تحلیل روند تغییرات هیدروکلیماتولوژی حوضه آبریز رودخانه آجی چای(تلخه رود)
محورهای موضوعی : جغرافیا و اقلیمعلی ساجد 1 , دکتر امیر گندمکار 2 * , دکتر محسن باقری بداغ آبادی 3
1 - دانشجوی دکترا اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
کلید واژه: روند, دبی, من-کندال, حوضه آجی چای,
چکیده مقاله :
باتوجه‌به نقش مهم و ضروری رودخانه‌ها در اقتصاد، صنعت و کشاورزی، مدیریت نادرست این منابع و استفاده ناصحیح از آب‌های سطحی و عدم شناخت کامل از میزان منابع موجود، ما را بر آن داشت تا تأثیر منفی اثرات تغییرات اقلیمی بر منابع آبی که باعث ایجاد و تداوم خشکی و خشکسالی و اثرات زیست‌محیطی بسیاری را موجب گردیده و خواهد داشت در حوضه آبریز رودخانه آجی چای بررسی نماییم. به دلیل وسعت زیاد حوضه دریاچه ارومیه برای منطقه مطالعاتی فقط حوضه آجی چای در نظر گرفته شد. تحقیق حاضر با این نگاه به این مهم می‌پردازد و در این زمینه، اثرات و عوامل تأثیرگذار بر میزان بارندگی و دبی رودخانه آجی چای را بررسی می‌کند. دبی و بارش در حوضه رودخانه آجی چای واقع در استان آذربایجان شرقی در مقیاس‌های ماهانه، فصلی و سالانه از سال 1348 تا سال 1396 موردمطالعه قرار گرفت جهت بررسی و تحلیل وجود روند و یا عدم وجود روند از آزمون ناپارامتری من - کندال استفاده گردید. همچنین میزان ضریب همبستگی و ضریب تعیین با استفاده از رگرسیون خطی و ضریب تغییرات در نرم‌افزار xlstat استفاده گردید. نتایج تحلیل دبی در حوضه آبریز آجی چای نشان می‌دهد که جریان رودخانه آجی چای در مقیاس سالانه در ایستگاه ونیار روند نزولی با شیب تند داشته است. همچنین روند نزولی معناداری در دادهای دبی در مقیاس فصلی در فصول پاییز، زمستان و بهار مشاهده شد که در آن شدیدترین روند مربوط به فصل زمستان با سطح اطمینان 95 درصد و با 86 درصد ضریب همبستگی است؛ ولی در فصل زمستان داده‌ها دارای جهش هستند ولی روند خاصی برای تابستان متصور نیست.
Considering the important and essential role of rivers in the economy, industry, and agriculture, mismanagement of these resources and incorrect usage of surface water, it prompted us to survey the negative impacts of climate change on water resources which has caused and will continue drought and various environmental impacts that effects in the ajichay river basin. This research was only concentrated on the ajichai river basin due to the large area of the Urmia Lake basin for this study area. The present study examines the effects and influencing factors on rainfall and river discharge of the ajichay . The discharge river and precipitation data were studied in the ajichay river basin in east azerbaijan province at monthly, seasonal, and annual scales from 1969 to 2017. The nonparametric Mann-Kendall statistical test was used to survey and analyze the presence or absence of trend. Additionally, the correlation coefficient and coefficient of determination were utilized using linear regression and coefficient of variation in the XLSTAT software. The results of river discharge analysis in the ajichay river basin indicate that the river has been a downward sloping trend at annual scale in the Vanyar station. A significant downward trend was also observed in river discharge data at the seasonal scale during autumn, winter, and spring which the most severe trend in winter is with 95% confidence level and an 86% correlation coefficient. However, the data have mutation in the winter but there is no a specific trend for the summer.
1) اسفندیاری درآباد، فریبا (1392). آشکار سازی آماری تاثیر پدیده گرمایش جهانی بر ناهنجاری های دبی حوضه رودخانه ارس، پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، 4، 60-43.
2) ایمانی امیرآباد، سمیه، فرخ نیا، اشکان، مرید، سعید، و روزبهانی، رضا (1399). بررسی روند تغییرات زمانی-مکانی دما و بارش در حوضه آبریز طشک-بختگان. مهندسی عمران امیرکبیر (امیرکبیر)، 52(11)، 2931-2944.
3) برهانی داریان، علیرضا، و حاتمی مجومرد، شادی (1394). کاربرد مدلهای داده محور در مدیریت حوزه آبریز: دریاچه ارومیه. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشکده عمران.
4) بهره مند، عبدالرضا (1392). تحلیل روند تغییرات بلند مدت بارندگی و دبی در غرب دریاجه ارومیه، پژوهشنامه و مدیریت حوضه آبخیز،4(8)، 57-43.
5) برون، اشرف، ظهوریان پردل، منیژه، لشکری، حسن، شکیبا، علیرضا، و محمدی، زینب. (1404). شناسایی امواج گرمایی استان خوزستان و تحلیل همدیدی نقش پرفشار عربستان در ایجاد آن ها. اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، 8(3)، 1-20.
6) جاهدی اسفنجانی، ناهیده، و قربانی، محمد علی (1394). تحلیل روند تغییرات بارندگی و دبی ایستگاه های دوست بیگلو و سامیان حوضه آبریز قره سو، جغرافیا و برنامه ریزی، 19(52)، 63-43.
7) رحیمی، لیلا، دهقانی، امیراحمد، قربانی، خلیلی، و عبدالحسینی، محمد (1393). بررسی روند تغییرات دبی کل و دبی پایه ایستگاه هیدرومتری اراز کوسه «حوضه آبخیز گرگان رود استان گلستان»، پژوهش های حفاظت آب وخاک، 21(2).
8) رضایی، علی (1388). بررسی اثر گسترش اراضی دیم بر روند تغییرات دبی سیلابی سالانه، مطالعه موردی، حوضه قزل اوزن، مهندسی و مدیریت آبخیز، 2 (1)، 11-17.
9) سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (۱۳۸۰). فرهنگ جغرافیایی شهرستان تبریز، چاپ اول، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
10) سوره، احسان، زنگنه، محمدصادق، و کرامت، اکرم (1404). بررسی روند خشکسالی با استفاده از تصاویر ماهواره ای (مظالعه موردی: استان آذربایجان غربی)، نشریه علمی اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، دوره 3(7)، 19-38.
11) عزیزی، قاسم، و حنفی، علی. (1389). برآورد حداکثر بارش محتمل (PMP) حوضه آجی چای به روش سینوپتیکی. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1(2)، 55-71.
12) عساکره، حسین ( 1386 ). تغییر اقلیم، انتشارات دانشگاه زنجان.
13) علیجانی، بهلول (1388). اقلیم شناسی سینوپتیک، انتشارات سمت.
فضلی فرد، پوریا و همکاران، (1398). بررسی روند تغییرات بارش و دبی در حوضه دریاچه ارومیه در طول جهار دهه اخیر، نشریه دانش آب و خاک، جلد29، شماره4،.
14) فضلی فرد، پوریا، بردی شیخ، واحد، سعدالدین، امیر و حصاری، بهزاد (1398). بررسی روند تغییرات بارش و دبی در حوضه آبریز دریاچه اورمیه در طول چهار دهه اخیر، دانش آب و خاک، 29(4)، 27-41.
15) قویدل رحیمی، یوسف (1389). آشکارسازی آماری اثر گرمایش جهانی بر ناهنجاری های بارش سالانه جلفا با استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 38(2)، 82-65.
16) کنعانی، رضا، فاخری فرد، احمد، قربانی، محمد علی و دین پژوه، یعقوب (1398). تحلیل روند تغییرات تدریجی و سریع عوامل هیدرواقلیمی حوضه آبریز (مطالعه موردی: حوضه لیقوان چای)، دانش آب و خاک، 29(1).
17) معروفی، صفر، و طبری، حسین (1390). آشکار سازی روند تغییرات دبی رودخانه مارون با استفاده از روش های پارامتری و ناپارامتری، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 62(2)، 17119-17141.
18) نوری، مهراب، مرید، سعید، کریمی، نعمت‌الله و غلامی، هوشنگ (1400). تغییرات مکانی و زمانی روند در دما و بارش حوضه آبریز فرامرزی ارس، تحقیقات منابع آب ایران، 17(3)، 104-117.
19) Booij, M.J.,Tollenaar, D., van Beek, E., Kwadijk, J. C.J. (2011). Simulating Impacts of Climate Change on River Discharges in the Nile Basin, Physics and Chemistry of the Earth, 36(13), 696-709.
20) Birsan , Marius-Victor, Dumitrescu , Alexandru, Magdalena Micu , Dana, Cheval, Sorin, 2014, Changes in annual temperature extremes in the Carpathians since AD 1961, Nat Hazards, 74:1899–1910.
21) Chen, H.; Yang, J.; Ding, Y.; Tan, C.; He, Q.; Wang, Y.; Qin, J.; Tang, F.; Ge, Q.(2022) Variation in Extreme Temperature and Its Instability in China. Atmosphere Journal, 13(19).
22) Fischer, T, Gemmer, M, Luliu, L, Buda, S. (2010). Temperature and precipitation trends and dryness pattern in the Zhujiang River Basin, south china, 2007-1961, Quaternary International, pp 1-11.
23)Gadedjisso-Tossou, A.; Adjegan, K.I.; Kablan, A.K.M. (2021). Rainfall and Temperature Trend Analysis by Mann–Kendall Test and Significance for Rainfed Cereal Yields in Northern Togo, Sci, 3(17), 1-20.
24) Khamidov, Sardor, Li, Zhi, Nasirova, Makhliyo, Pulatov, Bakhtiyor, Pulatov, Alim (2023). Assessment of temperature and precipitation trends in Kashkadarya, Uzbekistan, E3S Web of Conferences 365, 01005.
25) Kliengchuay, W., Mingkhwan, R., Kiangkoo, N. et al. (2024). Analyzing temperature, humidity, and precipitation trends in six regions of Thailand using innovative trend analysis. Sci Journal, Rep 14, 7800.
26) Salnikov, V.; Talanov, Y.; Polyakova, S.; Assylbekova, A.; Kauazov, A.; Bultekov, N.; Musralinova, G.; Kissebayev, D.; Beldeubayev, Y (2023). An Assessment of the Present Trends in Temperature and Precipitation Extremes in Kazakhstan. Climate Journal,11(2), 33.
27) Zhen, Yu, Xilin, Li (2015). Recent trends in daily temperature extremes over northeastern China (1960–2011), Quaternary International, 380–381, 35–48.