مولفه های اخلاق اجتماعی در اشعار ابن یمین

محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی

زهرا سلیمانی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران)
عنایت الله شریف پور ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران. (نویسنده مسئول) )
احمد امیری خراسانی ³ (استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/08/03 تاریخ پذیرش : 1402/11/11 تاریخ انتشار : 1403/05/10

کلید واژه: &quot, ابن یمین&quot, , &quot, اخلاق اجتماعی&quot, , &quot, فضایل اخلاقی&quot, , &quot, رذایل اخلاقی&quot, ,

چکیده مقاله :

چکیده: یکی از ویژگی‌های مهم ادبیات فارسی، بازتاب مضامین اخلاقی (فردی- اجتماعی) در آثار نظم و نثر آن است. ابن یمین یکی از شاعران مطرح دورۀ مغول است که با توجه به انحطاط اخلاقی در این دوره، در جهت احیای هنجارهای اخلاقی در جامعه کوشیده است. در این مقاله سعی شده است که مؤلفه-های اخلاق اجتماعی در دیوان وی بررسی شود. مقالۀ حاضر مطالعه‌ای نظری است که به شیوۀ کتابخانه‌ای انجام شده است. محدودۀ مورد مطالعه، دیوان اشعار ابن یمین است که بعد از توصیف تحلیلی، به مؤلفه‌های اخلاقی اجتماعی پرداخته شده است. با کاوش در اشعار ابن یمین در می‌یابیم که شاعر علاوه بر مضامین اخلاق فردی، به مضامین اخلاق اجتماعی نیز توجه داشته و این مضامین به دو صورت فضایل اخلاق اجتماعی و رذایل اخلاق اجتماعی تفکیک شده است. حاصل این مقاله نشان می‌دهد که مؤلفه‌های فضایل اخلاقی از جمله: تواضع، عدل، مردم داری، مناعت طبع، انفاق مال، خدمت به خلق و ... و رذایل اخلاق اجتماعی مانند: ظلم، جهل، ریا، تکبر، عدم شایسته سالاری، تقلید کورکورانه، حسد و ... در دیوان ابن یمین، به ویژه در قطعات وی منعکس شده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract Persian literature is mostly characterized by a reflection of moral (individual-social) themes in its poetic and prose works. Ibn Yamin is one of the prominent poets of the Mughal period, who tried to revive the moral norms in the Iranian society that was severely affected by a moral decline in this period. This study sought to examine the components of social ethics in Ibn Yamin’s poetry using a theoretical design and library techniques. The scope of the study was Ibn Yamin’s poetry that addresses social moral values following a descriptive-analytical approach. An exploration of Ibn Yamin’s poems indicated that the poet has paid attention to the themes related to both social and individual ethics which were further divided into social virtues and vices. The results also indicated that the components of moral virtues such as humility, justice, humanity, self-control, spending money on charity (Infaq), serving the people, etc., and the social vices such as cruelty, ignorance, hypocrisy, arrogance, the absence of meritocracy, blind imitation, envy, etc. are reflected in Ibn Yamin’s poetry, especially in his stanzas.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه. (1400). ترجمۀ محمد دشتی. ناشر: کتاب جمکران.
3. صحیفۀ سجادیه. (1399). ترجمۀ حسین انصاریان. مشهد: صراط استوار.
4. اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370)، دین و دولت در ایران عهد مغول. چ۲. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
5. اسماعیلی، مریم، و یزدانی، محمد. (۱۳۹۶). مطالعۀ تطبیقی «اخلاق شش‌گانه» در «روان‌شناسی مثبت» و «نهج‌البلاغه». مطالعات اسلام و روان‌شناسی، ۱۱(۲۰)، ۱۴۹ـ۱۷۵.
6. اشرف‌زاده، رضا، و فرهمندی، تکتم. (1396). مفاهیم اخلاق و پند و اندرز در قطعات ابن‌یمین. نشریۀ مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، ۳(۴)، ۳۲ـ۴۳.
7. اقبال آشتیانی، عباس. (1365). تاریخ مغول (از حملۀ چنگیز تا تشکیل دولت تیموری. چ۶. تهران: چاپخانۀ سپهر.
8. براون، ادوارد. (1351). از سعدی تا جامی. ترجمه و حواشی علی‌اصغر حکمت. تهران: چاپخانۀ سپهر.
9. ترابی، علی‌اکبر. (۱۳۸۵). جامعه‌شناسی ادبیات فارسی. چ۵. انتشارات فروزش.
10. تقوی، سید حسین. (1390). آیین زندگی (اخلاق کاربردی). قم: نسیم ظهور.
11. تمیمی آمدی، عبدالرحمن بن محمد. (1366). غرر الحکم و درر الکلم. چ۳. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
12. جوینی، عطاملک. (۱۳۹۰). تاریخ جهانگشا. تصحیح محمد قزوینی. انتشارات نگاه.
13. حسن‌زاده، شهریار. (1396). آموزه‌ای تعلیمی در قطعات ابن‌یمین. پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ ۳۴، ۱۰۷ـ۱۲۸.
14. دهخدا، علی‌اکبر. (1385). لغت‌نامه. انتشارات دانشگاه تهران.
15. دیلمی، احمد. (1380). اخلاق اسلامی. نشر معارف.
16. ستوده، هدایت‌الله. (1378). جامعه‌شناسی در ادبیات فارسی با همکاری مظفرالدین شهبازی. تهران: انتشارات آوای.
17. سلطانی رنانی، سید مهدی. (1392). مؤلفه‌های اخلاق اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری. نشریۀ پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، ۱۹(۱)، ۳ـ۴۶.
18. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر. (1390). جامع الصغیر. بیروت: دارالفکر.
19. صافی، قاسم. (1379). پیام‌های تربیتی و رفتاری در اشعار ابن‌یمین. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۴۱(۱ و ۲)، ۲۳۵ـ۲۵۰.
20. صفا ذبیح‌الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. چ۷. تهران: انتشارات فروس.
21. صیفوری، ویدا، و فلاحتی، علی. (1390). بررسی اهمیت و ضرورت شادی و نشاط از دیدگاه قرآن، روایات و تعالیم دینی. نشریۀ مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 15(2)، ۸۴ـ۱۱۰.
22. فریومدی، ابن‌یمین. (1363). دیوان اشعار. تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی راد. چ۲. انتشارات سنایی.
23. کاشفی، محمدرضا. (1376). آیین مهرورزی. قم: انتشارات اسلامی.
24. کوئن، بروس. (1383). مبانی جامعه‌شناسی. ترجمۀ غلامعباس توسلی و رضا فاضل. تهران: سازمان سمت.
25. گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ، ادبیات. ترجمۀ محمدجعفر پوینده. تهران: انتشارات سرچشمه.
26. مطهری، مرتضی. (1392). جامعه و تاریخ: مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی. چ۱۹. مؤسسه انتشارات صدرا.
27. مؤذنی، علی‌محمد. (1380). ابن‌یمین فریومدی و تأثیر قرآن و حدیث در دیوان او. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۴۶(۲ و ۳)، ۸۳ـ۹۶.
28. ملکی، لیدا. (1386). نقش ادبیات در بازآفرینی اوضاع اجتماعی ایران عهد مغول. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مسکویه، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۰(۷)، ۲۱۵ـ۲۳۰.
29. نراقی، مهدی. (1388)، جامع السعادات. ترجمۀ کریم فیضی. نشر قائم آل محمد.
30. نرمان. ال. مان. (1362). اصول روان‌شناسی. ترجمۀ محمود ساعتچی. تهران: نشر امیرکبیر.
31. نسوی، محمد بن احمد. (1385). نفثة المصدور. تصیح و توضیح امیرحسین یزدگردی. انتشارات توس.
32. ‌هادی، زینب. (1390). آسیب‌شناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان ابن‌یمین فریومدی. نشریه پژوهشنامۀ ادب حماسی (پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب)، ۷(۱۱)، ۲۷۵ـ۳۰۴.
33. یزدی‌نژاد، زهرا. (1392). دوباره باران (منتخب مقالات کنگرۀ شعر اجتماعی). چ۲. انتشارات خورشید باران.
34. یلمه‌ها، احمدرضا. (1395). بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران. نشریۀ پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ۸(۲۹)، ۶۱ـ۹۰.
35. Seligman, M. E. P., & Csikszen Jemihalyi, M. (2000). positive psychology: Anintroduction. American psychologist, 55(1), 5-14.