سنجش پراکنده رویی شهری در پویش فضایی شهررشت

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

رقیه حیدری ¹ , اسماعیل علی اکبری ^{2 *} , احمد پوراحمد ³

1 - دانش آموخته دکتری جغرافیا برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - استاد گروه جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ پذیرش : 1399/10/02 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

پراکنده رویی شهری، گسترش کاربری‌های زمین شهری به زمین غیرشهری است که در سال های اخیر به یکی از چالش های برنامه ریزی توسعه فضایی شهرهای جهان تبدیل شده است. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی و سنجش ابعاد و بازتاب‌های پراکنده رویی شهری در شهر رشت می باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. به منظور سنجش و بررسی پراکنده رویی شهری ابتدا نقشه های کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست، در چهار کلاس(مناطق شهری و ساخته شده، مناطق آبی و شالیزار، جنگل و زمینهای کشاورزی و باغات) ایجاد شد و سپس با کاربست متریک‌های فضایی(مساحت کاربری، تعداد لکه، تراکم لکه، کل لبه ، تراکم لبه، میانگین شکل لکه، میانگین فاصله اقلیدوسی نزدیکترین همسایه، شاخص میانگین مجاورت، شاخص تجمع) در دو سطح کلاس و سیما، پراکنده رویی شهر رشت با استفاده از نرم افزار FRAGSTATS محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهدکه؛ مناطق شهری به صورت فزاینده ای رشد یافته و قطعات شهری متعددی ایجاد شده است. به موازات این رشد، زمین کشاورزی و شالیزار پیوستگی و یکپارچگی فضایی خود را از دست داده و به قطعات زیادی تبدیل شده است. ضریب افزایش 103 درصدی کلاس مناطق شهری در بازه زمانی 26 ساله(1372-1398)، بیانگر آهنگ پرشتاب پویش فضایی شهر به پراکندگی کالبدی است که عموماً با تغییر کاربری، تبدیل پوشش زمین، تخریب منابع طبیعی و زمینی در بیرون و پیرامون شهر همراه است.

چکیده انگلیسی:

Urban sprawl, is the encroachment of urban land uses on non-urban land, which in recent years has become one of the challenges of planning the spatial development of cities around the world. The purpose of this study is to identify and measure the dimensions and urban sprawl reflections of urban surface in Rasht. The method of this research is descriptive-analytical. In order to measure and study the urban sprawl, first land use maps were created by using Landsat satellite images in four classes (urban and built areas, water and paddy areas, forests and agricultural lands as well as gardens) .They, also, used spatial metrics (Class Area, Number of Patch, Patch Density, Total Edge, Edge Density, Mean Shape Index, Area Weighted Mean Shape Index, Euclidean Nearest-Neighbor Distance, Proximity Index, Aggregation Index) in two levels of class and landscape to calculate the Rasht city Urban sprawl surface via FRAGSTATS software. The results of the research show that urban areas have grown increasingly and several urban plots have emerged. Along with this growth, agricultural land and paddy fields have lost their spatial cohesion and integrity and have turned into considerable number of plots. The coefficient of 103% increase in urban class over a period of 26 years (1993-2019) indicates the rapid change of spatial dynamics of the city into physical dispersion, which, in turn, is generally associated with land use change, land cover change and destruction of natural and terrestrial resources outside and around the city.