تحلیل استعارۀ مفهومی باد صبا در شعر حافظ

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

خدابخش اسداللهی ¹ , جهاندوست سبزعلیپور ^{2 *}

1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1399/12/24 تاریخ پذیرش : 1400/04/05 تاریخ انتشار : 1401/02/01

کلید واژه: حافظ شیرازی, زبان‌شناسی شناختی, استعاره مفهومی, باد صبا, وایو,

چکیده مقاله :

لیکاف و جانسون با نظریۀ استعارۀ مفهومی نشان دادند که استعاره‌ها از ذهن بر زبان جاری می‌شوند و تا زمانی ‌که در ذهن تغییر شناختی ایجاد نشود، استعاره شکل نمی‌گیرد. ادبیات فارسی- با پیکرۀ عظیمی که در اختیار دارد- در دل خود گنجینۀ استعاره‌های مفهومی بسیاری جای داده‌است. رویکرد این تحقیق شناختی است و با روش توصیفی-تحلیلی یکی از استعاره‌های مهم ادبیات فارسی؛ یعنی کلان‌استعارۀ باد صبا انسان است بررسی شده‌است. پرسش این پژوهش آن است که از نظر شناختی، باد صبا چگونه در زبان فارسی مفهوم‌سازی شده‌است؟ داده‌های این تحقیق از دیوان حافظ به دست آمده‌است. تحلیل داده‌های تحقیق نشان می‌دهد که صبا در ادبیات فارسی از نظر شناختی یک انسانِ عاشق، طبیب، پرده‌دار، سنگ‌ صبور، رازدار و در عین‌حال، یک انسانِ سخن‌چین، بیمار، دروغ‌گو، رقیب و بی‌وفا ترسیم شده‌است. از مقایسۀ شخصیت و خویشکاری دوگانۀ صبا در شعر فارسی، می‌توان احتمال داد که صبا بازمانده‌ای از ایزد وایو در ایران باستان باشد.

چکیده انگلیسی:

Through the theory of conceptual metaphor, Lakoff and Johnson showed that metaphors originate from the mind and reach the language and as long as there are no conceptual changes in the mind, no metaphors are created. Persian literature, with a large body of available resources, includes a treasure of numerous conceptual metaphors. The current study uses a cognitive approach and investigates one of the important metaphors in the Persian literature, namely the “Zephyr is human” metaphor. The main research question investigates how Zephyr is conceptualized in Persian language. The data for this study is gathered from divan of Hafez. Analysis of the data indicated that Zephyr in Persian literature is conceptually portrayed as a lover/healer/veiled/patient listener/ secretive human as well as a human who is gossiper/ sick/ liar/ rival and unfaithful. By comparing the dual personality and selfishness of Zephyr (Baad-e-Saba) in Persian poems, one can reach the conclusion that Zephyr (Bad-e-Saba) is probably a remaining visage of ancient Iranian god of Vayu.