تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بازآفرینی شهری در بافت‌های تاریخی (مطالعه موردی: بافت تاریخی رشت)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

حمید رحیمی ¹ , جلال عظیمی آملی ^{2 *} , نصرالله مولائی هشجین ³

1 - دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
2 - گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
3 - گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1402/04/02 تاریخ پذیرش : 1402/09/25 تاریخ انتشار : 1404/04/01

کلید واژه: بازآفرینی, بافت تاریخی, محله‌های تاریخی, رشت,

چکیده مقاله :

مراکز و بافت‌های تاریخی شهرها به دلیل تحولات جدید شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن، بیش از سایر نقاط شهری در معرض تأثیرات نامطلوب توسعه شهری قرارگرفته‌اند. در کشور ایران برخورد مناسبی با این بافت‌ها نشده و اقدامات صورت گرفته تأثیر قابل‌توجهی در بهبود آن‌ها نداشته است. شهر رشت از نقاط شناخته‌شده گردشگری استان گیلان و کشور است. عدم توجه به ارزش تاریخی و پتانسیل‌های موجود، بافت تاریخی شهر را در معرض تهدیدات فراوان ازجمله از بین رفتن هویت، نابسامانی‌های بصری و فرسودگی آثار تاریخی قرار داده است. هدف اصلی از انجام این پژوهش، تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بافت‌های تاریخی شهر رشت است. روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از تکنیک پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش تعداد خانوارهای ساکن در محلات تاریخی شهر رشت بود. بر اساس سرشماری سال 1395 تعداد کل خانوار در جامعه آماری پژوهش، 26921 نفر است. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران و با خطای 05/0 و با در نظر گرفتن آمار جمعیتی محدوده موردمطالعه 382 سرپرست خانوار تعیین شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از آزمون‌های آماري با استفاده از نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است هم‌چنین از تکنيک TOPSIS نیز براي رتبه‌بندی و تحليل محله‌های تاريخي استفاده‌شده است. یافته‌های تحقيق نشان می‌دهد میانگین برای شاخص بازآفرینی شهر رشت برابر با 79/2 شد که نشان از سطح نزديک به متوسط رو به پایین دارد. همچنين یافته‌ها بيانگر اين است که وضعیت بعد اقتصادی با میانگین 196/3 نسبت به سه بعد دیگر در بافت‌های تاريخي شهر رشت بهتر است. بعد زیست‌محیطی با نمره میانگین 808/2 در رتبه دوم قرار گرفت. نهایتاً ابعاد کالبدی و اجتماعی نیز به ترتیب با نمرات میانگین 540/2 و 474/2 در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفتند. نتايج تحقيق نشان داد شاخص‌های بازآفرینی بافت‌های تاريخي شهر رشت از وضعیت مناسبي برخوردار نيست و لازم است تا مدیریت شهری از طریق تهیه و تدوین طرح‌های ویژه بازآفرینی در این مسیر گام بردارد. نتايج تحقيق همچنين نشان می‌دهد که در طرح‌های ویژه بازآفريني هر محله بايد بر ظرفیت‌های درونی و پتانسیل‌های محلات تمرکز کرد و از ارائه الگوها و طرح‌های تیپ و یکنواخت و مشابه جلوگیری شود.

چکیده انگلیسی:

 The centers and historical contexts of the cities have been exposed to the adverse effects of urban development more than other urban areas due to the new developments of urbanization and the resulting problems. Undoubtedly, the historical and ancient context is one of the most important challenges facing cities, especially in recent decades, and is a major concern for urban management. In Iran, these tissues have not been properly dealt with and the measures taken have not had a significant effect on their improvement.  The main purpose of this research is to analyze the status of regeneration indicators in the historical contexts of Rasht city. The method of conducting this research is descriptive-analytical. Questionnaire technique was used to collect information. Rasht county, Giulan Province. the average of total index in Rasht city was equal to 2.79, which indicates a close to average level. Also, the findings indicate that the status of the economic dimension with an average of 3.196 is better than the other three dimensions in the historical neighborhoods of Rasht city. The environmental dimension was ranked second with an average score of 2.808. Finally, the physical and social dimensions were ranked third and fourth respectively with average scores of 2.540 and 2.474. The results of the T-test showed that the situation of regeneration indicators in the historical neighborhoods of Rasht city is not suitable, and basic management and functional measures should be taken to improve this situation. The results of the survey for the neighborhoods showed that the "Historical Bazar neighborhood" which is known as the primary core of the city, has won the first rank among other ancient and historical neighborhoods in terms of regeneration dimensions. (0.7455). this neighborhood has the highest weight from the economic point of view. (0.2013). Also, Someeh Bijar neighborhood has the lowest rank among the studied neighborhoods in terms of regeneration dimensions. (0.3707) The historical neighborhoods of Rasht city do not have a suitable condition and it is necessary for the urban management to take steps in this direction through the preparation and compilation of special regeneration plans. The results of the research also show that in the special regeneration plans of each neighborhood, one should focus on the inner capacities and potentials of the neighborhoods and to prevent the presentation of uniform and similar patterns and designs.

منابع و مأخذ:

ابراهیم‌زاده، عیسی و گل آفرین ملکی، پاییز. (1391). تحلیلی بر ساماندهی و مداخله در بافت فرسوده شهری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44(3)، 234-217. doi 10.22059/jhgr.2012.24989
اعتمادي، زهرا و شباني، اميرحسين (1401). تدوین کاربست اقدام در بافت‌های تاریخی مبتنی بر رویکرد بازآفرینی فرهنگ‌مبنا (نمونه موردی: محله قنبر‌علی‌بیگ شهر لار). مجله جغرافيا و توسعه فضاي شهري، 9(2)، 76 - 55. doi: 10.22067/jgusd.2021.70372.1044
باقری نیا، علی؛ زالی، نادر و زارعی، مجید. (1392). ساماندهی بافت قدیمی محله ساغریسازان کلان شهر رشت و ارائه راهکارهای آن با رویکرد نوشهرگرایی. اقتصاد و مدیریت شهری، 2(5)، 87-69. doi:20.1001.1.23452870.1392.2.5.6.3
بحرینی، سید حسین؛ ایزدی، محمد سعید و مفیدی، مهرانوش. (1392). رویکردها وسیاست های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار). فصلنامه مطالعات شهری، 3(9)، 30-17. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_7883.html
بزرگ زاده کلوری، سیده معصومه؛ پورموسوی، سید نادر، وثیق، بهزاد. (1399). بازآفرینی بافت فرسوده شهری با تاکید براقتصاد خلاق (مطالعه موردی: محله بازار شهر دزفول). هویت شهر، 14(2)، 30-19. doi: 10.30495/hoviatshahr.2020.14216
بنی عامریان، حامد؛ عندلیب، علیرضا و جهانشاهلو، لعلا. (1400). تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراکز تاریخی از منظر محرک‌های توسعه شهری. مطالعات مدیریت شهری، 13(3)، 29-15. doi: 10.30495/ums.2021.19376
بوچاني، محمدحسين؛ پوري آذين، بهرام و جهانشاهي، سجاد. (1400). بازآفرینی بافت تاریخی مبتنی بر توسعه میان افزا؛ راهکاری در پایداری اجتماعی-اقتصادی شهر. اقتصاد و برنامه¬ريزي شهري، 2(1)، 27 – 19.doi: 10.22034/UE.2021.02.01.03
بهادری نژاد، معصومه و ذاکر حقیقی، کیانوش. (1395). تبیین مکانیزم احیاء بافت های تاریخی با استفاده از رویکرد بازآفرینی (نمونه موردی: محله حاجی در محدوده تاریخی شهر همدان). مطالعات محیطی هفت حصار، 5(18)، 18-5.
dor: 20.1001.1.23225602.1395.5.18.3.7
بهرامي، سميه و خرازي قديم، فرشته. (1398). بازآفريني بافتهاي تاريخي با رويكرد گردشگري فرهنگي (موردي: محله فيض آباد شهركرمانشاه). جغرافيا و روابط انساني، 1(4)، 136-124. doi: 20.1001.1.26453851.1398.1.4.9.0
پوراحمد، احمد و اکبرنژادیایی، رمضان. (۱۳۹۰). هرم باز آفرینی بافت تاریخی شهری با استفاده از مدل SWOT نمونه موردی بافت تاریخی شهر بابل. چشم انداز زاگرس، 9(3)، ۱۰۷-۸۱. https://civilica.com/doc/214424
پورطاهري، مهدي؛ سجاسي قیداری، حمدالله و صادقلو، طاهره. (1389). سنجش و اولويت¬بندي پايداري اجتماعي درمناطق روستايي با استفاده از تکنيک رتبه بندي براساس تشابه حل ايده¬آل فازي. پژوهش¬هاي روستايي، 1(1)، 31-1.
https://jrur.ut.ac.ir/article_21824.html
پیوسته گر، یعقوب و نجاتیانف، اسلام. (1395). برنامه¬ریزی محله مورد محور در بافت فرسوده با رویکرد نوشهرگرایی. جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای)، 6(4)، 153-133. doi: 20.1001.1.22286462.1395.6.4.10.9
حصاري، ژيلا؛ وطن پرست، مهدي و مافي، عزت الله. (1401). بازآفرینی بافت‌ تاریخی شهری با رویکرد توسعه گردشگری نمونه موردی: منطقه هفت شهرداری مشهد. گردشگری شهری، 9(3)، 153-137. doi: 10.22059/JUT.2022.341349.1031
حکمت نیا، حسن؛ موسوی، میرنجف؛ سعیدپور، شراره و رسولی، محمد. (1400). بازآفرینی بافت‌‌‌های ناکارآمد شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: شهر سقز. مخاطرات محیط طبیعی، 10(29)، 106 – 87.doi: 10.22111/JNEH.2020.33764.1650
دانشپور، عبدالهادي و شيري، الهام. (1394). عناصرکالبدي- کارکردي شکل دهنده به هويت بافت¬هاي تاريخي شهرايراني – اسلامي. نقش جهان، 5(1)، 25-17. doi: 20.1001.1.23224991.1394.5.1.4.5
دویران، اسماعیل؛ مشکینی، ابوالفضل؛ کاظمیان، غلامرضا و علی آبادی، زينب. (1390). بررسی مداخله در ساماندهی بافت¬های فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد ترکیبی، پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، 2(7)، 90-71. doi: 20.1001.1.22285229.1390.2.7.5.3
سجادی، ژیلا؛ پورموسوی، سیدموسی و اسکندرپور، مجید. (1390). بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری با تأکید بر مشارکت مردمی، مطالعه موردی: محله دولاب تهران. آمایش محیط، 14، 164-143. https://www.magiran.com/p942436
صداقتی، عاطفه و فارسی، جواد. (1395). طیف سنجی سرزندگی در بافت¬ها و محلات شهری با تلفیق رویکردهای توسعه پایدار، رشد هوشمند و نوشهرگرایی و کاربرد مدل الکتر. جغرافیا و توسعه، 44، 254-229.doi: 10.22111/GDIJ.2016.2743
عظيمي آملي، جلال و جمع دار، اکبر. (1395). بازآفرینی بافت¬های فرسوده شهری باتاکید بر الگوی حکمروایی خوب (نمونه موردی: محله ده ونک، منطقه 3 تهران). جغرافيا و برنامه¬ريزي منطقه¬اي، 25، 99-85.doi: 20.1001.1.22286462.1395.7.1.25.1
عظيمي آملي، جلال؛ الکايي، حليمه و تبريزي، نازنين. (1393). نوسازی بافت¬های فرسوده شهری با رویکرد مشارکت مردمی (نمونه موردی: محله 6 شهر چالوس). نگرش¬هاي نودرجغرافياي انساني، 25، 166-145. https://www.magiran.com/p1406703
فنی، زهره؛ توکلی نیا، جمیله و بیرانوندزاده، مریم. (1399). کاربست تحلیلی- ساختاری بازآفرینی پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر خرم‏ آباد). پژوهش¬های جغرافیای انسانی، 52(1)، 197-181. doi: 10.22059/JHGR.2018.242890.1007558
قدمی، محمدجاهد؛ دانشجو، خسرو و اسلامی، سید غلامرضا. (1393). مدل مفهومی بازآفرینی مراکز شهری با تأکید بر گردشگری شهری، (نمونه موردی: مرکز شهر ساحلی محمودآباد). کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، ۳۰ فروردین ۱۳۹۳، دانشگاه مشهد، ۹-۱.
کریم پور شیرازی، مرجان و کهزادی سیف آباد، عمران. (1396). مدل نظري بازآفريني بافت¬هاي تاريخي. کنفرانس پژوهش¬های معماري و شهرسازي اسلامی تاریخی ایران، شیراز. https://civilica.com/doc/652830
محمد مرادی، آرش، یزدانفر، سید عباس و فیضی، محسن. (1396). بافت‏های تاریخی، سرمایه‏¬های پایدار و آینده‏ ی متصور بر آن‏ها (نمونه‏ ی مورد مطالعه: بافت تاریخی اودلاجان). معماری و شهرسازی پایدار، 5(2)، 70-59. doi: 20.1001.1.25886274.1396.5.2.5.1
محمدی دوست، سلیمان؛ خانی¬زاده، محمد علی و زیلابی، شهباز. (1395). امکان سنجی بکارگیری اصول نوشهرگرایی در بازآفرینی پایدار محلات ناکارآمد و مسئله دار شهری با تأکید بر رشد هوشمند. برنامه¬ریزی منطقه¬ای، 24، 230-215.
doi: 20.1001.1.22516735.1395.6.24.17.1.
ناجی¬میدانی، علی¬اکبر؛ هاروتیان هاروتیانیان و فرهادیان، امیر. (1394). مدل سازی روابط بین شاخص¬های شناسایی بافت¬های فرسوده شهری و شاخص¬های توسعه پایدار در اطراف حرم امام رضا (ع). جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه¬ای، 5(15)، 48-33.
doi: 10.22111/GAIJ.2015.2070
نصیری، اسماعیل و سالاری نیا، مرضیه. (1396). تحلیل عوامل موثردر بازآفرینی بافت¬های فرسوده شهری (مطالعه موردی محله 20 منطقه 17 شهر تهران). مجله جغرافیایی سرزمین، 14(55)، 148-135. https://sanad.iau.ir/fa/Article/822837
Alexandri, E., Krali, E., Melabianaki, E., Neofytou, G., Peristerioti, S., & Agorastou, K. (2017). The regeneration of the commercial triangle of Athens; sustainability rationale. Procedia environmental sciences, 38, 220-227. https://doi.org/10.1016/j.proenv.2017.03.180.
Almeida, C. P., Ramos, A. F., & Silva, J. M. (2018). Sustainability assessment of building rehabilitation actions in old urban centres. Sustainable cities and society, 36, 378-385.
https://doi.org/10.1016/j.scs.2017.10.014.
Bevilacqua, C., Calabrò, J., & Maione, C. (2013). The role of community in urban regeneration: mixed use areas approach in USA. Proceedings Real corp, 1361-1365.
https://www.researchgate.net/publication/285120448_The_role_of_community_in_urban_regeneration_mixed_use_approach_in_US.
De Magalhães, C. (2015). Urban regeneration. International encyclopedia of the social & behavioral sciences, 919-925. doi:10.1016/B978-0-08-097086-8.74031-1.
Evans, G. (2005). Measure for measure: Evaluating the evidence of culture's contribution to regeneration. Urban studies, 42(5-6), 959-983. https://doi.org/10.1080/00420980500107102.
Farid, K. (2011). Urban sprawl Vs urban renewal: What role for Town and Country planning instruments in ensuring sustainable cities? Case of Algeria. Procedia Engineering, 21, 760-766.
https://doi.org/10.1016/j.proeng.2011.11.2075.
Jones, P., & Evans, J., 2013. Urban Regeneration in the UK. Sage, London.
Mohammadi, H. B., & Bahadori, A. (2014). Analysis of Old Texture of Urban Social Damage: Case Study: Karaj City. Kuwait Chapter of Arabian Journal of Business and Management Review, 33(2579), 1-16. doi:10.12816/0018926.
Rajabi, A., Mottaghi, S., Norozi, A., & Farahzad, M. (2015). Identify of Priority Areas of Old Texture Case Study: Zone 7 of Isfahan with Using the Incorporation Application of AHP & GIS. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 5(5S), 364-371.
https://doi.org/10.1016/j.ejrs.2016.05.001.
Roberts, P. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. Urban regeneration: A handbook, 1, 9-36. doi: 10.4236/cus.2022.104044.
Sharan, Consultant Engineers .(2005). A Guide to Recognition and Intervention in Worn-Out Textures, Approved by Iran’s Supreme Council for Planning and Architecture.
doi:10.22034/ias.2020.218517.1180.
Wang, A., Hu, Y., Li, L., & Liu, B. (2016). Group Decision Making Model of Urban Renewal Based on Sustainable Development: Public Participation Perspective. Procedia Engineering, 145, 1509-1517. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2016.04.190.
Yung, E. H., Conejos, S., & Chan, E. H. (2016). Social needs of the elderly and active aging in public open spaces in urban renewal. Cities, 52, 114-122. https://doi.org/10.1016/j.cities.2015.11.022.
Zheng, H. W., Shen, G. Q., & Wang, H. (2014). A review of recent studies on sustainable urban renewal. Habitat International, 41, 272-279 https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2013.08.006.