نقش پتانسیل‌های طبیعی و تاریخی در توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان جم)

محورهای موضوعی : جغرافیا وگردشگری

پارسا پاشایی ^{1 *}

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/07/26 تاریخ پذیرش : 1403/09/17 تاریخ انتشار : 1404/04/01

کلید واژه: گردشگری پایدار, شهرستان جم, توسعه اقتصادی, جاذبه‌های طبیعی تاریخی, زیرساخت‌های گردشگری.,

چکیده مقاله :

گردشگری به‌عنوان یک بخش کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی، نقش بسزایی در افزایش درآمد، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستایی به شهرها ایفا می‌کند. با وجود چالش‌هایی نظیر عدم شناخت کافی از جاذبه‌ها و کمبود زیرساخت‌ها، این صنعت می‌تواند به تنوع اقتصادی و کاهش وابستگی به منابع محدود کمک کند. شهرستان جم، با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوان، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه گردشگری دارد. این تحقیق به بررسی نظریه‌های مرتبط با توسعه پایدار و جاذبه‌های گردشگری پرداخته و بر اهمیت شناخت جاذبه‌ها و مشارکت جامعه محلی تأکید می‌کند. با استفاده از روش‌های توصیفی و تحلیلی، اطلاعات گردشگری شهرستان جم از منابع مختلف جمع‌آوری و نقشه‌های جغرافیایی با نرم‌افزارهای ArcGIS و Google Earth ترسیم شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که ویژگی‌های زمین‌شناسی و تاریخی این شهرستان، از جمله غار آدم و جنگل گلوبردکان، قلعه پدری، قنات‌های تاریخی، آسیاب‌های آبی، سدها، و غارهای طبیعی فرصت‌های بی‌نظیری برای جذب گردشگران فراهم می‌آورند. برای بهره‌برداری بهینه از این جاذبه‌ها، لازم است زیرساخت‌های گردشگری بهبود یابند، خدمات بهداشتی و تسهیلات افزایش یابند و برنامه‌ریزی‌های علمی انجام شود. با شناخت و توسعه جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، شهرستان جم می‌تواند به یکی از مقاصد گردشگری مهم تبدیل شود و به توسعه پایدار و اقتصادی منطقه کمک کند.

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

امروزه در بسیاری از مناطق روستایی، گردشگری طبیعی و فرهنگی می‌تواند به افزایش درآمد و ایجاد اشتغال کمک کند و از مهاجرت روستایی به شهرها جلوگیری نماید.  گردشگری توسط سازمان ملل متحد به عنوان یک راهبرد برای افزایش سرمایه‌گذاری مطرح شده است. اکنون، توسعه گردشگری به سادگی ایجاد یک جاذبه جدید، افزایش تعداد گردشگران یا ارتقای سود وارداتی، به فراتر از این موارد رفته و به ترویج و توسعه منظم صنعت گردشگری تمایل پیدا کرده است. در دنیای امروزه برای حل مشکلات جوامع محلی در کشورهای کمتر توسعه یافته می‌توان از سیاست‌های مختلف بره برد یکی از این سیاست‌ها در واقع بهره گرفتن و فعال کردن گردشگری است. جاذبه‌های طبیعی و تاریخی در مناطق مختلف جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، می‌توانند با برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌گیری از زیرساخت‌های لازم، به عنوان منابع حیاتی در جذب گردشگران و ایجاد فرصت‌های جدید در بخش‌های مختلف جامعه استفاده شوند.

روش شناسی تحقیق

روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی و تحلیلی طراحی شده و از لحاظ هدف، ماهیت آن کاربردی است. در این پژوهش ابتدا با بهره‌گیری از واژه‌های کلیدی مانند گردشگری، پتانسیل، اکوتوریسم و پدیده‌های طبیعی، شهرستان جم  به جست‌وجو در پایگاه‌های اطلاعاتی اینترنتی و کتابخانه‌ای پرداخته و منابع منتشر شده را جمع‌آوری سپس اطلاعات جمع‌آوری شده دسته بندی و مطالعات لازم انجام شد. نقشه‌های مربوط به موقعیت جغرافیایی استان بوشهر، شهرستان‌های آن، و دهستان‌ها و روستاهای شهرستان جم با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS ترسیم گردید. به‌علاوه، پتانسیل‌های گردشگری روستاهای شهرستان جم با استفاده از Google Earth مکان‌یابی شده و شیب فایل‌ها با استفاده از ArcGIS تهیه گردید. اطلاعات گردآوری شده از نوع اسنادی و میدانی است و هدف از این کار، فراهم آوردن پایه‌ای نظری قوی برای تحلیل پتانسیل‌های گردشگری شهرستان جم و بررسی ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی آن است.

بحث و یافته ها

شهرستان جم، نهمین شهرستان استان بوشهر، با مساحتی ۱۹۵۰ کیلومتر مربع و آب‌وهوای خشک و خنک، دارای ویژگی‌های زمین‌شناسی و کوهستانی است که پتانسیل‌های ژئوتوریسم متنوعی را ارائه می‌دهد. گردشگری به‌عنوان یک بخش مهم اقتصادی، نقش بسزایی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌کند و می‌تواند به افزایش درآمد، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستایی به شهرها کمک کند. با این حال، چالش‌هایی نظیر عدم شناخت کافی از جاذبه‌ها، کمبود زیرساخت‌های لازم و عدم همکاری بین نهادهای دولتی و خصوصی، مانع بهره‌برداری بهینه از این منابع می‌شوند. گردشگری به‌عنوان صنعتی پویا و رو به رشد، نقش حیاتی در تنوع اقتصادی ایفا می‌کند. این صنعت با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، افزایش درآمد و ترویج توسعه پایدار، به متنوع‌تر شدن اقتصاد و کاهش وابستگی به منابع محدود کمک می‌کند.

 نتیجه گیری

نتایج پژوهش نشان داد؛ غار آدم نزدیک کوه پدری واقع شده و نشانه‌هایی از زندگی غارنشینی در منطقه وجود دارد. غار سنبلی نیز در نزدیکی روستای کوری حیاتی قرار دارد و دارای آب و قندیل‌های زیبایی است. جنگل گلوبردکان، با مساحت ۵۰ هکتار در بخش ریز، به‌عنوان نگین سبز شهرستان شناخته می‌شود و دارای درختان سایه‌گستر و پتانسیل بالایی برای سرمایه‌گذاری در زمینه گردشگری است. چشمه ماخو با سوز آبی عمیق و دائمی و محیط خنک خود، جذابیت خاصی دارد. غار تل ۳ که قدمتی از دوران پارینه‌سنگی دارد، در ۶ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان جم واقع شده و به‌عنوان اثر ملی ثبت شده است. آثار تاریخی شهرستان جم شامل برکه تل قلعه، بند گلو کلات، سیل‌بند چم چشمه، برکه نیشترو، قنات پدری و سیل‌بند کوری هستند که همگی مربوط به دوره ساسانیان و به‌عنوان آثار ملی ثبت شده‌اند. از دیگر جاذبه‌های گردشگری می‌توان به مناظر زیبای گود لح، حمام قاجاریه، آسیاب علی‌آباد، رشته قنات قره چناق و دره‌های زیبای اطراف اشاره کرد. همچنین، آثار تاریخی دیگری مانند آسیاب تاریخی حرمی اناری، پیر گلدسته، مسجد جامع ریز و ظرف‌های سنگی با قدمت طولانی در این منطقه نشان‌دهنده پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی شهرستان جم هستند. قلعه کوه پدری، بزرگ‌ترین قلعه شهرستان جم، در جنوب غربی این شهرستان واقع شده و اهمیت تاریخی زیادی در حفاظت و اداره شهر جم دارد. با ارتفاع ۱۴۰۰ متری از سطح دریا، این قلعه تسلط زیادی بر منطقه و خلیج فارس داشته و در دوره‌های مختلف تاریخی، مانند هخامنشیان و ساسانیان، نقش مهمی ایفا کرده است. و بسیاری از آثار طبیعی و انسانی دیگر که در این شهرستان وجود دارد.

منابع فارسی

• ابرارخرم، رضا، استعلاجی، دکتر علیرضا، و دانیالی، دکتر تهمینه. (2024). ارزیابی قسمتی از عرصه‌های بافت قدیم و معرفی مناسب‌ترین محدوده سازگار با کاربری‌های تاریخی فرهنگی (مطالعه موردی: منطقه مرکزی شهر همدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 5(2)، 43-66.
• ابراهیمی، حمید. (1383). پیامدهای مکانی-فضایی ایجاد مناطق ویژه انرژی: مطالعه موردی روستاهای جم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان.
• احمدی، عبدالمجید. (1397). پتانسیل‏ سنجی گردشگری با تکیه بر بسترهای ژئومورفولوژیکی در راستای توسعۀ ناحیه ‏ای (مطالعۀ موردی: منطقۀ اورامانات). جغرافیاوتوسعه ناحیه ای, 16(1), 117-135.
• استان‌شناسی بوشهر. (1402). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، کتاب‌های درسی. تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
• اسدی، سمیه، قربانیان، جبرائیل، برنا، رضا، مرشدی، جعفر، و جوانمردی، منوچهر. (2024). نقش سیاست‌گذاری شهری در انتخاب مناطق برتر گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان ماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 1-18.
• برقی، حمید، رحیمی، داریوش، و رحیمی، راضیه. (1394). مکان یابی احداث کمپینگ در روستاهای هدف گردشگری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل AHP (مطالعه موردی: روستای ابیانه). برنامه ریزی فضایی, 5(2)، 55-74.
• پاشاپور، حجت الله.، مرادی، بوذرا.، و احمدی‌دهکا، فریبرز. (1396). اولویت‌سنجی مناطق مستعد اکوتوریسم با استفاده از مدل Buckley در GIS: نمونه موردی شهرستان بهمنی. جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای. 7، (29): 265-276.
• پاشایی، پارسا. (1399). اثر اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی احداث پالایشگاه گاز فجر شهرستان جم بر نواحی روستایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند.
• چراغی، وندا. (1393). بررسی موانع توسعه گردشگری راه ابریشم: مطالعه موردی محور سمنان-تهران. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته مدیریت گردشگری، گرایش برنامه‌ریزی و توسعه، دانشکده گردشگری، دانشگاه سمنان.
• خبرگزاری مهر. (1396). ظرفیت‌های بزرگ گردشگری شهرستان جم .
• خشنود، احمد.، و علیپور، محمد. (1398). اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر: معاونت گردشگری و سرمایه‌گذاری. مؤسسه فرهنگی هنری دی بآذری.
• خندان، لیلا و پور احمد، احمد،1394،نقش پتانسیلهای طبیعی تاریخی فرهنگی در توسعه گردشگری منطقه آزاد کیش،سومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار،همدان.
• سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بوشهر. (1396). برنامه آمایش استان بوشهر: بررسی و تحلیل بخش گردشگری ویرایش سوم. مهندسین مشاور برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهرسازی و معماری مآب.
• سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی. (1397). سالنامه آماری استان بوشهر: گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان بوشهر. معاونت آمار و اطلاعات، بوشهر.
• سلیمی، ابوالفضل،1400،بررسی توانمندی ها و راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT (نمونه موردی روستای قلعه جوق)، اولین همایش ملی اقتصاد گردشگری،خرم آباد.
• فشارکی، پریدخت. (1384). جغرافیای روستایی. انتشارات دانشگاه پیام‌نور
• کامیابی, سعید,. اسکندری طاسکوه, کبری. (1398). بررسی رابطه اکوتوریسم با ایجاد فرصت های اشتغال زایی روستایی با تأکید بر نقش اقلیم ( مطالعه موردی: شهرستان ماسال). جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 17(60)، 182-201.
• کرانی، زهرا. (1399). تبیین سناریو، راهبردها و راهکارهای اجرایی توسعه گردشگری روستایی (مورد مطالعه: منطقه‌ی گردشگری ریجاب). پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی, 3(13), 27-46.
• گردشگری تریپ یار (1401).
• مجله گردشگری هم اقلیم. (1399). جاذبه‌های دیدنی جم.
• مدنی، حسن. (1390). زمین‌شناسی ساختمانی و تکنونیک. جهاد دانشگاهی، تهران.
• مؤسسه فرهنگی هنری دی بآذر (1398). اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر، معاونت گردشگری و سرمایه‌گذاری، سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران، بهمن‌ماه 1398.
• نوبخت، احمد (1401). جم در عصر قاجار. شیراز: نشر سیوند.
• نوبخت، احمد. (1392). جامعه‌شناسی تاریخی جم. شماره کتابشناسی ملی 3291011، شیراز: ایلاف.
• نوبخت، احمد. (1393). جامعه‌شناسی تاریخی جم: جلد 2، جم باستان. شیراز: ایلاف.

چکیده انگلیسی:

Abstract

Tourism, as a key sector in economic and social development, plays a significant role in increasing income, creating employment and preventing rural migration to cities. Despite challenges such as lack of awareness of attractions and lack of infrastructure, this industry can contribute to economic diversification and reducing dependence on limited resources. Jam city, with many natural and historical attractions, has a significant potential for tourism development. This research examines the theories related to sustainable development and tourist attractions and emphasizes the importance of knowing the attractions and the participation of the local community. Using descriptive and analytical methods, Jam city tourism information has been collected from different sources and geographical maps have been drawn with ArcGIS and Google Earth software. The findings show that the geological and historical features of this city, including Adam's Cave and Globardakan Forest, Pedri Castle, historical aqueducts, water mills, dams, and natural caves provide unique opportunities to attract tourists. For the optimal use of these attractions, it is necessary to improve tourism infrastructure, increase health services and facilities, and carry out scientific planning. With the recognition and development of natural and historical attractions, Jam city can become one of the important tourist destinations and contribute to the sustainable and economic development of the region.

Extended Abstract

Introduction

Today, in many rural areas, natural and cultural tourism can contribute to increasing income and creating jobs, while also preventing rural migration to cities. The United Nations has proposed tourism as a strategy for increasing investment. Currently, the development of tourism has gone beyond simply creating a new attraction, increasing the number of tourists, or enhancing import profits; it has shifted towards promoting and systematically developing the tourism industry. In today's world, various policies can be employed to solve the problems of local communities in less developed countries, one of which is effectively utilizing and activating tourism. Natural and historical attractions in various parts of the world, especially in developing countries, can serve as vital resources for attracting tourists and creating new opportunities in different sectors of society, provided they are planned carefully and supported by necessary infrastructure.

 Data and Method

The present research is designed as descriptive and analytical, and in terms of its purpose, it is applied in nature. In this study, we initially searched for published resources using keywords such as tourism, potential, ecotourism, and natural phenomena related to Jam County through internet databases and libraries. The collected information was then categorized, and necessary studies were conducted. Maps related to the geographical location of Bushehr province, its counties, and the villages of Jam County were drawn using ArcGIS software. Additionally, the tourism potentials of the villages in Jam County were located using google earth, and slope files were prepared using ArcGIS. The collected information is both documentary and field-based, aiming to provide a strong theoretical foundation for analyzing the tourism potentials of Jam County and examining its geographical, historical, and cultural characteristics.

 Results and Discussion

Jam County, the ninth county of Bushehr province, covers an area of 1,950 square kilometers and has a dry and cool climate, featuring geological and mountainous characteristics that offer diverse geotourism potentials. Tourism, as an important economic sector, plays a significant role in economic and social development and can help increase income, create jobs, and prevent rural migration to cities. However, challenges such as insufficient awareness of attractions, lack of necessary infrastructure, and lack of cooperation between public and private entities hinder optimal utilization of these resources. As a dynamic and growing industry, tourism plays a vital role in economic diversification. This industry contributes to diversifying the economy and reducing dependence on limited resources by creating new job opportunities, increasing income, and promoting sustainable development.

 Conclusion

The research results indicate that the adam cave is located near mount pedari and shows signs of prehistoric habitation in the area. The sanbali cave is also located near the kouri hayati village and features beautiful water and stalactites. The golbordakan forest, covering 50 hectares in the rizeh section, is recognized as the green gem of the county and has shade trees with high potential for tourism investment. The makhu spring, with its deep and permanent water and cool environment, has a unique appeal. The Tal 3 cave, dating back to the paleolithic era, is located 6 kilometers southeast of jam county and is registered as a national heritage site. Historical sites in jam county include the Tal qaleh pond, golo kalat dam, cham cheshmeh flood control, nishtro pond, pedari subterranean, and kouri flood control, all dating back to the sassanid period and registered as national heritage sites. Other tourist attractions include the beautiful landscapes of goud lah, the qajar bathhouse, aliabad mill, the subterranean of qareh chanaq, and the beautiful valleys surrounding the area. Additionally, other historical sites such as the historical harami anari mill, pir goldasteh, the Jame Mosque, and ancient stone vessels in this region reflect the rich historical and cultural background of gam county. The pedari mountain castle, the largest castle in jam county, is located in the southwest of the county and holds significant historical importance in the protection and administration of jam city. At an elevation of 1,400 meters above sea level, this castle has a commanding view of the region and the persian gulf, playing an important role during various historical periods, including the achaemenid and sassanid eras, along with many other natural and human-made attractions present in this county.

 References

• Abrar Khorram., R. Estelaji., A. & Daniali., T. (2024). Evaluation of a part of the old texture areas and introduction of the most suitable area compatible with historical and cultural uses (Case study: Central region of Hamadan). New Ideas in the Geographical Sciences, 5(2), 43-66. (In Persian).
• , A. (2018). Tourism Potential Assessment Based on Geomorphological Background for Regional Development (Case Study: Oramanat Region). Geography and Regional Development, 16(1), 117-135. (In Persian).
• , S. Ghorbanian., J. Borna., R. Morshedi., J. & Javanmardi., M. (2024). The Role of Urban Policy in Selecting Top Tourism Areas (Case Study: Mahshahr County). New Ideas in the Geographic Sciences, 7(3), 1-18. (In Persian).
• Attractions of Jam. (2020). Journal of Ham Eqlim Tourism . (In Persian).
• , H. Rahimi., D. & Rahimi., R. (2015). Site Selection for Establishing Camping in Target Tourism Villages Using Geographic Information System and AHP Model (Case Study: Abiyaneh Village). Spatial Planning, 5(2), 55-74. (In Persian).
• Becken, S., & Hay, J. (2012). Climate change and tourism: From policy to practice. Channel View Publications.
• Boyd, S. (2008). Marketing Challenges and Opportunities for Heritage Tourism. In A. Fyall, B. Garrod, A. Leask, & S. Wanhill (Eds.), Managing Visitor Attractions: New Directions, 2nd edition (pp. 283-294). Butterworth-Heinemann.
• Bramwell, B. (2015). Social investment in tourism infrastructure and sustainable development. Journal of Sustainable Tourism, 23(4), 573-590.
• Briedenhann, J., & Wickens, E. (2004). Tourism routes as a tool for the economic development of rural areas—Vibrant hope or impossible dream? Tourism Management, 25(1), 71-79.
• Bushehr Province Management and Planning Organization. (2017). Bushehr Province Spatial Planning Program: Review and Analysis of the Tourism Sector, Third Edition. Regional Planning, Urban Planning, and Architecture Consulting Engineers. (In Persian).
• Bushehr Province Statistics. (2023). Educational Research and Planning Organization, Textbooks. Tehran: Educational Research and Planning Organization. (In Persian).
• , V. (2014). Investigating Barriers to Silk Road Tourism Development: A Case Study of the Semnan-Tehran Axis. Master's Thesis in Tourism Management, Planning and Development, Faculty of Tourism, Semnan University. (In Persian).
• Cultural and Artistic Institute Di Bahzari. (2019). General Directorate of Cultural Heritage, Tourism, and Handicrafts of Bushehr Province, Tourism and Investment Department, Thirteenth International Tourism Exhibition, Tehran, February 2019. (In Persian).
• Del Bosque, I. R., & San Martín, H. (2008). Tourist satisfaction: A cognitive-affective model. Annals of Tourism Research, 35(2), 551-573.
• Desireé, Moreno, Duque. (2022). Turismo de naturaleza en España. Nuevas realidades, nuevos modelos de turismo sostenible. Observatorio medioambiental, 25:199-246.
• Dwyer, L., & Edwards, D. (2010). Tourism development and resource efficiency: A theoretical framework. Journal of Sustainable Tourism, 18(2), 171-190.
• , H. (2004). Spatial-Temporal Consequences of Creating Special Energy Zones: A Case Study of Jam Villages. Master's Thesis in Geography and Rural Planning, Isfahan University. (In Persian).
• Eftekhari, A. and Mahdavi, D. (2006) Rural Tourism Development Approaches Based on SWOT, Case Study: Small Lavasan Village. Humanities Quarterly, 45, 1-31.
• Eftekhari, A., & Ghaderi, E. (2002). Tourism role in rural development (Review of evaluating a theory framework). Modarres, (25), 23-40.
• Eugenio-Martin, J. L., Morales, N. M., & Scarpa, R. (2004). Tourism and economic growth in Latin American countries: A panel data approach. Fondazione Eni Enrico Mattei Working Paper Series, p26.
• Fennell, D.A., & Fennell, D.A. (2014). Ecotourism (4th ed.). Routledge.
• , P. (2005). Rural Geography. Payame Noor University Publications. (In Persian).
• Gonzalez, J. A., & Telfer, D. J. (2018). Sustainable tourism development: A holistic approach. Journal of Sustainable Tourism, 26(5), 743-763.
• Gössling, S., Scott, D., & Hall, C. M. (Eds.). (2013). Tourism and water. Channel View Publications.
• Hall, C. M. (2011). Tourism planning: Policies, processes and relationships (2nd ed.). Pearson
• Hall, C. M., & Lew, A. A. (Eds.). (2009). Understanding and managing tourism impacts: An integrated approach. Routledge.
• Hall, C. M., & Page, S. J. (2014). The geography of tourism and recreation: Environment, place and space (4th ed.). Routledge.
• , S. & Eskandari Taskouh., K. (2019). Examining the Relationship Between Ecotourism and Creating Rural Employment Opportunities with Emphasis on Climate (Case Study: Masal County). Geography. Journal of the Iranian Geographical Society), 17(60), 182-201. (In Persian).
• , Z. (2020). Explanation of Scenarios, Strategies, and Executive Solutions for Developing Rural Tourism (Case Study: Rijah Tourism Area). Agricultural Promotion and Education Research, 3(13), 27-46. (In Persian).
• , L. & Pour Ahmad., A. (2015). The Role of Natural, Historical, and Cultural Potentials in the Development of Tourism in the Free Zone of Kish, Third National Conference on Tourism, Geography, and Sustainable Environment, Hamadan. (In Persian).
• , A. & Alipour., M. (2019). General Directorate of Cultural Heritage, Tourism, and Handicrafts of Bushehr Province: Tourism and Investment Department. Cultural and Artistic Institute Di Bahzari. (In Persian).
• , H. (2011). Structural Geology and Tectonics. Jihad University, Tehran. (In Persian).
• Management and Planning Organization. (2018). Statistical Yearbook of Bushehr Province: Selected Results of the General Population and Housing Census of Bushehr Province. Statistics and Information Department, Bushehr. (In Persian).
• Mehr News Agency. (2017). Major Tourism Capacities of Jam County. (In Persian).
• , A. (2013). Historical Sociology of Jam. National Bibliography Number 3291011, Shiraz: Ilaf. (In Persian).
• , A. (2014). Historical Sociology of Jam: Volume 2, Ancient Jam. Shiraz: Ilaf. (In Persian).
• , A. (2022). Jam in the Qajar Era. Shiraz: Siavand Publishing. (In Persian).
• Oh, H., Fiore, A. M., & Jeoung, M. (2007). Measuring experience economy concepts: Tourism applications. Journal of Travel Research, 46(2), 119-132.
• Page, S. J. (2019). Tourism management (6th ed.). Routledge.
• , H. Moradi., B. & Ahmadi Dehka., F. (2017). Prioritization of Ecotourism Potential Areas Using the Buckley Model in GIS: A Case Study of Bahmani County. Geography and Regional Planning, 7(29), 265-276. (In Persian).
• , P. (2020). Economic, Social, and Environmental Effects of Establishing the Fajr Gas Refinery in Jam County on Rural Areas. Master's Thesis, Rural Planning, Faculty of Literature and Humanities, Geography Department, Birjand University. (In Persian).
• Pololikashvili, Z. (2024). UN Tourism | Bringing the world closer. World Tourism Organization.
• Poria, Y., Butler, R., & Airey, D. (2006). Tourism, heritage and culture: The long-term impact of tourism on historical destinations. Journal of Heritage Tourism, 1(1), 15-32.
• Rathore, N. (2012). Rural tourism impact, challenges and opportunities. Journal of Business Economics & Management Research, 2(2), 252-260.
• Richards, G. (2018). Cultural tourism: Global and local perspectives (2nd ed.). Routledge.
• , A. (2021). Examining Capabilities and Strategies for Developing Rural Tourism Using the SWOT Model (Case Study: Qaleh Joq Village), First National Conference on Tourism Economics, Khorramabad.
• Saqaee, M. (2003). Capabilities of rural tourism in Iran. (M. Sc. Thesis). University of Mashhad.
• Sharpley, R. (2014). Tourism, development and the environment: The case of sustainable tourism development. In Tourism and Development in the Global South (pp. 85-106). Routledge.
• Shimy, H. E. (2011). Towards a new approach of tourism development of historical sites: An empirical study for the El Darb El Ahmar area. Journal of Tourism Development, 12(3), 45-5.
• Smith, J., & Johnson, L. (2023). Ecotourism and Sustainable Development. Journal of Environmental Tourism, 15(3), 210-225.
• Smith, V. L. (2019). Tourism analysis: A handbook (5th ed.). SAGE Publications.
• Tripyar Tourism. (2022). (In Persian).
• (2017). Contribution of tourism to economic diversification and poverty reduction. UNCTAD Expert Group Meeting.
• Weaver, D. B., & Lawton, L. J. (2014). Tourism management (5th ed.). Wiley.
• Wei, C., Cheng, X., Liu, X., & Li, J. (2022). New opportunities of heritage tourism under the COVID-46 pandemic: A case study of Zayton Port. In Proceedings of the 2nd International Conference on Heritage and Sustainable Development (pp. 51-66). Springer
• World Tourism Organization. (2024). UN Tourism | Bringing the world closer.
• Yang, L., & Wall, G. (2021). Heritage Tourism in a Historic Town in China: Opportunities and Challenges. Journal of China Tourism Research, 18(5), 1073–1098.

منابع و مأخذ:

1) ابرارخرم، رضا، استعلاجی، دکتر علیرضا، و دانیالی، دکتر تهمینه. (2024). ارزیابی قسمتی از عرصه‌های بافت قدیم و معرفی مناسب‌ترین محدوده سازگار با کاربری‌های تاریخی فرهنگی (مطالعه موردی: منطقه مرکزی شهر همدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 5(2)، 43-66.
2) ابراهیمی، حمید. (1383). پیامدهای مکانی-فضایی ایجاد مناطق ویژه انرژی: مطالعه موردی روستاهای جم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان.
3) احمدی، عبدالمجید. (1397). پتانسیل‏ سنجی گردشگری با تکیه بر بسترهای ژئومورفولوژیکی در راستای توسعۀ ناحیه ‏ای (مطالعۀ موردی: منطقۀ اورامانات). جغرافیاوتوسعه ناحیه ای, 16(1), 117-135.
4) استان‌شناسی بوشهر. (1402). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، کتاب‌های درسی. تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
5) اسدی، سمیه، قربانیان، جبرائیل، برنا، رضا، مرشدی، جعفر، و جوانمردی، منوچهر. (2024). نقش سیاست‌گذاری شهری در انتخاب مناطق برتر گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان ماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 1-18.
6) برقی، حمید، رحیمی، داریوش، و رحیمی، راضیه. (1394). مکان یابی احداث کمپینگ در روستاهای هدف گردشگری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل AHP (مطالعه موردی: روستای ابیانه). برنامه ریزی فضایی, 5(2)، 55-74.
7) پاشاپور، حجت الله.، مرادی، بوذرا.، و احمدی‌دهکا، فریبرز. (1396). اولویت‌سنجی مناطق مستعد اکوتوریسم با استفاده از مدل Buckley در GIS: نمونه موردی شهرستان بهمنی. جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای. 7، (29): 265-276.
8) پاشایی، پارسا. (1399). اثر اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی احداث پالایشگاه گاز فجر شهرستان جم بر نواحی روستایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند.
9) چراغی، وندا. (1393). بررسی موانع توسعه گردشگری راه ابریشم: مطالعه موردی محور سمنان-تهران. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته مدیریت گردشگری، گرایش برنامه‌ریزی و توسعه، دانشکده گردشگری، دانشگاه سمنان.
10) خبرگزاری مهر. (1396). ظرفیت‌های بزرگ گردشگری شهرستان جم .
11) خشنود، احمد.، و علیپور، محمد. (1398). اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر: معاونت گردشگری و سرمایه‌گذاری. مؤسسه فرهنگی هنری دی بآذری.
12) خندان، لیلا و پور احمد، احمد،1394،نقش پتانسیلهای طبیعی تاریخی فرهنگی در توسعه گردشگری منطقه آزاد کیش،سومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار،همدان.
13) سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بوشهر. (1396). برنامه آمایش استان بوشهر: بررسی و تحلیل بخش گردشگری ویرایش سوم. مهندسین مشاور برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهرسازی و معماری مآب.
14) سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی. (1397). سالنامه آماری استان بوشهر: گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان بوشهر. معاونت آمار و اطلاعات، بوشهر.
15) سلیمی، ابوالفضل،1400،بررسی توانمندی ها و راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT (نمونه موردی روستای قلعه جوق)، اولین همایش ملی اقتصاد گردشگری،خرم آباد.
16) فشارکی، پریدخت. (1384). جغرافیای روستایی. انتشارات دانشگاه پیام‌نور
17) کامیابی, سعید,. اسکندری طاسکوه, کبری. (1398). بررسی رابطه اکوتوریسم با ایجاد فرصت های اشتغال زایی روستایی با تأکید بر نقش اقلیم ( مطالعه موردی: شهرستان ماسال). جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 17(60)، 182-201.
18) کرانی، زهرا. (1399). تبیین سناریو، راهبردها و راهکارهای اجرایی توسعه گردشگری روستایی (مورد مطالعه: منطقه‌ی گردشگری ریجاب). پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی, 3(13), 27-46.
19) گردشگری تریپ یار (1401).
20) مجله گردشگری هم اقلیم. (1399). جاذبه‌های دیدنی جم.
21) مدنی، حسن. (1390). زمین‌شناسی ساختمانی و تکنونیک. جهاد دانشگاهی، تهران.
22) مؤسسه فرهنگی هنری دی بآذر (1398). اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر، معاونت گردشگری و سرمایه‌گذاری، سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران، بهمن‌ماه 1398.
23) نوبخت، احمد (1401). جم در عصر قاجار. شیراز: نشر سیوند.
24) نوبخت، احمد. (1392). جامعه‌شناسی تاریخی جم. شماره کتابشناسی ملی 3291011، شیراز: ایلاف.
25) نوبخت، احمد. (1393). جامعه‌شناسی تاریخی جم: جلد 2، جم باستان. شیراز: ایلاف.
26) Becken, S., & Hay, J. (2012). Climate change and tourism: From policy to practice. Channel View Publications.
27) Boyd, S. (2008). Marketing Challenges and Opportunities for Heritage Tourism. In A. Fyall, B. Garrod, A. Leask, & S. Wanhill (Eds.), Managing Visitor Attractions: New Directions, 2nd edition (pp. 283-294). Butterworth-Heinemann.
28) Bramwell, B. (2015). Social investment in tourism infrastructure and sustainable development. Journal of Sustainable Tourism, 23(4), 573-590.
29) Briedenhann, J., & Wickens, E. (2004). Tourism routes as a tool for the economic development of rural areas—Vibrant hope or impossible dream? Tourism Management, 25(1), 71-79.
30) Del Bosque, I. R., & San Martín, H. (2008). Tourist satisfaction: A cognitive-affective model. Annals of Tourism Research, 35(2), 551-573.
31) Desireé, Moreno, Duque. (2022). Turismo de naturaleza en España. Nuevas realidades, nuevos modelos de turismo sostenible. Observatorio medioambiental, 25:199-246.
32) Dwyer, L., & Edwards, D. (2010). Tourism development and resource efficiency: A theoretical framework. Journal of Sustainable Tourism, 18(2), 171-190.
33) Eftekhari, A. and Mahdavi, D. (2006) Rural Tourism Development Approaches Based on SWOT, Case Study: Small Lavasan Village. Humanities Quarterly, 45, 1-31.
34) Eftekhari, A., & Ghaderi, E. (2002). Tourism role in rural development (Review of evaluating a theory framework). Modarres, (25), 23-40.
35) Eugenio-Martin, J. L., Morales, N. M., & Scarpa, R. (2004). Tourism and economic growth in Latin American countries: A panel data approach. Fondazione Eni Enrico Mattei Working Paper Series, p26.
36) Fennell, D.A., & Fennell, D.A. (2014). Ecotourism (4th ed.). Routledge.
37) Gonzalez, J. A., & Telfer, D. J. (2018). Sustainable tourism development: A holistic approach. Journal of Sustainable Tourism, 26(5), 743-763.
38) Gössling, S., Scott, D., & Hall, C. M. (Eds.). (2013). Tourism and water. Channel View Publications.
39) Hall, C. M. (2011). Tourism planning: Policies, processes and relationships (2nd ed.). Pearson Education.
40) Hall, C. M., & Lew, A. A. (Eds.). (2009). Understanding and managing tourism impacts: An integrated approach. Routledge.
41) Hall, C. M., & Page, S. J. (2014). The geography of tourism and recreation: Environment, place and space (4th ed.). Routledge.
42) Oh, H., Fiore, A. M., & Jeoung, M. (2007). Measuring experience economy concepts: Tourism applications. Journal of Travel Research, 46(2), 119-132.
43) Page, S. J. (2019). Tourism management (6th ed.). Routledge.
44) Pololikashvili, Z. (2024). UN Tourism | Bringing the world closer. World Tourism Organization.
45) Poria, Y., Butler, R., & Airey, D. (2006). Tourism, heritage and culture: The long-term impact of tourism on historical destinations. Journal of Heritage Tourism, 1(1), 15-32.
46) Rathore, N. (2012). Rural tourism impact, challenges and opportunities. Journal of Business Economics & Management Research, 2(2), 252-260.
47) Richards, G. (2018). Cultural tourism: Global and local perspectives (2nd ed.). Routledge.
48) Saqaee, M. (2003). Capabilities of rural tourism in Iran. (M. Sc. Thesis). University of Mashhad.
49) Sharpley, R. (2014). Tourism, development and the environment: The case of sustainable tourism development. In Tourism and Development in the Global South (pp. 85-106). Routledge.
50) Shimy, H. E. (2011). Towards a new approach of tourism development of historical sites: An empirical study for the El Darb El Ahmar area. Journal of Tourism Development, 12(3), 45-5.
51) Smith, J., & Johnson, L. (2023). Ecotourism and Sustainable Development. Journal of Environmental Tourism, 15(3), 210-225.
52) Smith, V. L. (2019). Tourism analysis: A handbook (5th ed.). SAGE Publications.
53) UNCTAD. (2017). Contribution of tourism to economic diversification and poverty reduction. UNCTAD Expert Group Meeting.
54) Weaver, D. B., & Lawton, L. J. (2014). Tourism management (5th ed.). Wiley.
55) Wei, C., Cheng, X., Liu, X., & Li, J. (2022). New opportunities of heritage tourism under the COVID-46 pandemic: A case study of Zayton Port. In Proceedings of the 2nd International Conference on Heritage and Sustainable Development (pp. 51-66). Springer
56) World Tourism Organization. (2024). UN Tourism | Bringing the world closer.
57) Yang, L., & Wall, G. (2021). Heritage Tourism in a Historic Town in China: Opportunities and Challenges. Journal of China Tourism Research, 18(5), 1073–1098.