بررسی تعریف فلسفی قدرت از منظر مکتب میرزای نائینی
محورهای موضوعی : فلسفه
کلید واژه: تعریف قدرت, اراده, فاعل بالقصد, اختیار تحلیلی, اختیار اصطلاحی,
چکیده مقاله :
یکی از رویکردهای هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه‌ی حکمت متعالیه به تحلیل نحوه فاعلیت انسان مربوط است. با تبیین این مکتب هر فعلی که از انسان سر می‌زند لاجرم در یک سیر ضروری علی معلولی قرار می‌گیرد تا نهایتاً به مسبب الاسباب می‌رسد. در عین حال فیلسوفان قائلند که انسان در فعل خود مختار است چون تعریف فلسفی قدرت درباره‌ی وی صدق می‌کند. میرزای نائینی و تابعان وی این توضیحات حکمت متعالیه را به چالش کشیده‌اند و کوشیده‌اند نشان دهند صرف صادق بودن تعریف قدرت درباره‌ی انسان، نمی‌تواند توضیح دهنده‌ی اختیار حقیقی وی باشد. از دید مکتب نائینى این تعریف صرفاً یک تعریف اصطلاحى است و قابل پذیرش نیست بلکه قادر بودن یعنى فاعل واجد کمالى باشد که به واسطه‌ى آن، زمام اراده‌ى فعل یا ترک را در دست داشته باشد. به‌علاوه مکتب نائینی فیلسوفان را در تعریف فوق به جابه‌جایی محل نزاع متهم می‌کند و قائل است که با قبول مبنای حکمی، وجهی برای تصحیح ثواب و عقاب باقی نمی‌ماند. در این مقاله بر سر آنیم که چالش‌های مکتب نائینی با تعریف فلسفی قدرت را گزارش و نهایتاً درباره‌ی آن داوری کنیم.
Explaining the perfection of authority and how human beings may act is an ontological and anthropological approach of the transcendent theosophy. For this school, the human being is not independent from the supernatural agents, in terms of either the essence and essential perfections or the process in which his/her act is formed. Any act which is carried out by a human being inevitably enters into a necessary cause-and-effect course which ends up in the final cause. People’s external acts are caused by their wills; while in turn their wills are caused by causes and agents that are considered as incentives, which are out of the human’s essence. Meanwhile, philosophers believe that the human being is free to do what he/she intends, because the definition of power is true of him/her. Naini and his followers have challenged such explanations of the transcendent theosophy and have tried to demonstrate that just assuming the definition of power to be true of human being cannot explain his/her actual free choice. This study aims at reviewing and finally judging the challenges that both of the mentioned groups may encounter.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی در فلسفه اسلامی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1380ش.
بوعلی سینا، حسین بن عبدالله، التعلیقات، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، حمید پارسانیا (تدوین)، قم، اسرا، 1386ش.
حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن زاده آملی، تهران، مؤسسۀ النشر الاسلامی.
همو، الباب الحادى عشر، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامى، 1365ش.
خراسانى، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، موسسة آل البیت علیهم السلام، 1409ق .
خویى، ابوالقاسم، محاضرات فى أصول الفقه، تقریرات محمد اسحاق فیاض، قم، انصاریان، 1417ق.
رازى، فخرالدین، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
روحانى، سید محمدصادق، زبدة الأصول، تهران، حدیث دل، 1382ش.
سبزوارى، ملا هادی، شرح المنظومه، تصحیح حسن حسن زاده آملی، تهران، نشرناب، 1379ش.
شمس، سید حسین، امربین امرین، قم، بوستان کتاب قم، 1385ش.
شیرازی، سید رضی، درس‌هاىشرحمنظومه، تهران، حکمت، 1385ش.
صدر، سید محمد باقر، بحوث فى علم الأصول، تقریرات حسن عبد الساتر، بیروت، الدار الاسلامیه، 1417ق.
طباطبایی، سیّدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1390 ش.
علم الهدی، محمدباقر، سدّ المفر علی القائل بالقدر، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی منیر، 1386ش.
فیاضی، غلامرضا، «جبر فلسفی از دیدگاه ضرورت سابق»، آیین حکمت، دوره 1، ش2، 1388ش.
همو، فیشهای منتشرنشده، 1391ش.
ملاصدرا، صدرالدین محمد،الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تعلیقات سبزواری و علامه طباطبایی، تهران، دار المعارف الاسلامیة، 1383ق .
ملاصدرا، صدرالدین محمد، الحاشیة على الهیات الشفاء، قم، انتشارات بیدار.
نائینى، محمد حسین، أجود التقریرات، تقریرات سیّد ابوالقاسم خویی، تهران، انتشارات مصطفوى، 1368ش.