نقد تحلیلی «فضیلت انسانیت» در نظام اندیشگانی مولانا و مارتین سلیگمن

محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی

مریم مردانی ورپشتی ^{1 *} , مسعود روحانی ²

1 - پژوهشگر پسادکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسنده مسئول)
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/15 تاریخ پذیرش : 1403/12/21 تاریخ انتشار : 1404/04/31

کلید واژه: مولانا, سلیگمن, روان شناسی, فضیلت انسانیت. ,

چکیده مقاله :

مثبت­ نگری به عنوان یکی از شاخه­های علم روان­شناسی توسط مارتین­سلیگمن، با هدف کمک به انسان­ها برای بهینه­سازی کیفیت زندگی و رشد فضایل انسانی در شش گروه: خردمندی، شجاعت، انسانیت، عدالت، اعتدال و تعالی، شکل گرفته­است. در اندیشه­ها و آموزه­های مولانا می­توان تمامی این فضایل و توانمندی­های منش را نمایان ساخت. این جستار که به روش تحلیلی- توصیفی انجام شده، درصدد است تا به تحلیل و تبیین فضیلت «انسانیت» (از فضیلت­های شش­گانة سلیگمن) در آثار مولانا بپردازد. این فضیلت و زیر مجموعه­های آن: عشق، مهربانی، هوش­اجتماعی، در آموزه­های مولانا قابل تبیین و بررسی است. البته سلیگمن و مولانا در این زمینه اختلافاتی نیز با یکدیگر دارند؛ مانند اختلاف در مبحث عشق، تأثیر از مسائل دینی و... . اما مهم­ترین اختلاف، در نوعِ نگاهِ این دو اندیشمند به انسان است؛ چراکه آبشخورهای این دو اندیشمند برای بیان یک آموزة همسان، با یکدیگر متفاوت­ است؛ یعنی نگاه مولانا، براساس آموزه­های عرفانیِ اسلام و تأکید بر ارزش­های معنوی و قرآنی «خدامحور» است؛ اما نگاه سلیگمن بر اساس فرهنگ پوزیتیویستیِ غرب و روان­شناسیِ وجودگرا «انسان محور» است.

 

چکیده انگلیسی:

Positivism as one of the branches of psychology by Martin Seligman, with the aim of helping people to optimize the quality of life and the development of human virtues in six groups: wisdom, courage, humanity, justice, tempevance and transcendence has been formed. In the thoughts and teachings of Rumi, all these character strengths and virtues can be shown. This essay, which was done in an analytical-descriptive way, tries to analyze and explain the virtue of "humanity" (one of Seligman's six virtues) in the works of Rumi. The research results indicate that this virtue and its subsets: love, kindness, social intelligence, can be explained and applied in the teachings of Rumi. Seligman and Rumi also have differences with each other in this field, the most important of which is the way these two thinkers look at humans. Because the methods of these two thinkers to express the same doctrine are different from each other; That is, Rumi's view is based on the religious and mystical teachings of Islam and emphasis on spiritual and Quranic values "God-centered"; But Seligman's view is based on the positivist culture of the West, existential psychology and relying on man and his needs, a "human-centered" view.

منابع و مأخذ:

- قرآن مجید.
- احراری، صدیقه؛ بهنام¬فر، محمد؛ رحیمی، سیدمهدی(1402). «تحلیل تطبیقی نظریة «عدم خشونت» در اندیشه گاندی و مولوی»، مجله علمی – پژوهشی مطالعات شبه قاره،15 (45)، صص27-44، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- اصغری¬مهر، فاطمه¬صغری؛ آذر، امیراسماعیل؛ زیرک، ساره(1401). «مثبت¬گرایی و شادمانی از دیدگاه مولوی و سلیگمن»، پژوهشنامه ادب غنایی، دوره 20، شماره 39، صص 44-23، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- اصغری¬مهر، فاطمه¬صغری؛ آذر، امیراسماعیل؛ زیرک، ساره (1401). «کسب رضایت-مندی در مثنوی مولوی با رویکرد نظریة مثبت¬گرایی سلیگمن»، دوفصلنامه علمی پژوهش¬های بین رشته¬ای ادبی، سال 4، شماره 8، صص 29-1، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- انوشیروانی، علیرضا (1389). «ناهشیاری هوشیارانة مولوی در دیوان شمس»، کاوش-نامه زبان و ادبیات فارسی، سال ششم، شماره 10، صص38-9، دانشگاه یزد.
- بهاروند، محسن؛ سپه¬وندی، مسعود؛ حیدری، علی(1401). «مقایسة مصادیقی از حکمت عملی در اشعار سنائی و مثنوی مولوی»، پژوهشنامه ادب غنایی، سال 19، شماره 36، صص 96-77، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- پارسایی، حسین؛ پروین¬دخت رضایی مجدآبادی؛ رضا فرصتی جویباری(1402). «تحلیل زنجیره¬های واژگان مثبت در دیوان شمس تبریزی»، نشریه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دوره 16، پیاپی 85، صص 240-217، تهران.
- تابان¬فرد، عباس؛ رسمی، سکینه (1399). «تحلیل هیجان مثبت «عشق عرفانی» در مثنوی معنوی با رویکرد مثبت¬گرا»، مجله متن پژوهی ادبی، سال 24، شماره 85، صص112-69، دانشگاه علامه طباطبایی.
- پسندی، فائزه؛ اقبالی، عباس؛ سیفی، محمد (1398). «روانکاوی مؤلفه¬های شادکامی در شعر خالد ابوخالد بر اساس روان¬شناسی مثبت¬گرا»، دانشگاه یزد، دو فصلنامه علمی نقد ادب معاصر عربی، سال نهم/ نوزدهم پیاپی/ 17 علمی، صص: 282-255.
- تابان فرد، عباس؛ رسمی، سکینه (1396). «تحلیل داستان «اعرابی درویش و همسر او» در مثنوی مولوی بر اساس نظریة مثبت¬گرای سلیگمن»، دانشگاه کرمان، مجله پژوهش-های ادبیات تطبیقی، دوره 6، شماره 3، صص43-23.
- حاتمی، حافظ و محمدرضا نصر اصفهانی (1389). «زبان نشانه ها (بررسی انگاره¬های نمادین رمان «کیمیاگر» و مقایسه با نمونه¬های عرفان و تصوف اسلامی»، دانشگاه آزاد تهران، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، س 6، شماره 18.
- حیدری نوری، رضا؛ زهرا جعفری؛ هومن نامور (1401). «اثربخشی معنا و هدفمندی در روان¬شناسی مثبت¬گرا از نظر سلیگمن و تطبیق آن با اشعار عطار»، دانشگاه سنندج، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال چهاردهم، شماره 51، صص 94-69.
- خواجه گیر، علیرضا (1387). «تعالی معنوی انسان در آموزه های مولانا»، دانشگاه شهید بهشتی، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، سال ششم، شماره هفدهم، صص67-96.
- رماک، هنری (1391). «تعریف و عملکرد ادبیات تطبیقی»، ترجمه رزانه علوی¬زاده، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ویژه¬نامة ادبیات تطبیقی، سال سوم، شمارة 2 (پیاپی6)، صص73-54.
- زمانی، کریم (1401). میناگر عشق، چاپ بیستم، تهران: نی.
- سلیگمن، مارتین. ای. پی(1379). کودک مثبت¬گرا (چگونه فرزندان خود را در برابر افسردگی بیمه نماییم)، ترجمه ناهید ایران¬نژاد، تهران: دانژه.
- سلیگمن، مارتین. ای. پی(1394). شکوفایی روان¬شناسی مثبت¬گرا، ترجمه امیر کامکار و سکینه هژبریان، تهران: روان.
- سلیگمن، مارتین. ای. پی؛ پیترسون، کریستوفر (1400). طبقه¬بندی توانمندی¬های مَنِش و فضیل¬¬های انسانی (راهنمای تشخیصی و آماری) (Character strenghths and virtues: a handbook and classification)، ترجمه محسن زندی؛ لیلا باقری، تهران: رشد.
- سلیگمن، مارتین. ای. پی (1402). خوش¬بینی آموخته¬شده/ چگونه می¬توان ذهنیت و زندگی خود را تغییر داد، مترجمان: فروزنده داور پناه؛ میترا محمدی، چ پنجم، تهران: رشد.
- طبرسی، فضل ابن حسن، (1372). مجمع البیان فی التفسیر قرآن، ترجمه علی کرمی، ج۱۰، قم: ناصرخسرو.
- فانی اسکی، راضیه؛ یوسف پور، محمدکاظم (1396). «زمینه های کاربرد مفهوم تکبر در مثنوی»، سومین همایش متن پژوهی ادبی (نگاهی تازه به آثار مولانا)، تهران.
- قدیری یگانه، شبنم؛ آذر، اسماعیل؛ زیرک، ساره (1401). «تحلیل تطبیقی و بین¬رشته¬ای مسئولیت¬پذیری در نظریة معنادرمانی ویکتور فرانکل و مثنوی مولوی»، دانشگاه بیرجند، مجله مطالعات بین رشته¬ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، سال دوم، شماره دوم، پیاپی 4، صص 53-80.
- گلمحمدی، مجید؛ مرتضی محسنی، احمدغنی پور ملکشاه، قدسیه رضوانیان (1400). رساله دکتری «مثبت اندیشی در ادب فارسی از آغاز تا قرن 7 هجری»، دانشگاه مازندران، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی.
- گلی¬زاده، پروین؛ یزدانجو، محمد؛ مساعد، مینا (1395). «تحلیل اندیشه¬های مثبت-گرایانه در مثنوی¬معنوی از منظر علم روانشناسی»، ، دانشگاه اصفهان، مجله پژوهش-های عرفانی (گوهر گویا)، سال دهم، شماره اول، پیاپی 30، صص127-101.
- لینلی، آلکس؛ ژوزف استفن، (1388)، روان¬شناسی مثبت در عمل، ترجمه احمد برجعلی و سعید عبدالملکی، تهران: پنجره.
- مجلسی، محمدباقر (1377). بحارالانوار، ج16، مصحح: محمدباقر بهبودی، تهران: دارالکتب اسلامیه.
- مردانی¬ورپشتی، مریم (1402). «واکاوی مفهوم عشق در اندیشة کاترین پاندر و مولانا»، هفتمین همایش بین¬المللی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه همدان.
- مولوی، مولانا جلال الدین محمد بلخی (1388). کلیات شمس تبریزی، مطابق نسخه استاد بدیع الزمان فروزانفر، با مقدمه دکتر عبدالحسین زرین کوب، چاپ پنجم، تهران: صدای معاصر.
- مولوی، مولانا جلال الدین محمد بلخی (1375). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسن، تهران: امیرکبیر.
- ولک، رنه؛ آوستن وارن (1373). نظریة ادبیات، ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
- قدیری¬یگانه، شبنم؛ آذر، اسماعیل؛ زیرک، ساره (1401)، «تحلیل تطبیقی و بین¬رشته¬ای مسئولیت¬پذیری در نظریة معنادرمانی ویکتور فرانکل و مثنوی مولوی»، دانشگاه بیرجند، مجله مطالعات بین¬رشته¬ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، سال دوم، شماره دوم، پیاپی 4، صص 80-53.