تحلیل گردشگری مذهبی با رویکرد اتساع محوری راهها{منطقه موردی: بارگاه امام رضا(ع)}
محورهای موضوعی : جغرافیا وگردشگریسید عیسی موسوی 1 * , دکتر هرمز اسدی کوه باد 2
1 - دانشجوی دکتری الهیات فقه و مبانی حقوق اسلامی،واحد رامهرمز،دانشگاه آزاد اسلامی،رامهرمز،ایران
2 - دانشیارگروه حقوق، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران
کلید واژه: گردشگری مذهبی, اتساع محوری, شبکه راهها, شهر مقدس مشهد, بارگاه امام رضا(ع),
چکیده مقاله :
مکانهای مقدس، صرف نظر از ویژگی های قدوسی و معنویتی که دارند، نمایشگاهی از هنر و نمادی از تمدن و فرهنگ اند که گردشگران مذهبی را به خود جذب میکنند. هجرت امام رضا(ع) به ایران یکی، به عنوان بزرگترین رویداد مذهبی، مسیری معنوی و مذهبی را بوجود آورده است که قابلیت بازشناسی به عنوان محور گردشگری مذهبی شناخته می شود. کارکردها و ساختارهای شئون زندگی معنوی (اجتماعی و فرهنگی) و مادی (اقتصادی و فضایی) شهر برخواسته از همین سرشت مذهبی – فرهنگی است. بازدید از این مکان ها با انگیزه های مختلف انجام می شود. هدف اصلی در این پژوهش بررسی مسیر حرکت امام رضا(ع) و توسعه صنعت گردشگری بوده است. این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی با ابزار مطالعه ی اسنادی انجام گردید. یافته های تحقیق نشان داد که طبق آمار، در شهر مشهد نزدیک بیش از ۳۰۰ واحد اقامتی مجاز فعالیت دارند که حدود 70 درصد از کل مراکز اقامتی ایران را دربر می گیرد.در ایران با نگاهی به برنامه های پنج ساله توسعه و برنامه ریزی های انجام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنای دستی و گردشگری، نشان میدهد که توسـعه گردشگری در مقصـدهای مـذهبی همیشـه در اولویـت برنامـه های توسـعه گردشگری قرار داشته اند که نشان از اهمیت خاص این مقاصد است. با توجه به مسیر حرکت امام رضا(ع) میتوان گفت که صنعت گردشگري مذهبي يكي از راهكارهاي معرفي هرچه بهتر تـاريخ، فرهنـگ و ارزشهاي اعتقادي و هم زيستي مسالمت آميز اديان در بين كشورها است. به علاوه بقاع متبركه و اماكن مذهبي علاوه بر قداست و معنويت منحصر به فرد خود، بيـانگر آداب و رسوم، باورها و اعتقادات و انديشه هاي مردم است.
Without considering their sacred and spiritual characteristics, holy places are an exhibition of art and a symbol of civilization and culture that attract religious tourists. The emigration of Imam reza to iran, as the biggest religious event, has created a spiritual and religious path that can be recognized as the center of religious tourism. The functions and structures of the spiritual(social and cultural) and material (economic and spatial) life of the city arise from this religious-cultural nature. These places are visited with different motivations. The primary goal of this study was to investigate the movement path and direction of imam reza and the development of the tourism industry. This study was conducted using descriptive and analytical methods with a document study tool. The results revealed that according to statistics, more than 300 authorized accommodation units are operating in the nearby city of mashhad, which includes about 70% of all accommodation centers in iran. A glance at the five-year development plans and planning done by the organization of cultural heritage, handicrafts and tourism in iran suggests that the development of tourism in religious destinations has always been the priority of tourism development programs, indicating the special importance of these destinations. Based on the movement path and direction of imam reza, it can be stated that the religious tourism industry is one of the best ways to introduce history, culture, and religious values and the peaceful coexistence of religions among countries. Also, blessed and religious places indicate the customs, beliefs, and thoughts of the people in addition to their sanctity and unique spirituality.
1) اصفهانی، راغب (1372). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق داوودی، صفوان عدنان، بیروت الدار الشامیة.
2) آقاجانی، معصومه و فراهانی فرد، سعید. (1394). گردشگری مذهبی و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی ایران)، نشریه سیاستهای راهبردی و کالن، دوره 3، شماره 9.
3) جوادی آملی، عبدالله. (1378). صهبای حج، قم: انتشارات اسراء.
4) حاتمینواد، حسین؛ حبیبیان، بهار؛ امیرشکاری، مریم. (1395).اولویت بندی راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی شهر دزفول، نشریه گردشگری شهری، دوره 3، شماره 1.
5) دهشیری، محمدرضا.(1394). ارزیابی عوامل مؤثر بر توسعه ی گردشگری مذهبی در ایران، نشریه برنامهریزی و توسعه گردشگری.
6) دیناری احمد .(1385). مذهب و گردشگری، مجله زائر، شماره 120.
7) ديناري، احمد. (1384). گردشگري شهري در ايران و جهان، مشهد: انتشارات نشر واژگان خرد.
8) سازمان جهاني جهانگردي. (1381). برنامهريزي ملي جهانگردي، ترجمه محمود عبدالله زاده، تهران: پژوهشهاي فرهنگي.
9) سازمان ميراث فرهنگي، صنايع گردشگري خراسان رضوي. (1391). خبرنامه مشهد: واحد آمار و اطلاعات.
10) صطخري، ابواسحاق ابراهيم .(1340). مسالك و الممالك: به كوشش ايرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
11) ضرغام بروجنی، حمید و ترکمان، نسرین. (1392). تحلیلی بر توسعه گردشگری مذهبی در استان همدان، فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره 8، شماره 30.
12) طریحی، فخر الدین. (1365). مجمع البحرین، قم: مکتبة المرتضویه.
13) عالی پور، یونس؛ ملکی، محمدحسن، فتحی، محمدرضا. (1396). تعیین و اولویت بندی استراتویهای گردشگری مذهبی استان قم، نشریه فضای گردشگری، دوره 6، شماره 22.
14) قمی، ابن قولویه. (1356). کامل الزیارات، نجف: انتشارات مرتضویه.
15) قمی، عباس. (1380). مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین در نیمه ماه رجب، قم: انتشارات آرمان.
16) قمی، عباس. (1372). سفینة البحار، قم: انتشارات اسوه.
17) مطهري، مرتضي. (1387). امامت و رهبري، قم: انتشارات صدرا.
18) مولایی، اصغر.(1395). گردشگری مذهبی در مسیر هجرت امام رضا(ع) در ایران، پژوهشنامه خراسان بزرگ، شماره 23 .
19) مؤمني، مصطفي؛ مظفر صرافي ومحمد قاسمي خوزاني. (1387). ساختار وكاركرد گردشگري مذهبي فرهنگي و ضرورت مديريت يكپارچه در كلانشهر مشهد، مجله جغرافيا و توسعه ناحيهاي، شماره 11.
20) يعقوبي، احمد ابن ابي يعقوب. (1345). المنجم البلدان، ترجمه محمد ابراهيم آيتي، تهران: ترجمه و نشر كتاب.
21) Button .(2013). Pennies from heaven, Retrieved.
22) Makrides, Vasilios (2009). Hellenic Temples and Christian Churches: A Concise History of the Religious Cultures of Greece from Antiquity to the Present. NYU Press. p. 2Shinde. K,
23) Syamala, G. & Kakoti, S. (2016) A Study on Religious Tourism – Potential and Possibilities with reference to Shirdi A place of Religious Tourism, international Interdisciplinary Research Journal,5(6), pp.115-123
24) Zamani-Farahani, H. & Henderson, J. (2010). Islamic tourism and managing tourism development in Islamic societies: the cases of Iran and Saudi Arabia”, International Journal of Tourism Research, 12(1), pp.79-89.
نشريه علمي اندیشههای نو در علومجغرافیایی، دوره2، شماره3، بهار 1403، صفحات: 63-78
واحد ماهشهر |
تاريخ دريافت: 18/10/1402 | تاريخ پذيرش نهايي: 20/01/1403 |
تحلیل گردشگری مذهبی با رویکرد اتساع محوری راهها
(مطالعه موردی: بارگاه امام رضا(ع))
سیدعیسی موسوی
دانشجوی دکتری الهیات فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران
هرمز اسدی کوهباد
دانشیارگروه حقوق، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران
چکیده:
مکانهای مقدس، صرف نظر از ویژگی های قدوسی و معنویتی که دارند، نمایشگاهی از هنر و نمادی از تمدن و فرهنگ اند که گردشگران مذهبی را به خود جذب میکنند. هجرت امام رضا(ع) به ایران یکی، به عنوان بزرگترین رویداد مذهبی، مسیری معنوی و مذهبی را بوجود آورده است که قابلیت بازشناسی به عنوان محور گردشگری مذهبی شناخته می شود. کارکردها و ساختارهای شئون زندگی معنوی (اجتماعی و فرهنگی) و مادی (اقتصادی و فضایی) شهر برخواسته از همین سرشت مذهبی – فرهنگی است. بازدید از این مکان ها با انگیزه های مختلف انجام می شود. هدف اصلی در این پژوهش بررسی مسیر حرکت امام رضا(ع) و توسعه صنعت گردشگری بوده است. این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی با ابزار مطالعه ی اسنادی انجام گردید. یافته های تحقیق نشان داد که طبق آمار، در شهر مشهد نزدیک بیش از ۳۰۰ واحد اقامتی مجاز فعالیت دارند که حدود 70 درصد از کل مراکز اقامتی ایران را دربر می گیرد.در ایران با نگاهی به برنامه های پنج ساله توسعه و برنامه ریزی های انجام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنای دستی و گردشگری، نشان میدهد که توسـعه گردشگری در مقصـدهای مـذهبی همیشـه در اولویـت برنامـه های توسـعه گردشگری قرار داشته اند که نشان از اهمیت خاص این مقاصد است. با توجه به مسیر حرکت امام رضا(ع) میتوان گفت که صنعت گردشگري مذهبي يكي از راهكارهاي معرفي هرچه بهتر تـاريخ، فرهنـگ و ارزشهاي اعتقادي و هم زيستي مسالمت آميز اديان در بين كشورها است. به علاوه بقاع متبركه و اماكن مذهبي علاوه بر قداست و معنويت منحصر به فرد خود، بيـانگر آداب و رسوم، باورها و اعتقادات و انديشه هاي مردم است.
کلمات کلیدی: گردشگری مذهبی، اتساع محوری، شبکه راهها، شهر مقدس مشهد، بارگاه امام رضا(ع)
مقدمه
امروز به دلیل اثرات چشم گیری که فعالیتهای گردشگری در اقتصاد مناطق پذیرنده گردشگران بر جای می گذارد, توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت معطوف میگردد. از مهمترین این موارد گردشگری مذهبی است. گردشگری مذهبی به آن نوع گردشگری اطلاق میشود که مردم به صورت انفرادی یا جمعی و به منظور زیارت، تبلیغ مذهبی یا حتی گذران اوقات فراغت به اماکن و مناطق مذهبی سفر میکنند. امروزه با توجه به گردشگری که در تمام دنیا در حال انجام شدن است نقش به سزایی در برقراری رشد اقتصادی دارد. از موقعی این رشد اقتصادی شروع می شود که یک گردشگر برای تهیه خوراک و محل استراحت، رفت و آمد، تفریح و گشت و گذار، خرید سوغاتی و کالا و همچنین برای بازید از جاذبه های است خرج می نماید به همین علت است پولی را صرف می نماید. این گونه خرج ها با پولی که به کشوری که در آن تفریح می نماید باعث می گردد رشد اقتصادی آن کمک نماید. هر چه تعداد گردشگران زیادتر گردد شغل ها هم بیشتر می شود زیرا به افرادی که به دنبال کار هستند و یا به فکر آینده خود در رابطه با پول درآوردن است میباشد. گردشگری با امنیت آن کشور و اقتصاد آن کشور رابطه دارد و وجود گردشگران از امنیت آن کشور حرف به میان دارد. با توجه به پیشرفت گردشگری میان کشورهای همسایه، پایداری ویژه ای در یک نقطه را داراست. در یک روش کلی تر به انجام رساندن آن برای تمام جهانیان انجام می گیرد به صورتی که گردشگری دارای چهارچوب فرهنگی و اجتماعی می باشد و بسیار مهم است و تمام جامعه و کشورهای مهماندار می تواند به وسیله گردشگران به رواج دادن زبان، فرهنگ و آداب و قواعد اجتماعی هایشان پرداخته می شود. بزرگترین شکل گردشگری مذهبی جمعی، مراسم پیادهروی اربعین و زیارت امام حسین در کربلا است که به صورت سالانه برگزار میشود. در آمریکای شمالی، گردشگری مذهبی حدود ۱۰ میلیارد دلار از صنعت گردشگری را شامل میشود. از مشهورترین شهرهاییکه مقصد گردشگران مذهبی است میتوان به مکه، مدینه، کربلا و... اشاره کرد. سازمان جهانی گردشگری تعداد گردشگران مذهبی در سرتاسر جهان را حدود ۳۰۰ میلیون نفر در سال تخمین میزند(Button,2013).
گردشگری زیارتی یکی از قدیمیترین نوع گردشگری است که وجود آن به تاریخ فرهنگ دینی گره خورده است. سفرهای ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاور، سفرهای مصریان برای دیدار فراعنه، مراسم مقدس یونانیان باستان در معابد آپولون و سفر حج از جمله این نوع گردشگری هستند(دهشیری، 1394). بازدید از این مکان ها با انگیزه های مختلف همچون دین، هنر، معماری، تاریخی و ... انجام می شود فارغ از اینکه آن فرد شخصا مذهبی باشد یا نه(Makrides, 2009).
ایران یکی از کشورهایی است که با داشتن اماکن تاریخی و مذهبی، میتواند پتانسیل بسیار خوبی برای جذب گردشگران مذهبی داشته باشد. برخی از شهرهای ایران از جمله مشهد، قم، شیراز، قزوین، شوش، اردبیل، گنبد کاووس و… شهرهای مذهبی و تاریخی هستند که هر ساله تعداد زیادی گردشگر برای زیارت و بازدید، به این شهرها میروند. گفته میشود چیزی در حدود ۳۳ پیامبر (شیعه و سنی) در ایران دفن شدهاند. همچنین وجود مقبره امام هشتم شیعیان، حضرت علی بن موسی الرضا در مشهد، این شهر را نیز به پایتخت مذهبی ایران تبدیل کرده است و این شهر ساله میزبان هزاران نفر از مسلمانان جهان است. همچنین در ایران چیزی در حدود ۱۰۶۱۵ امام زاده وجود دارد که از این تعداد، ۱۴۵۶ مقبره در استان فارس قرار دارد و محبوبترین آنها حرم شاه چراغ است.پس از استان فارساستان مازندران و گیلان در رتبههای دوم و سوم قرار دارند. از دیگر ویژگیهای ایران برای جذب گردشگران مذهبی، آیین و مراسمهای مذهبی است که افراد بسیار زیادی از سراسر دنیا علاقهمند هستند تا در این مراسمها شرکت کنند. مراسم عزاداری امام حسین (ع) در ایام محرم و صفر یکی از معروفترین مراسم و آیینهای ایرانی است که در شهرهای مختلف ایران به شکلهای مختلفی برگزار میشود. از طرفی دیگر ایران یکی از کشورهایی که میتواند منبع بسیار مناسبی برای محققان مذهبی باشد زیرا ایران دارای تنوع بسیار بالایی در حوزه دین و مذهب است. در کشور ایران به دلیل پیشینه مذهبی که دارد، گردشگری مذهبی رواج بسیاری دارد. شهرهای مشهد و قم به ترتیب شلوغ ترین شهرهای توریستی مذهبی ایران تلقی می گردند که حتی سالانه میلیون ها زائر داخلی و خارجی را میزبانی می کنند. طبق آمار، تنها در شهر مشهد نزدیک بیش از ۳۰۰ واحد اقامتی مجاز فعالیت دارند که حدود 70 درصد از کل مراکز اقامتی ایران را دربر می گیرد. در کشور با نگاهی به برنامه های پنج ساله توسعه و برنامه ریزی های انجام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنای دستی و گردشگری به عنوان متولی اصلی مدیریت و برنامه ریزی توسعه گردشگری کشور، نشان می دهد که توسـعه گردشـگری در مقصـدهای مـذهبی همیشـه در اولویـت برنامـه های توسـعه گردشگری قرار داشته اند که نشان از اهمیت خاص این مقاصد است. از سوی دیگر با عنایت به اینکه 99 درصد جمعیت کشور را مسلمانان تشکیل داده و تقریباً یـک و نیم میلیارد مسلمان در جهان وجود دارد. و این مهم که در دین اسلام تأکید فراوان به سفر شده اسـت (آیات 137 آل عمران، 36 نحـل، 69 نمل، 11 انعام،20 عنکبوت، 9 و 42 رم، 18 سبا، 109 یوسف، 46 حج، 44 فاطر،21 و82 غافر، 10 محمد(ص)، 22 یونس و 15 الملک) (زمانی فراهانی، 2010، ص79). میتوان تا حدی به ابعاد بازار بالقوه گردشگری مذهبی هم از بعد داخلی و هم بینالمللی پی برد(ضرغام بروجنی، 1392، 57).
سیر مطالب نوشتار پیش رو به این گونه است که در ابتدا به پیشینه تحقیق پرداخته و ضمن بیان کتب و مقالات در این زمینه، صنعت گردشگری و اهمیت آن در رشد و توسعه را طرح و حتیالمقدور پاسخ داده و گردشگری زیارتی و نقش آن در معنویت و اقتصاد به وحدت مطلوب برسد. لذا مقاله در پی این سوال است که راه مواصلتی مشهد چه تاثیراتی در صنعت گردشگری داشته است؟ گردشگری زیارتی و نقش آن در معنویت و اقتصاد با رویکرد به راه مشهد کدام است؟
لذا تحقیق پیش رو، توصیفی - تحلیلی، و روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و تحلیل منابع موجود و با امعان نظر از فقها و حقوقدانان، موضوع را تبیین و تشریح نماید؛ ابزارگردآوری اطلاعات از طریق فیش برداری، بانکهای اطلاعاتی، شبکه های کامپیوتری و استفاده از نرم افزار های تخصصی می باشد.
پیشینه تحقیق
در زمینه صنعت گردشگری و حوزههای مختلف گردشگری مذهبی مطالعات گستردهای صورت گرفته است که به مهمترین آنها در زیر اشاره میشود. عالیپور وهمکاران(1396) در پژوهشی به بررسی تعیین و اولویت بندی استراتژهای گردشگری مذهبی استان قم پرداخته انـد. نتیجـه ایـن پژوهش تدوین و شناسایی اولویت راهبردهـای گردشـگری مـذهبی بـا اسـتفاده از تکنیک هـای سـوات و ANP می باشد. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، استراتژی های گروه SO دارای بیشترین وزن بـوده و بـه عنوان بهتـرین نـوع استراتژی برای اجرا انتخاب شده اند.
حاتمینواد و همکاران (1395) در پژوهشی بـه اولویتبندی راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی شهر دزفول پرداخته اند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که با توجه به اولویت های استخراج شـده ازنظـر کارشناسان، امکان استفاده از ضعفها و قوت ها و همچنین موازنه فرصت ها و تهدیدها در حد متوسط است؛ یعنی امکـان بهره گیری از فرصت ها و قوت های موجود همراه با کمرنگ کردن ضعف ها و تهدیدها وجـود دارد، امـا ایـن امـر مسـتلزم برنامه ریزی و تقویت زیرساخت های گردشگری شهر و ارتقای آگاهی های عمومی در این زمینه اسـت. همچنـین راهبـرد تهاجمی، مهمترین راهبرد در توسعه گردشگری مذهبی شهر دزفول است و پس ازآن، راهبرد بازنگری قرار دارد.
آقاجانی وفراهانی(1394) در پژوهشی به بررسی عوامل موثر بر گردشگری مذهبی در ایران پرداخته اند. نتایج پـژوهش نشـان میدهد که گردشگری از نگاه اسلام اهمیت بسیاری دارد و می توان آینده گردشگری مذهبی در ایـران را مثبـت ارزیـابی کرد. در نهایت با توجه به نتایج حاصل از برآورد اثر عوامل موثر بر میزان گردشـگری مـذهبی، راهکارهـا و تـدابیر الزم ازسوی ایران به منظور بهرهگیری از فرصت های گردشگری مذهبی جهت افزای درآمدهای ناشـی از صنعت جهانگردی مذهبی در ایران به عنوان یکی از بهترین راه های خارج شدن از اقتصاد تک محصولی نفت بیان خواهد شد.
کاویانفر (1386) به گردشگری مذهبی در فرانسه و جهان پرداخته و به این نتیجه رسیده که این نوع گردشگری در فرانسه در حال افزایش بوده و علاقه مردم به خاطر دیدن از مکان های دینی و جاذبههای فرهنگی مربوط به آن، بیشتر شده اسـت.
دیناری(1385) به بررسی جایگاه گردشگری در دین اسـلام پرداختـه و بـه ایـن نتیجـه رسـیده کـه یکـی از مهمتـرین انگیزه های گردشگری در جهان، مسافر های مذهبی و زیارتی است. در جغرافیای گردشگری، مکان های مذهبی همواره به عنوان قطب جاذبه گردشگری شناخته میشود، بـه ویژه اگر آن ناحیه جغرافیایی از جلوههای بصـری باکیفیـت تری برخوردار گردد، میتواند جاذبه های بیشتری را برای گردشگران ایجاد نماید.
شایند1(2018) در پژوهش خود به بررسی نقش دولت و مدیریت در توسعه گردشـگری مـذهبی در کشـور هنـد پرداختـه است. وی استدلال میکند که گردشگری مـذهبی شکل غالب واصلیترین گردشگری در هند میباشد که کمتر مورد بررسی و چگونگی مدیریت آن قرارگرفته است. نویسنده در این مقاله ضمن بیان چـارچوب سیاسـت و سـازوکارهای نظارتی مربوط به گردشگری مذهبی به ارائه چگونگی اقتصاد گردشگری مذهبی می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهـد که با توجه به مشارکت فعالان مذهبی در توسعه و مدیریت اقتصاد گردشگری مذهبی در سطوح محلی و عدم مسـئولیت و بر عهده گرفتن رسیدگی به اثرات منفی آن همواره یـک خلاء نهادی در برخـورد با اثرات مسـتقیم و غیرمستقیم گردشگری مذهبی وجود دارد.
سیامالا و کاکوتی2 (2016) در مطالعهای باهدف بررسی پتانسیلها و امکانات گردشگری مذهبی در کشور هند پرداخته اند و دریافتند که هند محل مذاهب آیین هندو، اسلام، مسـیحیت، بـودا و ... می باشـد و بـا تغییر زمان، مکان های مذهبی به جای سفر زیارتی به یک مکان توریستی تبدیل شده اند که دولت با ارائه خدمات و امنیـت به تأمین نیازهای و خواستههای گردشگران پرداخته و در نتیجه یک صنعت عظیم برای گردشـگری مذهبی ایجادشده است و هنوز هم فرصتهای جدیدی را در اختیار شرکتهای تجاری جدید قرار داده اسـت و تعداد زیادی فرصتهای شغلی در کشور فراهم شده است و به توسعه بازار محلی و تولید درآمد و افزای اسـتاندارد زنـدگی محلـی، توسـعه زیرساخت های منطقه مانند ارتباطات جادهای و ریلی، آب آشامیدنی و... کمک خواهد کـرد.
قاسم، محمد (2005) این مطالعه به بررسی بخش گردشگری دینی و نقش آن در روند توسعه ای و گسترشی مهمترین مؤلفه ها مهم وحیاتی واهمیت منابع گردشگری اعم از انسانی یاطبیعی را آشکار کرده و توانمندی های لازم برای توسعه گردشگری دینی در شهرهای کاظمیه و سامرا پرداخته است. زیرا این دو شهر دارای نقش گردشگری از جنبه دینی وافقهای آینده برای این بخش هستند و به طور عام در توسعه گردشگری نقش ایفا میکنند.
عکاش، علی (2006) این مطالعه با هدف برجسته کردن اهمیت اقتصادی بخش گردشگری در عراق و نقش آن در اقتصاد عراق طی دوره زمانی بین 1990 تا 2002 و سپس تجزیه و تحلیل بخش گردشگری در سطح استان بصره و میزانسهم آن در توسعه استان و تشخیص مشکلات و موانع پیشروی این بخش حیاتی در سطح کشور به طور عام و استان بصره به طور خاص و شناسایی راه های رفع این مشکلات به منظور ارتقای این بخش مهم انجام پذیرفت.
مبانی نظری
صنعت گردشگری به عنوان متنوع ترین و بزرگترین صنایع درجهان، مهمترین منبع درآمد و ایجاد فرصت های شغلی برای بسیاری از کشورهای دنیا است این صنعت که به عنوان موتور توسعه از آن نام برده می شود، به علت اهمیتی که از نظر اقتصادی، اجتماعی دارد روز به روز بیشتر موردتوجه قرار گرفته و دولتها به آن اهمیت می دهند و امروزه یکی از پایه های اصلی و استوار اقتصاد جهان و از جمله صنایع مهم با رشد سریع در توسعه اقتصادی جهان است که با ایجاد بالاترین میزان ارزش افزوده به صورت مستقیم و غیرمستقیم می تواند سایر فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی را تحت تأثیر قراردهد. در تقسیم بندی جهانی پس از نفت و خودروسازی، صنعت گردشگری در رده سوم قرار می گیرد. لوئیس ترنر، توریسم را به عنوان امیدبخش ترین، پیچیده ترین و جایگزین ترین صنعتی می داند که کشورهای جهان سوم باید آن را دنبال کنند و می تواند عامل مهمی در کاهش فقر و بیکاری آنها باشد. صنعت توریسم از دو جهت عمده حائز اهمیت بسیار است:نخست، موجبات آشنایی ملل با دیگر فرهنگها، نژادها، اقوام، سرزمینها، گویشها و...را فراهم میکند، و دوم، از نظر اقتصادی به عنوان یک منبع تأمین درآمد و ارز محسوب میشود. کشورهای مختلف جهان در سایه برخورداری از امکانات گوناگون و جاذبههای متنوع، در پی جذب و جلب جهانگردان بسوی خویش هستند. گردشگری درحال حاضردر حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است و بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه، از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. صنعت گردشگری با ویژگی های خاص خود، صنعتی پویا با آیندهای روشن تلقی می شود. سرمایه گذاری در این صنعت در تمام کشورهای دارای جاذبه های جهانگردی روبه افزایش است. امروزه جذب گردشگران خارجی به رقابتی فزاینده در بین نهادهای درگیر در صنعت گردشگری تبدیل شده است. زیرا این صنعت نه تنها در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد بلکه صنعتی است پاکیزه و عاری از آلودگی و در عین حال ایجاد کننده مشاغل جدید. گردشگری برای کشورهای دارای جاذبههای جهانگردی نظیر ایران می تواند به مهمترین منبع کسب درآمد ارزی تبدیل شود. مشروط بر اینکه برنامهریزی صحیح و همه جانبه توأم با آیندهنگری برای آن تنظیم و اجرا شود. متأسفانه در کشورما، صنعت توریسم چنان که شایسته است گسترش و توسعه نیافته است.با وجودی که در تمامی برنامههای توسعه سالیان اخیر بر رهایی از اقتصاد تک محصولی متکی بر صادرات نفت تأکید شده ولی در مقام عمل موفقیت و کامیابی قابل توجه و مملوس و محسوسی در این زمینه به دست نیامده است. رشد و توسعه صنعت توریسم در ایران به عنوان یکی از راهکارهای عملی رهایی از اقتصاد تک محصولی و متنوع سازی منابع درآمدی کشور باید بیش از پیش مورد توجه برنامهریزان و سیاستگذاران کشور قرار گیرد. بدون شک امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعت جهانی، رشد سریعی در اقتصاد جهان داشته که در نتیجه افزایش نرخ رشد سالانه از تولید ناخالص ملی در سطح جهان، صادرات، تجارت جهانی و خدمات، سهم گردشگران بین المللی در فعالیت اقتصادی جهان نیز بطور مداوم بالا رفته است. سرمایه گذاری جهانی در صنعت گردشگری حاکی از آن است که گردشگری صنعتی از زمره صنایع توزیع کننده درآمد است و هنگامی که جهانگرد وارد کشور می شود، در مقابل خدماتی که به وی ارائه میشود، باید هزینه پرداخت کند و این پرداخت ارزی خواهد بود. لذا این صنعت می تواند جایگزین اقتصاد تک محصولی یعنی درآمد نفتی گردد. اینکه امروزه مشاهده می شود که کشورهای صنعتی اروپا و آمریکا تمام نیرو و توان خود را در جهت جذب جهانگرد به کار می گیرند، موید جایگاه این صنعت در اقتصاد است، عایدی حاصل از گردشگری پایدار و در عین حال امکان بهره برداری از آن در کوتاه مدت فراهم است. همچنین اشتغال زایی در این صنعت بالا بوده و نیروی انسانی مورد نیاز آن محتاج به آموزش بلند مدت نیست. امکانات موجود در ایران نشان می دهد که ایران ظرفیت پذیرایی بیش از 2 الی 3 میلیون گردشگر خارجی را در سال دارا است و این صنعت بعد از صنعت نفت، مهمترین گزینه برای درآمد ارزی در کشور خواهد بود. چون کشور ایران در این موارد یک موقعیت بسیار استثنایی و ممتاز از نظر جذب جهانگرد داشته که درآمدهای ارزی هنگفتی را به دنبال خواهد داشت و موضوعات مورد علاقه جهانگردان در ایران به فراوانی یافت می شود، که از جمله طبیعت زیبا با خصوصیات اقلیمی و آب و هوایی ویژه، مردمی با فرهنگ و تمدن کهن، آداب و رسوم و سنن باستانی و اسلامی و اماکن بسیار قدیمی با سبک معماری بی نظیر، که در کمتر کشوری می توان پیدا کرد. به طور مثال شهر مقدس مشهد از جمله مهمترین مقاصد گردشگر