستند، همچنان ادامه داشته وقربانیان اصلی این سلاح، مردم بی­دفاع هستند. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی درصدد باهدف بررسی کاستی­های کنوانسیون یادشده انجام‌گرفته واطلاعات لازم راازکتب، مقالات جمع­آوری کرده است. لذا سؤال بدین گونه مطرح می­شود که، مهم­ترین کاستی­های حقوقی کنوانسیون منع سلاح­های بیولوژیکی چیست؟ فرضیه کار که با بررسی بیوتروریسم نوین انجام‌شده بیان می­دارد که، مهم­ترین کاستی این کنوانسیون عدم راست آزمایی، عدم قدرت مقابله با قدرت‌های جهانی، تعریف سیاسی بیولوژیک، عدم قدرت الزام‌آور، وکهنه بودن اساسنامه آن می­باشد.

1-ادبیات پژوهش

- مقاله­ای که توسط" گرانت داوسون "(2022)، تحت عنوان" گزینه‌های حل‌وفصل صلح برای اوکراین: مقاله گزینه سوم - سلاح‌های کشتارجمعی "، نوشته شد است. دراین پژوهش نویسنده به بررسی پیشنهادها وطرح­هایی پرداخته است که بدون ایجاد مشکلی درفضای امنیتی نظام بین­الملل بحران ایجادشده روسیه واوکراین رابه روش دیپلماسی حل‌وفصل نماید. نویسنده دراین نوشتار به قدرت نظامی وخطرناک مسکواشاره‌ای علمی کرده است ومسکوراملزم به متعهد بودن به کنوانسیون منع سلاح­های کشتارجمعی کرده است که درصورت عدم پایبند بودن این کشور به قطعنامه یادشده شوراامنیت رامسئول جلوگیری ازفاجعه انسانی معرفی نموده است. دراین مقاله ضمن شباهت­هایی نظیر بررسی کنوانسیون­های منع سلاح کشتارجمعی، با پژوهش حاضر اختلاف­های آشکار دارد. این اختلاف به این صورت است که درطرح فعلی به کاستی‌ها ومشکلاتی حقوقی کنوانسیون سلاح­های بیولوژیک پرداخته شده است.

- مقاله­ای دیگر که توسط"داکر نایت"(2022)، تحت عنوان" منشأ همه‌گیری کووید 19 سلاح‌های زیستی وتاریخچه نشت آزمایشگاهی "، نوشته شده است لذا نویسنده به بررسی تاریخچه­ای ازسلاح­های بیولوژیک پرداخته که کشورهای زیادی ازاین مدل سلاح علیه دشمنان ورقیبان خود استفاده کرده­اند وامروزه ویروس کرونا رایک نمونه ازاین سلاح معرفی کرده است. اما آنچه با طرح وپژوهش فعلی باعث اختلاف شده است، دراین پژوهش حاضر نویسنده به بررسی ابعاد حقوقی وکاستی­های آن دربعد سلاح­های کشتارجمعی پرداخته است.

- درمقاله دیگر که توسط" لیگ هویگان "(2022)، تحت عنوان" توسعه وچشم‌اندازکنوانسیون سلاح‌های بیولوژیکی "، نوشته‌شده است، وبه توجه امروزی کشورها ونظام بین­الملل به اجرایی وعملی شده کنوانسیون منع سلاح­های بیولوژیک اشاره‌کرده است. دراین مقاله نویسنده به میزان وحجم عظیمی ازاین سلاح که دراختیار کشورها قرار دارد اشاره‌کرده وبه این نتیجه دست‌یافته است که امنیت بیش ازهرزمانی دیگر درخطر جدی قرارگرفته است. اما آنچه موردتوجه پژوهش فعلی قرار دارد کاستی­هایی می­باشد که ازنظر حقوق درکنوانسیون سلاح­های بیولوژیک وجود دارد که باعث شده میزان تأثیرگذاری آن به حداقل ممکن برسد.

- درمقاله­ای دیگر توسط" کاترین شارلوت "(2022)، تحت عنوان" پاتوژن های کشنده جدید با تهدید سلاح‌های زیستی آینده مقابله می‌کنند ". نوشته‌شده است، نویسنده دراین پژوهش به بررسی سلاح­های بیولوژیک می­پردازد که درسال­های آینده ممکن است امنیت جانی کشورهای متعددی رابا خطرات جدی مواجه نمایند. ودرادامه به کشورها ونظام بین­الملل این مهم راگوشزد کرده است که باید کنوانسیون منع سلاح­های کشتارجمعی رامورد تأکید قرار دهند تا قدرت تأثیرگذاری آن به شکل قابل‌توجهی کاهش یابد. ولی با کاستی­های حقوقی این کنوانسیون اشاره‌ای نکرده است که مهم­ترین وجه اختلاف بین طرح حاضر وپژوهش این نویسنده می‌باشد

 

2-چارچوب نظری

بیوتروریسم ویا استفاده ازسلاح­های بیولوژیکی به‌منظور کشتن افراد ویا استفاده درزمان جنگ، تا سال‌های قبل به‌وسیله شیوه‌های آشکار وتاحدی سنتی به وقوع می‌پیوسته است. اقدامات بیوتروریستی درجنگ‌ها دردهه‌های آخر قرن بیستم همگی برای ازبین بردن نیروی انسانی ویا تضعیف آن بوده است. بر همین اساس تعریفی که ازبیوتروریسم یا سلاح­های بیولوژیکی ارائه می‌شود نیز بر پایه همین امور قرار داده‌شده است. تعریف عمومی بیولوژیک وسلاح­هایی ازقبیل ارعاب وترساندن مردم یک کشور با استفاده وحشیانه ازعوامل بیولوژیک می‌باشد. لذا سؤال بدین گونه است که نقش بیوتکنولوژی¹¹ وپیشرفت‌های علمی دراین زمینه مانند تنوع زیستی¹²، پروژه توالی یابی ژنوم انسان وسایر موجودات، مهندسی ژنتیک ودست ورزی ژن‌ها، نانوتکنولوژی¹³، بیوانفرماتیک¹⁴ و... چیست واین پیشرفت‌ها درخدمت چه کسانی قرارگرفته است؟ پاسخ به این سؤالات ازاسرار بیوتروریسم نوین¹⁵ درعصر حاضر پرده برمی‌دارد. اسراری که مستکبرین عالم به وقاحت هرچه‌تمام‌تر وبه‌صورت کاملاً پنهان ودور ازاذهان عمومی درحال انجام آن هستند. بر همین اساس بیوتروریسم درعصر حاضر به‌ویژه بعد ازسال 2011 تا به امروز تعریفی جدید ومتفاوت خواهد داشت. این تعریف بنا به اقدامات اخیر قدرت‌های مستکبر ونیروهای آن­ها درالقاب متعدد ارائه‌شده وسعی بر آن است تا همه ابعاد موضوع، به‌ویژه زوایای جدید ازاین اقدامات بیوتروریستی راموشکافانه موردبررسی قرار دهد.  به همین منظور کاربرد سلاح­های بیولوژیکی راازسال 2011 به بعد ویا به‌صورت نوین موردبررسی آکادمیک قرار می­دهیم.

 

1-2-تروریسم وتعریف سیاسی آن

 امروزه با توسعه فعالیت وافزایش سلاح­های متعدد به‌ویژه ترورهای بیولوژیکی دراین راستا، تروریسم به روش تغییر سیاست‌های تصمیم‌گیرندگان ورفتارها آن‌ها ازطریق جامعه گسترده‌تر با ایجاد ترس ازطریق اعمال خشونت‌آمیز تبدیل‌شده است. بر اساس معیارهای متعددی ازجمله هدف سیاسی، زمان‌بندی، زمینه وهدف اعمال خشونت‌آمیز وهمچنین ابزارها وتاکتیک‌ها به این ادعا جامعه عمل پوشانده وگاهی جنبه‌هایی شبیه به انواع دیگر درگیری، مانند چریکی، استفاده ازسلاح‌های بیولوژیکی، وترور خاموش دربرخی ازکشورها برای افراد متعدد درادوار گوناگون ومهم استفاده‌شده است. با این اوصاف، از11 سپتامبر ماهیت تروریسم تا حدودی تغییر کرده است. نسبتاً بیش ازتمرکز بر قدرت نمادین، بر سازمان‌های تروریستی وتعریف سلیقه‌ای آن توسط کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا تأکید شده است واین کشورها به رهبری آمریکا هرگونه اقدامی به‌وسیله مواد بیولوژیکی که منافع آن­ها راتأمین کنند ونیز هر گروهی که درراستای سیاست خارجی آن‌ها قرار دارد راازاین مقوله خارج کرده‌اند(Ali Özcan, 2018: 98).

دول غربی وآمریکا ازطریق قدرت رسانه­ای ومطبوعاتی خود که درجهان آن­ها راساماندهی کرده است توانسته عملیات بیولوژیکی¹⁶ خود رابه‌منظور ازبین بردن افراد تأثیرگذار که قدرت آن‌ها رادراقصای نقاط جهان به چالش کشیده‌اند، راجنبه مثبتی برای افکار عمومی ارائه دهد واقدام خود رایک فعالیت درراستای تأمین حقوق بشر تعریف کنید. این مسئله درکنار عدم ضمانت اجرای قدرتمند ونیز عدم راست آزمایی کشورهای عضوکنوانسیون منع سلاح­های بیولوژیکی باعث شده است که کنوانسیون یادشده ازحالت اولیه خود خارج ودرراستای منافع قدرت‌های بزرگ ازآن بهره­برداری کنند(Ali Özcan, 2018: 98).

 

2-2-ترورهای خاموش بیولوژیکی¹⁷

با توجه به اینکه انواع عوامل شیمایی، بیولوژیکی وپرتوی درقرن گذشته سنتز، استخراج ویا به‌طور سیستماتیک بکار رفته‌اند، این عوامل راترور بیولوژیکی¹⁸ نوین می‌نامند. سهم این بخش درتعریف ترور بیولوژیکی ویا بیوتروریسم¹⁹ هرچند جزئی است اما اثرات مهم وحیاتی آن راهمواره درتاریخ سیاسی جهان قابل‌مشاهده است. این‌چنین اقدامات درقرن بیستم به‌صورت صنعتی‌تر وحرفه‌ای‌تر پیش‌گرفته شده ودرحال حاضر نیز بسیاری ازمراکز تحقیقاتی دنیا پوشش‌های مختلف روی انواع شیوه‌های آن کار می‌کنند. درمورد سبک ومدل ترورهای خاموش²⁰ وبیوتروریسم واستفاده کردن ازسلاح ومواد بیولوژیکی به‌منظور حذف وازبین بردن افراد،33 حمله تروریستی شامل عوامل بیولوژیکی بین سال‌های 1970 تا 2019 ثبت‌شده است که 9 کشته و806 زخمی به ثبت رسانده است. 21 رویداد درایالات‌متحده، 3 رویداد درکنیا، 2 رویداد درهر دودربریتانیا وپاکستان ویک رویداد واحد درژاپن، کلمبیا، اسرائیل، روسیه وتونس رخ‌داده است(Tin & et al, 2022: 117-120).

   ترورهای خاموش فقط به این موضوعات ختم نمی‌شود. چراکه دراین شکل به مهم­ترین ویا به‌عبارت‌دیگر شایع­ترین سبک ترورهای بیولوژیکی واستفاده کردن ازاین سلاح اشاره می­شود.

 

نمودار1. شایع­ترین سبک ترورهای بیولوژیک

 

 

ازسال 2001 تا 20011 به‌صورت متوسط وازاین سال به بعد شدت میزان استفاده ازسلاح­های بیولوژیکی به میزان قابل‌توجهی افزایش پیداکرده است ودراین مورد همان‌گونه که درجدول بالا قابل‌مشاهده می‌باشد 20 حمله شامل سیاه‌زخم، 5 مورد سالمونلا²¹، 3 مورد ریسین²²، 2 مورد مدفوع، 1 مورد با سم بوتولینوم²³، 1 مورداستفاده ازتیغ‌های آلوده به HIV و1 مورد شامل ریسین یا سیاه‌زخم بود. هفت مورد ازمرگ‌های ثبت‌شده مربوط به حملات سیاه‌زخم و2 مرگ باقی‌مانده مربوط به حوادث سالمونلا بود. از806 جراحت گزارش‌شده، 776 مورد مربوط به 2 حمله شامل سالمونلا، 25 مورد مربوط به حوادث سیاه‌زخم و1 مربوط به رویدادی مربوط به ماده مدفوع به‌عنوان یک عامل بیولوژیکی²⁴ بود(Tin & et al, 2022: 120-124).

 

2-3-سلاح بیولوژیکی به‌عنوان سلاح جنگی(بیوتروریسم)

سلاح‌های بیولوژیک عمدتاً همان سلاح‌هایی هستند که درعملیات‌های نظامی مورداستفاده قرار می‌گیرند، تنها تفاوت دراین سلاح‌ها این است که به‌جای مواد منفجره ازعوامل بیولوژیک استفاده می‌شود که با انفجار سلاح این عوامل درهوا به‌صورت آئروسل ودرآب به‌صورت قطره‌های ریز پخش می‌شوند. رعایت نکاتی مانند کنترل وتنظیم گرمای انفجار وهمچنین کنترل وتنظیم موج انفجار الزامی است تا به‌وسیله آن عوامل بیولوژیک ازبین نروند. نقطه تمایزی مهم پس ازانفجار این است که این سلاح‌ها بوورنگ خاصی نداشته واثر آن‌ها هم تا مدت‌ها می‌تواند درمحیط باقی بماند. بااینکه کنوانسیون 1972 درمورد ممنوعیت توسعه، تولید وانباشت سلاح‌های باکتریولوژیکی(بیولوژیکی)²⁵ وسمی ودرمورد انهدام آن‌ها شامل اقدامات متعددی برای رسیدگی به موقعیت‌هایی است که درآن کشورهای عضودرمورد فعالیت‌های همتایان خود نگرانی دارند، تأکید کرده است. اما امروزه به‌ویژه ازسال 2011 به بعد یعنی زمانی که بحران‌های عربی به‌نوعی توسط گروه‌های افراطی توسعه فعالیت خود رادرغرب آسیا آغازکردند استفاده ویا به عبارتی توسعه تولید ودراختیار قرار دادن این سلاح توسط کشورهای غربی به این گروه‌ها با شدت زیادی درحاتل افزایش قرار گرفت(Briefing, 2023: 3-12).

    همچنین درمورد تولید سلاح‌های بیولوژیکی به‌صورت نوین، نماینده فدراسیون روسیه²⁶ بیان داشت که، درجنگ اوکراین مستقیماً مشخص است که ایالات‌متحده واوکراین با انجام پروژه‌های بیولوژیکی²⁷ خطرناک وتولید این مدل سلاح درمرکز اروپای شرقی ودرمناطق دیگر کنوانسیون رانقض می‌کنند. متخصصان اوکراینی، تحت نظارت همکاران ایالات‌متحده، مجموعه‌ای ازنمونه‌های آب ازرودخانه‌هایی راکه ازمیان اوکراین می‌گذرند، انجام داده‌اند، گفت که هدف آن‌ها ایجاد پاتوژن‌های خطرناک خاص²⁸ وتعیین توانایی آن‌ها برای ناتوانی است. که نوعی سلاح جنگی جدید به شمار می­رود(Briefing, 2023: 4-9).

 ازجمله موادی که دراین سلاح‌ها به کار می‌رود می‌توان به بی‌حس کننده‌ها، ناراحت‌کننده‌ها، فلج کننده‌ها، فعال‌کننده‌های جنسی، روان‌گردان‌ها، آرام‌کننده‌ها وخواب‌آورها اشاره کرد.  بنابراین با بکار بردن این نوع سلاح‌های ناتوان‌کننده بدون آنکه کوچک‌ترین علامتی داشته باشد، می‌توان باعث کند شدن نیروی عملیاتی دشمن شده وازضربه‌های احتمالی وسرعتی دشمن کاست. همچنین دراغتشاش‌ها یا برای دستگیری زنده افراد نیز می‌توان ازاین سلاح‌ها استفاده نمود(Wakefield, 2022: 3-4).

 

2-4-سلاح­های بیولوژیکی وتخریب

سلاح‌های بیولوژیکی که به‌منظور تخریب ازآن­ها استفاده می­شود، میکروارگانیسم‌هایی²⁹ هستند که روی مواد غیرفلزی اثر دارند. تجزیه موادی مانند نفت³⁰، رزین³¹، بتن، رنگ، آسفالت وTNT و... ازجمله موادی هستند که درحوزه‌های امنیتی می‌توان ازآن‌ها بهره‌برداری نمود. تجزیه این مواد ازدوجنبه می‌تواند اهمیت داشته باشد؛ اولاً یا به‌صورت عام وکلی است وباعث تحمیل هزینه‌های اضافی بر کشور شده، موجبات نارضایتی مردم وجامعه راازدولت سبب می‌شود، که همین امر یکی ازتهدیدهای اقتصادی علیه کشور می‌باشد. مثلاً خوردگی‌های لوله‌های بتنی، رنگ‌های پایه پل‌ها وازبین رفتن آسفالت‌ها درمدتی بسیار کمتر ازموعد مقرر می‌تواند مصادیقی ازحملات بیولوژیک درحوزه صنعتی درکشور باشد. ثانیاً می‌تواند به‌طور خاص درصنایع استراتژیک کشور مورداستفاده قراربگیرد؛ مثلاً رزین به‌عنوان ضدرادار درهواپیماهای رادار گریز مورداستفاده قرار می‌گیرد که با تجزیه رزین توسط میکروارگانیسم‌ها، بدون آنکه کسی متوجه باشد هواپیما ازحالت رادار گریزی خارج‌شده وبه‌راحتی می‌توان آن‌ها راشناسایی نمود(Jyothi Kora a & et al, 2004: 5-12).

 

2-5-کشاورزی وسلاح­های بیولوژیکی

درمورد کاربرد سلاح­های بیولوژیکی درراستای حمله وازبین بردن تجهیزات کشاورزی، بسیاری ازدولتمردان وسیاستمداران بیان داشتند که،  حملات تروریستی به دام‌ها یا محصولات کشاورزی، اگرچه بعید است که باعث ایجاد رعب ووحشت شود، اما نگران‌کننده است، زیرامی‌تواند بسیار آسان‌تر اجراشود ومی‌تواند عواقب اقتصادی جدی داشته باشد(Wheelis &et al, 2002: 569-575). بسیاری ازسلاح­های بیولوژیکی که امروزه تولیدشده‌اند، به‌عنوان تهدیدهای جدی برای کشاورزی درنظر گرفته می‌شوند. بنابراین، پاتوژن‌ها³²ی عجیب‌وغریب وبسیار مسری که باعث این بیماری‌ها می‌شوند، می‌توانند به‌عنوان سلاح‌های زیستی برای پیامدهای اقتصادی بزرگی که ممکن است ازمعرفی آن‌ها ناشی شود، انتخاب شوند. پاتوژن‌هایی که باعث بیماری‌هایی مانند FMD، آفت گاوزبان، تب خوکی آفریقاییASF، زنگ سویا، سفیدک کرکی فیلیپینی³³ ذرت، زگیل سیب‌زمینی وسبز شدن مرکبات می‌شوند، می‌توانند درصورت ورود به بخش کشاورزی ودامی، عواقب جدی برای اقتصاد جهان داشته باشند(Wheelis &et al, 2002: 569-575).

2-6-مأموریت

درمورد کنوانسیون درمطالب فوق اشاره کردیم واما دراین معاهده دولت‌ها با یکدیگر مشورت کرده وبه‌صورت دوجانبه یا چندجانبه برای حل نگرانی‌های مربوط به پایبندی، همکاری کنند. همچنین به کشورهای عضواجازه می‌دهد درصورتی‌که معتقدند سایر کشورهای عضوکنوانسیون رانقض می‌کنند، به شورای امنیت سازمان ملل گزارش دهند. شورای امنیت می‌تواند به شکایات رسیدگی کند، اما این قدرت هرگز مورد استناد قرار نگرفته است. قوانین رأی‌گیری شورای امنیت به چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا وایالات‌متحده حق وتوبر تصمیمات شورای امنیت، ازجمله تصمیمات مربوط به انجام تحقیقات BWC رامی‌دهد(Kimball, 2022: 6). اما بااین‌وجود وتعهداتی که دول متعدد درقبال این کنوانسیون ارائه داده‌اند امروزه شاهد نقض ویا کاهش قدرت اجرایی آن هستم که دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد. دراین قسمت به مهم­ترین عوامل تضعیف ونقض کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیکی اشاره می‌شود.

 

7-2-عدم راست آزمایی

  علاوه بر تغییرات ناشی ازتحولات علم وفناوری، درطول قرن بیستم، سلاح‌های بیولوژیکی وشیمیایی برای طیف وسیعی ازاهداف به دلیل عدم راست آزمایی³⁴ اقدامات دول عضوتوسعه یافتند. نیازهای خاص به یک سیستم راست آزمایی دراین کنوانسیون ازاولویت­های مهم باید باشد، چراکه هرگونه تنش بین کشورها ممکن است منجر به تغییر درمحاسبات دولت‌ها وبازیگران شرور شود ومنجر به اقداماتی شود که ممنوعیت‌های قاطعانه³⁵ علیه سلاح‌های بیولوژیکی وشیمیایی وجنگ رانقض یا تضعیف می‌کند. نمونه بارز آن می‌توان به توسعه فعالیت‌های شیمیایی ومیکروبی توسعه‌یافته³⁶ درکشورهای غربی وهمچنین اروپایی است. که به دلیل عدم سیستم راست آزمایی اقدامات این کشورها مورد پیگرد قانونی تا به امروز قرار نگرفته وبدون محکمه به فعالیت خود ادامه داده­اند(Edwards, 2022: 4-11).

به همین منظور است که، نیازمستمر جامعه مدنی³⁷ ودولت‌ها برای تسهیل توافق‌های معنادار به‌منظور داشتن سیستم راست آزمایی برای تضمین حفظ ممنوعیت جهانی سلاح‌های بیولوژیکی وشیمیایی³⁸ وجود دارد. همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، این امر مستلزم اتخاذ یک رویکرد عملی وکل‌نگر به موضوع موردبحث است. هیچ توافقنامه خلع سلاح، نقطه مداخله یا نقطه اجماع سیاسی به‌تنهایی وجود ندارد که بتواند توسعه واستفاده ازاین دستگاه‌های تسلیحاتی رادرحال حاضر وآینده تضمین کند(Hart, 2022: 5-8).

درعوض، ما باید بپذیریم که حفظ وپایبندی به سیستم راست آزمایی دربرابر سلاح‌های بیولوژیکی وشیمیایی یک فرآیند با اولویت بالا است ومشکلات سیاسی وفنی دراین راستا به‌منظور ازبین بردن کاستی­های این کنوانسیون باید به‌طور مکرر حل شوند، وهم تعهد شخصی وهم حرفه‌ای برای کمک به تضمین ارتباط سیاسی مداوم نهادها وتوافق‌های بین‌المللی³⁹ که اگرچه اغلب ناقص هستند، اما به‌سختی به دست می‌آیند، لازم است(Edwards, 2022: 4-11).

عدم شفافیت وراستی آزمایی کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیکی⁴⁰ یکی ازعوامل تضعیف فعلی ممنوعیت سلاح‌های بیولوژیکی است. علیرغم ناکامی‌های اخیر، دولت‌ها باید شکاف راستی‌آزمایی⁴¹ راپر کنند تا بتوان نقض‌های BWC راشناسایی وازآن جلوگیری کرد. چراکه بدون این مکانیسم اقدامات دولت­های متخاصم⁴² تحت نظارت کنوانسیون یادشده قرار نمی‌گیرد. واین مسئله باعث می­شود که بدون هیچ‌گونه ممانعتی درراستای منافع خود بتوانند این‌گونه سلاح‌های راتوسعه دهند. به همین منظور باید این‌گونه بیان داشت که عدم راست آزمایی ونبود آن‌یکی ازمهم‌ترین نقاط ضعف کنوانسیون⁴³ یادشده می­باشد(meier, 2002: 175-180).

 

8-2-عدم قدرت مقابله با عدم تعهد آمریکا

اگرچه ممنوعیت هم‌زمان سلاح‌های بیولوژیکی سال‌ها به‌عنوان امری مطلوب وضروری درنظر گرفته می‌شد، اما دراواخر دهه 1960 مشخص شد که چنین ممنوعیتی قابل‌دستیابی نیست. درکمیته هجده خلع سلاح⁴⁴، بریتانیا وچند کشور غربی دیگر این دیدگاه رامطرح کردند که ابتدا سلاح‌های بیولوژیکی باید ممنوع شود. سوسیالیست‌ها⁴⁵ وبسیاری ازکشورهای بی‌طرف وغیر متعهد⁴⁶ با برخورد جداگانه با این سلاح‌ها مخالف بودند، اما درنهایت رویکرد غربی راپذیرفتند. عاملی که این پیشرفت راتسهیل کرد، کنار گذاشتن یک‌جانبه سلاح‌های بیولوژیکی توسط ایالات‌متحده در 25 نوامبر 1969 بود(Bernstein& et al: 2020: 4-8).

اما آنچه بعد ازتصویب وتعهد کشورها به این کنوانسیون مشخص شد، استفاده کردن ازسلاح بیولوژیکی به‌منظور رسیدن ودست‌یابی به منافع خود است. امروزه نیز شاهد عدم کارایی این کنوانسیون وعدم پایبندی کشورهای قدرتمند وغربی می‌باشیم که برخی ازآن‌ها راموردبررسی قرار خواهیم داد. مهم­ترین کشورهایی که عدم همکاری خود رابا این کنوانسیون نشان دادند عبارت‌اند از:

 

2-8-1- آمریکا

   قدرت‌های بزرگ جهانی یکدیگر رابه حفظ برنامه‌های تسلیحات بیولوژیکی متهم می‌کنند وسرعت سریع فعالیت‌های علمی جهانی، یافتن تعادل بین پیشرفت‌های تکنولوژیکی وتحقیقات بیولوژیکی پرخطر رابرای کشورها دشوارتر می‌کند. درهمین حال، تلاش‌ها برای تقویت کنوانسیون بیش از20 سال است که اززمانی که ایالات‌متحده مذاکرات راباهدف ارائه ابزاری برای تائید پایبندی به معاهده خنثی کرد، درحال انجام است. اما کاخ سفید خود به‌عنوان‌یک ازمهم­ترین کشورهای ناقض کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیکی شناخته شده است. چراکه دربخش­های مهم کشاورزی، تخریب، وترورهای بیولوژیکی درصدرناقضان قرارگرفته است.

 

2-8-2- آمریکا وترور بیولوژیکی

قطعاً نگاهی به پیشینه دولت‌های چند دهه اخیر آمریکا نشان می‌دهد که این کشور همواره سعی داشته است تکنولوژی‌هایی راکشف کند که دیگر کشورهای جهان به دلیل مرگبار بودن، ازاین تکنولوژی‌ها فاصله گرفته‌اند. تکنولوژی‌هایی که خطر آن‌ها بسیار کشنده‌تر ازسلاح‌های انفجاری است. علاوه بر تأمین مقاصد سیاسی آزمایش‌های بیولوژیک جنبه تجارت نیز دارد، چراکه با فراگیر شدن یک بیماری صنعت توریسم وسرمایه‌گذاری دریک کشور به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد وطبیعتاً کشوری که علم مدیریت وپزشکی آن رادراختیار داشته باشد درقالب قهرمان حضور پیداکرده وواکسن‌ها رابه فروش می‌رساند(Lentzos& Littlewood, 2022: 6).

    اولین اقدام آمریکا به‌منظور دست‌یابی به سلاح وعوامل بیولوژیکی باهدف ترورهای بیولوژیکی به سالیان قبل برمی‌گردد. درسال 1943، برنامه BW ایالات‌متحده درفورت دیتریک⁴⁷، مریلند⁴⁸ آغازشد. دستاورد مهم تکنولوژیک دربرنامه ایالات‌متحده درطول جنگ جهانی دوم، توسعه انتشار آئروسل⁴⁹ با اندازه ذرات کوچک ازآماده‌سازی مرطوب یا خشک پاتوژن‌ها بود. بعد ازاینکه آمریکا فرضاً این مدل سلاح رابه‌وسیله کنوانسیون یاد شد درکنار سایر کشورها ممنوع دانست اما ترور شخصیت‌هایی که منافع این کشور ومتحدان آن رادرمناطق گوناگون مورد تهدید قرار داده بودند دردستور کار این کشور قرار گرفت(R. Roffey, 2002: 6-9).

    نمونه بارز ترورهای بیولوژیکی کاخ سفید،  ترور «خالد مشعل⁵⁰» رئیس دفتر سیاسی حماس⁵¹ درسال 1997 دراردن، درسال 1978 «گئورگی مارکوف⁵²» یکی ازناراضیان دولت بلغارستان درنزدیکی خانه خود ودریک ایستگاه اتوبوس به‌وسیله یک چتر مجروح ومنجر به مرگ اوشد. نمونه‌های فراوانی ازاین مسئله درطول چند دهه گذشته وجود دارد که ازجمله می‌توان به رهاسازی آزمایشی تعدادی ازمیکروب‌های خطرناک همچون آبله وطاعون دربرخی ازشهرهای آمریکا توسط قرارگاه جنگ میکروبی⁵³ ارتش این کشور به‌منظور بررسی الگوی توسعه باکتری‌ها اشاره کرد(R. Roffey, 2002: 6-9).

 

3-8-2-آمریکا واقدامات آن درراستای کشاورزی

جنگ واقدامات بیولوژیکی کشور آمریکا علیه دشمنان خود درمناطق گوناگون درمقایسه با سایر انواع جنگ(متعارف، هسته‌ای وشیمیایی)روابط پیچیده ودائمی با محیط‌زیست وکشاورزی پیداکرده است. به همین منظور ذکر این نکته لازم به نظر می­رسد که، محتمل‌ترین نوع وموضوع کلیدی جنگ بیولوژیک بیوتروریسم وازبین بردن بخش کشاورزی بوده وهمچنین بیوتروریسم به‌خودی‌خود به‌عنوان انتشار عوامل بیولوژیکی یا سمومی تعریف می‌شود که باهدف آسیب رساندن یا ارعاب بر انسان‌ها، حیوانات یا گیاهان تأثیر می‌گذارد. تسلیحات بیولوژیکی ممکن است بر روی اهداف مختلف عمل کنند(Radosavljevic, 2019: 450-457). می‌تواند به‌راحتی توسط غذا وآب، توسط ناقلان حشرات، یا توسط یک آئروسل منتشر شود. کشور آمریکا درگذشته ازطریق اقداماتی نظیر، عامل زنگ ذرت،  ویروس موازاییک بروموس⁵⁴، عامل بلاست چاودار⁵⁵، ویروس موزاییک تنباکو⁵⁶، ویروس موزاییک گندم⁵⁷، ویروس موزاییک جو⁵⁸ درراستای استفاده ازسلاح‌های بیولوژیکی بیشترین فعالیت راداشته است(Radosavljevic, 2019: 450-457).

 

4-8-2-آمریکا وسلاح­های جنگی بیولوژیکی

   برنامه تسلیحات بیولوژیکی ایالات‌متحده⁵⁹ درطول جنگ جهانی دوم 1949 آغازشده است. یک سال بعد، نیروی دریایی ایالات‌متحده عملیات اسپری دریایی⁶⁰ راانجام داد. سواحل سانفرانسیسکو⁶¹ درکالیفرنیا⁶² با دونوع باکتری که اسپری شد به یک منطقه سمی وآلوده تبدیل ومشکلات فراوانی رابرای آن محیط ایجاد کرد. بنابراین بعدازاین استفاده وآزمایش اکنون به‌عنوان یک پاتوژن درفهرست تسلیحات نظامی این کشور قرارگرفته وباعث مسمومیت غذایی می‌شود ومی‌تواند به هرکسی که سیستم ایمنی ضعیفی دارد آسیب برساند. درسال 1997، شورای ملی تحقیقات کاخ سفید فاش کرد که ایالات‌متحده همچنین ازمواد شیمیایی برای آزمایش پتانسیل سلاح‌های بیولوژیکی⁶³ دردهه 1950 استفاده می‌کرد(Bentley, 2019: 8).

     سولفید کادمیوم روی⁶⁴ توسط هواپیما بر روی تعدادی ازشهرها ازجمله سنت لوئیس⁶⁵ درمیسوری⁶⁶ ومینیاپولیس⁶⁷ درمینه سوتا اسپری⁶⁸ شد. این شهرها به این دلیل انتخاب شدند که ازنظر زمین، آب‌وهوا وجمعیت مشابه اهداف شوروی⁶⁹ مانند مسکوبودند. این شورابه این نتیجه رسید که به کسی آسیب نرسیده ومیزان مواد شیمیایی استفاده‌شده مضر نیست، اما درسال 2012، لیزا مارتینوتیلور، استاد جامعه‌شناسی، ادعا کرد که افزایشی درنرخ سرطان وجود دارد که می‌تواند به مواد شیمیایی مرتبط باشد. پروژه 112  وپر کردن لامپ دراطراف متروشهرهای مهم کشور آمریکا ووخیم شدن حال افراد وغیرنظامیانی که مورد آزمایشات بیولوژیکی آمریکا قرار گرفتند، می‌توان ازمهم‌ترین اقدامات آمریکا درراستای توسعه تسلیحات نظامی بیولوژیکی اشاره کرد(Bentley, 2019: 8).

 

5-8-2- سلاح بیولوژیکی آمریکا واقدامات تخریبی

درطول جنگ جهانی دوم وجنگ سرد، ایالات‌متحده یک برنامه جنگ بیولوژیکی تهاجمی گسترده توسعه داد که شامل انواع گسترده‌ای ازسلاح‌های ضدنفر، ضد زراعی وسمی بود که شامل باسیلوس آنتراسیس(سیاه‌زخم)بود. ایالات‌متحده ازگیاهان آزمایشی برای تولید انبوه، درمیان سایر پاتوژن‌ها، باسیلوس آنتراسیس(سیاه‌زخم)وبروسلا ملیتنسیس (بروسلوز) استفاده کرده بود. یک بمب خوشه‌ای جدید راتوسعه داده وآزمایش کرده بود. وتأسیساتی برای تولید درمقیاس بزرگ چندین پاتوژن ازجمله عوامل ضد زراعی ایجاد کرده بود. 7تحقیق وتوسعه مرتبط با BW عمدتاً درکمپ(بعدها فورت)دتریک درمریلند تحت رهبری جورج مرک انجام شد.پاتوژن‌هایی که دردتریک مسلح شده بودند به مراکز آزمایشی داگوی دریوتا منتقل شدند، جایی که آزمایش سلاح‌های بیولوژیکی درهوای آزاد انجام شد. سلاح‌های بیولوژیکی، مانند بمب‌ها، بمب‌ها ودستگاه‌های اسپری که به‌طور واقعی درهوای آزاد آزمایش‌شده‌اند ومؤثر وقابل‌اعتماد هستند، درتعداد زیادی درکارخانه‌های تولیدی واقع درآرسنال پاین بلوف درآرکانزاس تولید شدند(Briefing, 2023: 7-15).

 

2-9- روسیه

مسکوبه‌عنوان‌یکی ازکشورهای عضوکنوانسیون منع سلاح­های بیولوژیکی، دیدگاه­های متعارضی رادرقبال این قطعنامه داشته است. چراکه ازیک‌طرف آمریکا رامتهم به استفاده ازاین سلاح درادوار متعدد کرده است وازطرف دیگر خود نیز ازاین سلاح واقداماتی که کنوانسیون یادشده راتضعیف می­کند، استفاده کرده است. درزیر به مهم­ترین اقداماتی که روسیه باعث تضعیف وعدم کارایی کنوانسیون یادشده اشاره می­کنیم.

 

2-9-1- مسکووترور بیولوژیکی

 استفاده روسیه ازسلاح شیمیایی علیه جاسوس سابق روس ودخترش دربریتانیا درماه مارس2018 باعث ایجاد نگرانی­های بین‌المللی شد که تا به امروز بازتاب دارد. این حادثه سؤالاتی رادرمورداستفاده مداوم کرملین ازسلاح‌های شیمیایی ایجاد کرده است درحالی‌که بیش ازچهل سال ازامضای کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی درسال 1972 توسط مسکومی‌گذرد ومتعهد شد که برنامه تسلیحات بیولوژیکی خود رامتوقف کند(Trakimavičius, 2018: 3-7).

     درطول بیشتر قرن بیستم، سلاح‌های بیولوژیکی  وترورهایی ازاین قبیل، نقش کلیدی دروضعیت نظامی مسکوایفا کرده­اند. برنامه کرملین رادرقالب ترورهای خاموش به‌وسیله سلاح­های بیولوژیکی می‌توان به دهه 1920 ارجاع داد، یعنی زمانی که اتحاد جماهیر شوروی شروع به کار بر روی عوامل نسل اول خود مانند تولارمی، تیفوس همه‌گیر وغیره کرد. درحالی‌که دامنه اولیه این برنامه بسیار کم بود، با شتاب گرفتن مسابقه تسلیحاتی جنگ سرد، درطول دهه‌های 1950 و1960، تعداد تأسیسات تسلیحات بیولوژیکی درسراسر کشور به‌صورت قارچ گونه افزایش یافت. تا ازاین طریق بتواند به‌نوعی مخالفین خود رادرسطح ملی وبین‌المللی تهدید کند(Trakimavičius, 2018: 3-7).

 

2-9-2- سلاح بیولوژیکی روسیه واقدامات تخریبی

در2 مه 2023، روسیه ازعامل کنترل شورش((RCAبه‌عنوان روشی برای جنگ استفاده کرده است، بنابراین کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی((CWCرانقض کرده است. دراین تاریخ یادشده ودرمناطق تحت کنترل نیروهای اوکراینی ازهواپیماهای بدون سرنشین برای پرتاب نارنجک‌های K-51 حاوی چریوموخا⁷⁰(نوعی شکوفه گیلاس که ازگازهای کشنده وسارین به شمار می­رود)به سمت مواضع اوکراینی استفاده کرده است. فرمانده گردانی که مورد هجوم ازگازتخریبی قرارگرفته­اند درروستای اسپرینه، ولادیسلاووودولازسکی⁷¹ نام داشت، اوازاین ماده شیمیایی به‌عنوان گازاشک‌آور یادکرد وگفت که ازآن برای «خفه کردن ومشکلات تنفسی» اوکراینی‌ها استفاده می‌شد که نیروهای راتا حدودی با مشکلات تنفسی شدید که منجر به مرگ آن‌ها شده است، سعی کردند ازماسک‌های ضد گازبرای محافظت ازخود استفاده کنند اما قدرت این سلاح به حدی بود که باعث کشته شدن تعداد قابل‌توجهی ازمردم ونیروهای نظامی شده وبه‌نوعی این ماسک­ها با بروز کردن سلاح یادشده ازکارایی آن کاسته وبدون اثر شده است( Crouch, 2023: 6-10).

     روسیه سابقه استقرار تسلیحات شیمیایی رادارد که شامل استفاده ازآن‌ها درتوطئه‌های ترور ودرجنگ‌های سوریه وچچن می‌شود. مسکونه ازقوانین بین‌المللی مبنی بر منع استفاده ازسلاح‌های شیمیایی پیروی می‌کند ونه به هنجارهای بین‌المللی که استفاده ازآن‌ها راغیرانسانی ونفرت‌انگیز می‌داند، پایبند است.  چراکه سابقه استفاده کردن ازاین‌گونه سلاح علیه کشتارهای جمعی استفاده کرده واین اقدام به‌نوعی یک راهبرد نظامی علیه مخالفین خود تلقی کرده است. حادثه سوردولفسک روسیک⁷² یکی ازنمونه­های بارز این موضوع به شمار می­رود. درآوریل 1979، یک اپیدمی سیاه‌زخم دربین شهروندان سوردولفسک که درفاصله 1400کیلومتري شرق مسکوقرار دارد رخ داد( Latimore, 2022: 4-5). 

     این اپیدمی دربین مردمی رخ داد که نزدیک یکی ازتأسیسات میکروبیولوژي نظامی روسیه⁷³ به نام محوطه 19کار می­کردند. حداقل 64 نفر دراین اپیدمی جان باختند؛ همچنین دام‌های زیادي دراین منطقه وبه شعاع 50کیلومتري ازآن درنتیجه ابتلا به سیاه‌زخم مردند. سازمان‌های اطلاعاتی اروپایی وایالت متحده مظنون شدند که تأسیسات نظامی مذکور، تحقیقات مربوط به تسلیحات بیولوژیک رادنبال می­کرده است وبه همین دلیل اپیدمی مذکور رابه رهاسازي تصادفی اسپورهاي سیاه‌زخم ازاین تأسیسات نسبت دادند. متعاقب آن، روزنامه‌ها ومجلات عمده غربی نیز ازوقوع یک ابر سیاه‌زخمی انتشار آئروسل‌هایی محتوي اسپورهاي باکتري باسیلوس آنتراسیس⁷⁴ دراین منطقه گزارش دادند. که باعث ازبین بردن مردمی مخالف با نئواوراسیا گراها وسیاست­های اتحاد جماهیر شوروی سابق شد( Latimore, 2022: 4-5).

 

2-9-3- روسیه وتخریب کشاورزی

دبیرکل سازمان ملل متحد آقای گوترش⁷⁵ درمورد حملات موشکی روسیه با اوکراین بیان داشت که، حملات فدراسیون روسیه به تأسیسات بندراوکراین ضربه بیشتری به امنیت غذایی جهان پس ازتصمیم مسکوبرای خروج ازابتکار غلات دریای سیاه است، درحالی‌که بخش قابل‌توجهی ازکشورهای عضوسازمان ملل متحد استفاده کردن ازسلاح­هایی که منجر به مسموم کردن بخش کشاورزی ومواد غذای اوکراین شده است رامخالف کنوانسیون منع سلاح­های کشتارجمعی اعلام کردند ودراین مورد روسیه رامحکوم نمودند(Briefing, 2023: 7-12).

     رزماری دی کارلو⁷⁶، معاون دبیرکل درامور سیاسی وصلح،  نیز دراین مورد بیان کرد که تصمیم فدراسیون روسیه برای پایان دادن به مشارکت خود درابتکار غلات دریای سیاه به بحران‌های کشاورزی، انرژی ومالی موجود افزوده است که درحال حاضر به‌شدت آسیب‌پذیرترین مردم جهان راتحت تأثیر قرار داده است ونیز بیان کرد که، اکنون شاهد ضربه بیشتری به امنیت غذایی جهانی بوده‌ایم، زیراروسیه برای چهارمین روز متوالی بندرها دریای سیاه اوکراین دراودسا⁷⁷، چورنومورسک⁷⁸ ومیکولایف⁷⁹ رابا موشک وپهپاد هدف قرار داد وزیرساخت‌های بندری⁸⁰، تأسیسات وذخایر غلات راازبین برده است(Briefing, 2023: 7-12). براثر حملات یادشده درآمد به‌شدت ازنظر تولیدات کشاورزی ومواد غذایی کاهش‌یافته است. طبق گزارش بانک جهانی، فقر دراین کشور از5.5 درصد جمعیت به 24.2 درصد درسال 2022 افزایش یافت. بنابراین، جنگ 7.1 میلیون نفر رابه فقر کشاند و15 سال پیشرفت راازبین برد. که درنمودار زیر به این مهم اشاره‌شده است. 

 

نمودار2. خسارات جنگ به اوکراین منبع:(Bramlett, 2022: 2)

 

  

     همان‌گونه که درنمودار فوق به آن اشاره‌شده این درگیری به نقطه آسیب‌پذیری دریک سیستم غذایی جهانی تبدیل‌شده است که درصورت ادامه یافتن باید درانتظار بحران­های شدید انسانی وغذای باشیم. هفت‌کشور منبع 86 درصد ازکل صادرات غلات جهان هستند. فدراسیون روسیه واوکراین صادرکنندگان پیشروبسیاری ازمحصولات کشاورزی ازجمله کود، ذرت، گندم وجوبودند وغلات اوکراین به‌تنهایی 400 میلیون نفر رادرسراسر جهان تغذیه کرد. پنجاه کشور برای بیش ازنیمی ازواردات گندم خود به دوکشور متکی هستند که بسیاری ازآن‌ها درگروه کشورهای کمتر توسعه‌یافته(LDC)وکشورهای کم‌درآمد با کمبود مواد غذایی(LIFDC)قرار دارند. که حملات نظامی مسکوبه این کشور وحملات متعدد به بنادروکشاورزی­های اوکراین تولیدات وصادرات با مشکلات جدی مواجه شده ویا ازبین رفته است(Bramlett, 2022: 3-8).

 

10-2- عراق

کشف برنامه سلاح‌های بیولوژیک عراق نیز شکست وناکامی کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیک رابرای حفظ وخودداری کشورها از توسعه وایجاد سلاح های بیولوژیک نشان داد. در مقایسه با برنامة وسیع اتحاد جماهیر شوروی، برنامه سلاح بیولوژیک عراق کوچک بود. این برنامه احتمالاً دربرگیرندۀ 300 دانشمند، مهندس وتکنسین بود. با این وجود راکتورهای زیستی کوچک می‌توانست به آسانی مقادیر کافی سلاح های بیولوژیک را تولید کند تا سربازان نظامی را درمیدان جنگ وجمعیت‌های شهروندان را در مناطق مورد منازعه درطی جنگ خلیج فارس موردتهدید قرار دهد. بنابر مقیاس این‌که چه‌چیزی تشکیل دهنده ظرفیت تولید برجسته ومهم کاهش یافته است ونیاز برای توسعه اقدامات حمایتی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد واین امر با به رسمیت شناختن وشناخت این موضوع به دست می آید که مقادیرکوچکی از عوامل بیماری زای بیولوژیک به آسانی تولید شده ومی تواند خطر وتهدید معنی دار وبرجسته‌ای را به‌نمایش بگذارد(Wakefield, 2022: 3-4). 

همچنین عراق بارها در جنگ علیه ایران از سلاحهاي شیمیایی استفاده کرد. گزارش دولت انگلستان از وضعیت برنامه تسلیحاتی عراق، حکایت از آن دارد که عراق در دهه 1980 ودر اوج فعالیتهاي تسلیحاتی خود، قادر بوده انواع مختلف عوامل شیمیایی شامل عوامل تاول‌زا (گاز خردل) وعوامل اعصاب (گاز توبان، گاز سارین وگازويایکس) را تولید کند. استفاده عراق از سلاح‌هاي شیمیایی علیه نیروهاي ایرانی تا سال 2002 بیش از 20000 نفرقربانی وتعداد زیادي مجروح در پی داشت. تنها در یک مورد پس از حمله به حلبچه، ارتش عراق در حمله به شبه‌جزیره فاوبیش از یکصد تن گاز سارین علیه نیروهاي ایران استفاده کرده ودر سه ماه متعاقب حمله به فاوهم استفاده مکرر از گازهاي اعصاب در جبهه‌هاي مختلف علیه نظامیان ایران، تلفات ومصدومین بسیاري به همراه داشت (.(UK Government, 2002: 15

افشاسازی‌ها در مورد برنامه‌های سلاح‌های بیولوژیک عراق انگیزه وعزم مهم وبحرانی را برای افزودن وانجام اقدامات وگام‌های بیشتری را برای رعایت وانطباق با کنوانسیون منع سلاح های بیولوژیک تضمین می‌نماید وبرنامه‌های سلاح‌های بیولوژیک را منع کرده یا مانع انجام آن ها شود، برنامه هایی که امنیت جهانی را تهدید می‌کند.1-

 

1-10-2-کنوانسیون منع سلاح­های بیولوژیکی وعدم ضمانت اجرا

اساساً قبل ازتوضیح ضمانت اجرایی کنوانسیون یادشده باید به این مهم اشاره‌کنیم که ازهمان بدوتا سیس کنوانسیون یادشده شبیه یک اعلامیه بین‌المللی⁸¹ بود تا یک سازمان. به همین منظور ازقوه قاهره⁸² ویا ضمانت اجرایی قابل‌توجهی نمی‌توانست برخوردار باشد. به همین منظور بعد ازتصویب آن توسط کشورهای عضوبه‌وضوح شاهد کارشکنی وعدم رعایت مفاد آن توسط همین دولت‌ها به‌ویژه ابرقدرت‌های روسیه وآمریکا بوده‌ایم. همان‌گونه که مطرح شد عدم ضمانت اجرای قابل‌توجه باعث شده که هرکدام ازکشورها هرزمانی اراده کرده‌اند ازاین سلاح به‌منظور تأمین منافع خود استفاده کرد که درمطالب فوق به آن اشاره‌کرده‌ایم. کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیکی ضمن اهمیت قابل‌توجهی که درعرصه بین‌المللی دارد، به‌مانند سازمان ملل شورایی امنیتی درچارچوب خود نداشته که ازطریق آن بتواند کشورهای خاطی رامجازات ویا اخراج کند. نهایتاً به شورای امنیت ارجاع داده وآنجا هم خود کشورهای قدرتمند داور نهایی این موضوع بوده وبه‌نوعی بی‌تأثیر بوده است( Poli, 2022: 396-400).

 

3-کاستی‌های حقوقی وراهکارها

درقضیه‌ی مطروحه دردیوان بین‌المللی دادگستری درخصوص تسلیحات هسته‌ای، نماینده‌ی کشور استرالیا دراظهارات شفاهی خویش با تأکید بر پاراگراف پایانی مقدمه کنوانسیون 1972، استفاده ازتسلیحات مزبور رادرتعارض با «اصول اساسی بشریت» قلمداد می کند. بنابراین باید اذعان داشت که علاوه بر حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی، استناد به اصول کلی حقوق بشر نیز جهت منع استفاده ازچنین تسلیحاتی میسر است.

اولین گام اساسی برای تقویت کنوانسیون دردومین کنفرانس بازنگری درسال 1986 برداشته شد که طی آن بر روی مجموعه‌ای ازطرح‌های اعتمادسازی ⁸³(CBMS)توافق شد.

به‌علاوه طرح‌های اعتمادسازی((CBMS  درجست‌وجوی اطلاعاتی ازدول عضودرمورد قوانین اجرای ملی‌شان درجهت اعتمادسازی بود تا کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیک درچارچوب سرزمینشان تقویت گردد.

تعدادی ازکشورها ودررأس آن انگلستان واسترالیا ازحامیان وطرفداران پروتکل بودند ودرمقابل کشورهایی همچون ایران، چین وآمریکا ازمخالفان این پروتکل بودند. تا سال 2001 بر روی بسیاری ازمفاد پیش‌نویس پروتکل توافق شده بود اما برخی ازموضوعات بحث‌برانگیز که بعضی ازآن‌ها اهمیت حیاتی داشتند، هنوز حل‌نشده باقی‌مانده بود. با عنایت به مباحث گفته‌شده،  فقدان سیستم راستی آزمایی خلأ بزرگی برای کنوانسیون منع سلاح‌های بیولوژیک محسوب می‌شود. بااینکه پروتکل الحاقی عملاٌ محاق رفته اما اصول وطرح‌های کلی آن رامی‌توان درموارد بحث شده مطرح نمود که البته این امر نیازبه همکاری گسترده اعضای جامعه بین‌المللی دارد. درادامه به راهبردهای مقابله‌ای سلاح‌های بیولوژیک درحقوق بین‌الملل اشاره می‌گردد:

ـ پروتکل 1925 ژنو⁸⁴ مهم‌ترین وبه عبارتی اولین سند معتبر جهانی درزمینه منع کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی ومیکروبی می‌باشد که درسال 1924 ازسوی جامعه ملل با شرکت تعداد زیادی ازمتخصصان وحقوقدانان کشورهای مختلف برای مطالعه کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی وبیولوژیک درشهر ژنوتشکیل شد. اگرچه کنفرانس 1925 ژنوبه اهداف خود نائل نشد، اما توانست به‌عنوان یک نتیجه پروتکل ممنوعیت استفاده ازگازهای خفه‌کننده وسمی ودیگر گازها وروش‌های جنگ بیولوژیکی راآماده وتدوین نماید وبه نحومؤثری مانع ازتکرار حوادث دهشت‌بار استفاده ازسلاح شیمیایی درجنگ جهانی دوم شد.

ـ کنوانسیون‌های لاهه 1899 و1907  معاهدات واعلامیه‌های بین‌المللی می‌باشند که همراه با کنوانسیون ژنو، کنوانسیون‌های لاهه جزواولین اعلامیه‌های رسمی ازقوانین جنگ وجنایات جنگی دربطن قوانین بین‌المللی به شمار می‌آیند.

دومین کنفرانس صلح لاهه که درسال 1907 برگزار شد مقرراتی رادرمورد کاربرد سم وسلاح‌های سمی بیان می‌کند، ازجمله ماده 23 این کنفرانس مقرر می‌دارد: براساس ممنوعیت مندرج درسایر کنوانسیون‌ها، اعمال ذیل ممنوع اعلام می‌گردد: 1. به‌کارگیری سم یا سلاح‌های سمی درجنگ 2.به‌کارگیری گلوله، نارنجک ویا خمپاره وسایر مواردی که موجب آزار غیرضروری می‌گردد.⁸⁵ توسعه وگسترش این ممنوعیت خاص دراعلامیه دوم کنفرانس صلح 1899 آن رابه‌عنوان یک اصل حقوق بین‌الملل عرفی بیشتر مورد تأکید قرارداد ودرنتیجه تمامی کشورها حتی آن دسته ازدولت‌ها که دراین کنفرانس شرکت نداشتند ویا این اعلامیه راامضاء نکردند ملزم به رعایت واجرای آن گردیدند، لکن این ضوابط ومقررات وکنفرانس‌ها نتوانست مانع ازبه‌کارگیری این سلاح‌ها درجریان جنگ جهانی اول گردد(Thompson,2016: 19).

ـ اعلامیه سن‌پترزبورگ⁸⁶ مورخ 29 نوامبر تا 11 دسامبر 1868 درمورد «استفاده ازمواد منفجره کمتر از400 گرم درزمان جنگ» رانشانه توجه دولتمردان وکارشناسان نظامی آن زمان به منع استفاده ازسلاح‌هایی که خلاف وجدان بشریت قلمداد شده‌اند وسرآغازآشنایی مردم جهان با فجایع ناشی ازکاربرد این‌گونه ابزار دانسته‌اند)آغنی زاده، 1395: 22). این اعلامیه رامی‌توان نخستین هشدار درحقوق بین‌الملل نسبت به کاربرد وممنوعیت سلاح‌هایی که موجب صدمات غیرضروری می‌شوند، دانست.

ـ سند دیگری که بر ممنوعیت مواد شیمیایی ومیکروبی درجنگ دلالت دارد، سندی با عنوان «پروتکل بروکسل⁸⁷ درباره حقوق وعرف جنگ» که درماده 13 آن کاربرد سم وسلاح‌های سمی وادوات جنگی راکه رنجه‌ای غیرضروری ایجاد می‌کنند ممنوع اعلام نمودند. این پروتکل نشان‌دهنده اهمیت استفاده ازعوامل میکروبی علیه سلامت وبهداشت افراد حاضر درجنگ درقرن نوزدهم میلادی می‌باشد.

ـ پیمان صلح ورسای⁸⁸ یکی ازپیچیده‌ترین عهدنامه‌های صلح درحقوق بین‌الملل می‌باشد قراردادی است. این قرارداد ازمشهورترین قراردادهای تاریخ است وبا توجه به پیامدهایی که داشت می‌توان آن رادرزمره‌ی تأثیرگذارترین وسرنوشت‌سازترین قراردادهای تاریخ به‌حساب آورد، دراین معاهده امپراتوری آلمان، باید خلع سلاح می‌شد وبه متفقین خسارت می‌پرداخت. مواد برخی ازدیگر معاهدات بین‌المللی صلح نیز حکایت ازممنوعیت کاربرد این ادوات دارند، ادبیات انتخاب‌شده درپیش‌نویس معاهده دریایی واشینگتن⁸⁹ مورخ 6 فوریه 1922 نیز گرچه هرگز به اجرادرنیامد اما، نشان ازگرایش مشابهی دارد. ماده 5 این معاهده، استعمال «گازهای خفه‌کننده، سمی یا مشابه آن وهمچنین هر نوع مایع، ماده یا روش مشابهی رادرزمان جنگ»⁹⁰  منع کرده است.

لذا در دنیای امروز که خوی استکباری قدرت‌های استعماری درصدد ضربه زدن به صلح وامنیت بین‌المللی هستند وبا توجه به این‌که شیوه‌های نوین جنگی به وجود آمده‌اند که به‌مراتب پیچیده‌تر وخطرناک‌تر از گذشته، ابعاد مختلف زندگی بشریت را نشانه رفته‌اندبه‌عنوان راهکار گفته می‌شود که، قوانین اندک در سطح بین‌المللی مانند عهدنامه‌های چهارگانه ژنوکه حقوق جنگ را دربرگرفته‌اند، موادی را به‌طور مستقیم به این جنایات اختصاص دهند یا حداقل جامعه جهانی درصدد الحاق پروتکلی مرتبط با این روش‌های نوین جنگی وایجاد قوانینی بازدارنده به عهدنامه‌های چهارگانه ژنوبربیایند.

 

4-نتیجه

جنگ زیستی، بیولوژیک اعم ازباکتری‌ها، ویروس‌ها، تک‌یاخته‌ها، قارچ‌ها، حشرات وانگل‌ها یا فراورده‌های آن‌ها مانند توکسین‌ها به‌منظور کشتن یا ناتوان کردن انسان‌ها، جانوران یا گیاهان است. تاکنون حدود ۱۲۰۰ عامل زیستی که بالقوه می‌توانند به‌عنوان جنگ‌افزار زیستی استفاده شوند موردمطالعه قرارگرفته‌اند. بسیاری ازآن‌ها درمحیط زیست طبیعی که آب، خاک وجانوران حضور دارند به فراوانی یافت می‌شوند. که مورداستفاده بیش‌ازحد کشورها قرار می­گرفت تا جایی که زیست جهانی درابعاد گوناگون با مشکلات عدیده­ای مواجه شده بود. به همین منظور کشورهای درصدد ایجاد یک اهرم فشار ویا به‌عبارت‌دیگر یک ابزار به‌منظور کاهش وجلوگیری ازاستفاده کردن سلاح یادشده برآمدند. کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی مصوب سال ۱۹۷۲ هرگونه تولید وانبار جنگ‌افزارهای بیولوژیک راممنوع کرده و۱۷۱ کشور تا فوریه سال ۲۰۱۵ این کنوانسیون راپذیرفته وامضا کرده‌اند.  استفاده ازجنگ‌افزارهای بیولوژیک بر اساس معاهدات حقوق بین‌الملل بشردوستانه، ممنوع بوده واستفاده ازاین‌گونه جنگ‌افزارها ازمصادیق جنایت جنگی به‌شمار می‌آید. اما این کنوانسیون امروزه ویا دردهه­های گذشته میزان کارایی خود راازدست‌داده است. تا جایی که همان کشورها قدرتمند ازاین سلاح­ها به‌منظور تأمین منافع ملی خود استفاده کرده وآن راانکار می­کنند. بنابراین عدم کارایی کنوانسیون یادشده رابا تائید فرضیه مذکور بیش ازهرزمان دیگردرکنار عوامل نظیر عدم قدرت الزام‌آور به‌منظور مدیریت کشورهای خاطی وبروز نبودن آن آشکارشده است.

 

منابع

Ali, N. (2018). “Is Terrorism Becoming an Effective Strategy to Achieve Political Aims?”. All Azimuth V7, N2, 2018, 93-100. TOBB University of Economics and Technology.

Briefing, D. N. (2023). “United Nations Unaware of Any Biological Weapons Programmes in Ukraine, Top Disarmament Official Affirms, as Security Council Considers New Claims by Russian Federation.” Available in: https://press.un.org/en/2022/sc14890.doc.htm.

Bernstein, P., & et al. (2020). “8. Weapons of Mass Destruction, Strategic Deterrence, and Great Power Competition”. National Defense University PressThe premier professional military and academic publishing house”. Available in: https:// thebulletin. Org/2022 /03/don't- let-finger-pointing-doom-this-key-treaty-against-bioweapons.

Bentley, M. (2019). “The US has a history of testing biological weapons on the public – were infected ticks used too?”. Available in: https://theconversation.com/the-us-has-a-history-of-testing-biological-weapons-on-the-public-were-infected-ticks-used-too-120638.

Briefing, D. N. (2023). “Russian Federation Attacks on Ukrainian Ports Risk Far-Reaching Impacts for Food in Developing Countries, Under-Secretary-General Tells Security Council.” Available in: https://press.un.org/en/2023/sc15362.doc.htm.

Bramlet, T. N. (2022). “CONFLICT-INDUCED HUNGER: LINKING THE WAR IN UKRAINE TO THE GLOBAL FOOD INSECURITY CRISIS. " Available at https:// www. interaction. Org/ blog/ conflict-induced-hunger-linking-the-war-in-ukraine-to-the-global-food-insecurity-crisis.

Charlet, K. (2022). “The New Killer Pathogens: Countering the Coming Bioweapons Threat.” Available in: The New Killer Pathogens: Countering the Coming Bioweapons Threa

Crouch, D. (2023). “Have Chemical Weapons been Used in Ukraine?”. Available at used-Ukraine.

Edwards, B., & et al. (2022). “Meeting the Challenges of Chemical and Biological Weapons: Strengthening the Chemical and Biological Disarmament and Non-proliferation Regimes.” Available at https:// www. frontiersin. org/ articles/1 0. 3 3 8 9 / fpos. 2022. 805426/ full.

Griffin, R. (2022). “No End In Sight for Deadlock On Biological Weapons Ban.” Available in:https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2022-12-14/no-end-in-sight-for-dead lock - on- biological- weapons-ban.

Hart, J. (2011). “The Biological and Toxin Weapons Convention—approaching a mid-life crisis?”. Available in: https://www.sipri.org/commentary/essay/wed-11-23-2011-13-00/biological-and-toxin-weapons-convention-approaching-a-mid-life-crisis.

Huigang, L., & et al. (2022). “Development of and prospects for the biological weapons convention.” Journal of Biosafety and Biosecurity. Volume 4, Issue 1, June 2022, Pages 50-53.

Jansen, H. J., & et al.(2014). “Biological warfare, bioterrorism, and crime.” Clinical Microbiology and Infection, Volume 20, Issue 6, June 2014, Pages 488-496.

Jyothi Kora Aruna & et al.(2004). “Pitting corrosion of titanium by a freshwater strain of sulphate reducing bacteria T.S. Rao a”. Electronic Journal of Biotechnology.versión On-line ISSN 07173458.Electron. J. Biotechnol. v.2 n.3 Valparaíso dic. 1999http://dx.doi.org/10.4067/S0717-34581999000300001.

Knight, D. (2022). “COVID-19 Pandemic Origins: Bioweapons and the History of Laboratory Leaks”. South Med J. 2021 Aug; 114(8): 465–467.Published online 2021 Aug 3. doi: 10.14423/SMJ.0000000000001283.

Lentzos, F., & Littlewood, J. (2022). “Don’t let finger-pointing doom this key treaty against bioweapons.” Available in: https://thebulletin.org/2022/03/dont-let-finger-pointing-doom-this-key-treaty-against-bioweapons.

Latimore, J. (2022). “Would Russia use bioweapons in Ukraine?”. Available in: https://www.aspistrategist.org.au/would-russia-use-bioweapons-in-ukraine.

Mieir, O. (2002). “Verification of the Biological Weapons Convention: What is Needed?”. Vol. 18, No. 2(April-June 2002), pp. 175-193(19 pages). Published By: Taylor & Francis, Ltd.

PoliL, U. (2022). “ International Law and Chemical, Biological, Radio-Nuclear(CBRN)Events.” DOI:  https: // doi. Org /10. 11 63/ 97 89 00 45 07 99 9_ 02 4. Pages:  396 – 416.

Roffey, R. (2002). “Biological warfare in a historical perspective”.  VOLUME 8, ISSUE 8, P450-454, AUGUST 2002.

Radosavljevic, V. (2019). “Environmental Health and Bioterrorism”. Encyclopedia of Environmental Health. 2019: 450–457. Published online 2019 Sep 12.  doi:  10. 1016/ B978 -0 -12 -40 9 548-9.11435-6.

Tin, D., & et al. (2022). “Bioterrorism: An analysis of biological agents used in terrorist events.” Available in: https://doi.org/10.1016/j.ajem.2022.01.056. The American Journal of Emergency Medicine. Volume 54, April 2022, Pages 117-121.

Trakimavičius, L. (2018). “Is Russia Violating the Biological Weapons Convention?”. Available in: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/is-russia-violating-the-biological-weapons-convention.

Thompson, K., & Airborn, A. (2016). why the official stockpiles of the smallpox virus must be destroyed. Emory International Law Review, vol. 31.

UK Government (2002). Iraq's Weapons of Mass Destructions: the Assessment of British Government(Part 1- Chapter 2: “Iraq’s Programme: 1971-1988”) available at:http://en.wikisource.org/wiki/Iraq%27s_Weapons_of_Mass_Destruction (accessed: Feb-2015).

Wakefield, B. (2022). “Ukraine: Is a chemical or biological attack likely?”. Available in: https://www.chathamhouse.org/2022/03/ukraine-chemical-or-biological-attack-likely.

Wheelis, M., & et al. (2002). “Biological Attack on Agriculture: Low-Tech, High-Impact Bioterrorism: Because bioterrorist attack requires relatively little specialized expertise and technology, it is a serious threat to US agriculture and can have very large economic repercussions.” BioScience, Volume 52, Issue 7, July 2002, Pages 569576, https:/ /doi. Org/10. 1641/ 0006-3568( 2002)052[0569:BAOALT]2.0.CO;2.

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] Development of scientific activities in the biological field

[2] Biological weapons

[3] United Nations

[4] Biological Weapons Convention

[5] Global disarmament treaty

[6] Strengthen security

[7] Biological weapons

[8] Terrorist forces

[9] State terrorist

[10] Middle-eastern countries

[11] biotechnology

[12] Biodiversity

[13] Nano technology

[14] Bioinformatics

[15] New bioterrorism

[16] Biological operations

[17] Silent biological assassinations

[18] Biological terror

[19] bioterrorism

[20] silent assassinations

[21] salmonella

[22] Ricin

[23] Botulinum toxin

[24] Biological agent

[25] Development, production and stockpiling of bacteriological weapons

[26] Russian Federation

[27] Biological projects

[28] Certain dangerous pathogens

[29] Microorganisms

[30] Oil

[31] resin

[32] Pathogens

[33] Philippine downy white

[34] Lack of verification

[35] Strict prohibitions

[36] Development of developed chemical and microbial activities

[37] Civil Society

[38] Global prohibition of biological and chemical weapons

[39] International agreements

[40] Lack of transparency and verification of biological weapons convention

[41] Verification gap

[42] Hostile governments

[43] Convention

[44] Disarmament Committee of Eighteen

[45] socialist

[46] Neutral and non-committed countries

[47] Fort Detrick

[48] Maryland

[49] Aerosol emission

[50] Khalid Meshaal

[51] Hamas

[52] Georgi Markov

[53] Microbial warfare

[54] Bromus mosaic virus

[55] Rye blast agent

[56] Tobacco mosaic virus

[57] Wheat mosaic virus

[58] Atmospheric mosaic virus

[59] United States biological weapons program

[60] Sea spray operations

[61] San Fransisco

[62] California

[63] Testing the potential of biological weapons

[64] Zinc cadmium sulfide

[65] St. Louis

[66] Missouri

[67] Minneapolis

[68] Minnesota Spray

[69] the soviet

[70] Cheryomokha

[71] Vladislav Vodolazsky

[72] Sverdlovsk, Russia

[73] Russian military microbiology facility

[74] Bacillus anthracis bacteria spores

[75] Guterres

[76] Rosemary DiCarlo

[77] Odessa

[78] Churnomoresk

[79] Mykolaiv

[80] Port infrastructure

[81] International announcement

[82] Cairo power

[83] Confidens – Building Measures

[84] GENEVA PROTOCOL 5291

[85] Article 13 The Hague Peace Conference

[86] Declaration Of ST. Petersburg

[87] Brussels Convention

[88] Treaty of Versailles

[89] Washington Naval Conference

[90]  Article 4 of the Washington 1111 Maritime Treaty

---