بررسیِ تکنیک‌های تعلیق در داستاِن رسـتم و اسفندیار

محورهای موضوعی : حماسه

مهدی رضا کمالی بانیانی ¹ , مهرداد اکبری گندمانی ²

1 - دانشجوی پسا دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
2 - استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه اراک. رشته زبان و ادبیات فارسی

تاریخ دریافت : 1397/05/18 تاریخ پذیرش : 1399/03/02 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: رستم و اسفندیار, تعلیق, کشمکش,

چکیده مقاله :

تعلیق، کیفیتی است که نویسنده برای واقعیتی که در شرفِ تکوین است، در داستانِ خود می‌آفریند و خواننده را مشتاق و کنجکاو به ادامة داستان می‌کند؛ ازین‌رو، هر حالتی، اَعم از کشمکش‌های داستانی، پیچیدگی، ابهام و ... که خواننده را به داستان، اشخاصِ داستان، سرنوشتِ آنان و روندِ ماجرا، حساس کند، در حوزة تعلیق قرار می‌گیرد. این امر، نه تنها از کسل شدن و بی‌حوصلگیِ خواننده می‌کاهد؛ بلکه، سببِ پویایی و تحرّکِ بیشترِ روایت نیز می‌گردد. یکی از داستان‌هایی که عنصرِ تعلیق، نقشِ مؤثری در سیرِ خطّی و طولی آن داشته است، نبردِ رستم و اسفندیار در شاهنامه است. در این داستانِ طولانی، عواملِ متعددی، سبب‌سازِ تعلیق شده‌اند که هر کدام به نحوی، به پویاییِ داستان، کمک کرده‌اند. در بررسیِ صورت گرفته، براعتِ استهلال، پیش‌بینی‌های رخ داده، کشمکش‌های درونیِ شخصیت‌ها، بازگشت‌های روایی، جزئی‌نگری در توصیفات، طولانی شدنِ گفتگوها و انواعِ آن(تک‌گوییِ درونی و حدیثِ نفس‌گویی و ...)، انواعِ تداعی‌های لفظی و معنوی(شیوة داستان در داستان، و ...)، همگی، از جملة ترفندهای تعلیق، در این داستان بوده‌اند که از سویی، سببِ تداومِ داستان و به تعویق انداختنِ پایانِ داستان شده‌اند و از سوی دیگر، اشتیاقِ خواننده را، برای درکِ چگونگیِ این روند، افزایش داده‌اند. در پژوهشِ پیشِ رو، پس از آشنایی با مفهومِ تعلیق و ویژگی‌های آن، به عناصر و شیوه‌هایی که نقشِ مؤثری در ایجاد تعلیق‌ در داستان رستم و اسفندیار داشته‌اند، پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract Suspense is a quality created by the writer to induce anticipation and curiosity to the reader as to the outcome of a story.  Therefore, any state be it conflicts in the story, complexity, ambiguity, and etc which sensitizes the reader towards the story, its characters and their destinies, and the chain of events place itself in the domain of suspense.  Not only this method diminishes reader’s weariness and ennui but also creates dynamism in the progression of the story.  One of the tales in which the technique of suspense plays an effective role in the linear course of the story is the combat of Rostam and Esfandyar in Shahnameh.  In this long tale, numerous factors create suspense, and each in a way contribute to the dynamism in the story.  Predictions made, internal conflicts of the characters, narrative flashbacks, detailed descriptions, long dialogues and their kinds (internal monologues, soliloquy) variety of implicit and explicit allusions (story within story method) are all parts of suspense device in the tale which on one hand cause continuity in the story and postpones the outcome of the tale and on the other hand, enhances readers appeal to understand the line of the story.  After getting familiarized with the concept of suspense and its characteristics this research deals with the effective methods and techniques in creating suspense in the tale of Rostam and Esfandyar.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- آتش­سودا، محمدعلی. (1383). رؤیای بیداری، فسا: دانش­گاهِ آزاد فسا.

- اخوت، احمد. (1371). دستورِ زبانِ داستان، اصفهان: فردا.

- اکبری، مهرداد؛ ذوالفقاری، محسن. (1394). «تحلیلِ مفهومِ تعلیق و ساختارِ روایت»، (مطالعة موردیِ -سورة نبأ)، نشریۀ پژوهش­های ادبی قرآنی، دورۀ 3، شمارۀ4، صص 147-121.

- انوشه، حسن. (1381). فرهنگ­نامة ادبی فارسی، تهران: وزارتِ فرهنگ و ارشادِ اسلامی.

 - ایدل، لئون. (1374). روان­شناختی نو، ترجمة ناهیدِ سرور، تهران: شب­آویز.

- باختین، میخاییل. (1373). سودای مکالمه. خنده و آزادی، ترجمه و مقدمه و گردآوری از محمد پوینده، تهران: شرکتِ فرهنگی هنریِ آرست.

- بصیر، آذر. (1377). راه­نمای فیلم­سازِ جوان، تهران: امیرکبیر.

- بی­نیاز، فتح­الله. ­(1387). درآمدی بر داستان­نویسی و روایت­شناسی، تهران: افراز.

- پراین، لارنس. (1371). تأملی در باب داستان، ترجمة محسن سلیمانی، تهران: حوزة‌ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

- پورنامداریان، تقی. (1380). در سایة آفتاب (شعرِ فارسی و ساخت­شکنی در شعرِ مولوی)، تهران: سخن.

- پورندافِ حقی، شیوا، رضا اَشرف­زاده، علی تسلیمی و عباس خائفی. (1394). «زاویة دید در سه داستانِ کوتاه از بیژنِ نجدی»، فصل­نامة پژوهشِ زبان و ادبیات فارسی، شمارة 39، صص 152-127.

- جعفری، اسداله. (1391). «پیـرنگ و بررسیِ آن در داستانِ سیاوش»، نشریة متن­ شناسیِ ادب فارسی، دورة 4، شمارة 2، تابستان، صص 108-93.

- داگلاس، استیون کتس. (1384).  نما به نما، ترجمة محمد گُذرآبادی، تهران: بنیاد ِسینمایی فارابی.

- دقیقیان، شیرین دخت. (1371). منشأ شخصیّت در ادبیاتِ داستانی، تهران: نویسنده.

- ریمون کنان، شلموت. (1382). «مؤلفه­های زمان در روایت»، ترجمة ابوالفضلِ حری، فصل­نامة هنر، شمارۀ 53.

- زرین­کوب، عبدالحسین. (1382). نقدِ ادبی، تهران: سخن.

- سرامی، قدمعلی. (1374). از رنجِ گل تا رنجِ خار (شکل­شناسی قصه­های شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی.

- سعیدی، عباس؛ شکری، یدالله. (1396). «کارکردِ عنصرِ گفت­وگو در تبیین و پرداختِ عناصرِ داستانی و ساختارِ رواییِ داستانِ کوتاهِ گورکن­های صادق چوبک»، پژوهش­های نقدِ ادبی و سبک­شناسی، شمارة 3، (پیاپیِ 29)، پاییز، صص 90-61.

- شمیسا، سیروس. (1389). انواعِ ادبی، تهران: فردوسی.

- شمیسا، سیروس. (1395). نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا.

- صحرایی، قاسم؛ حیدری، علی؛ میرزایی مقدَّم، مریم. (1391). «عنصرِ گفت­وگو در تاریخِ بیهقی»، زبان و ادب فارسی دانش­گاه تبریز، شمارۀ 226، صص 74-47.

- صفا، ذبیح اله. (1363). حماسه­سرایی در ایران (از قدیمی­ترین عهدِ تاریخی تا قرن 14 هجری)، تهران: امیرکبیر.

- عبداللهیان، حمید. (1384). «عواملِ شاعرانگی در داستان­های بیژنِ نجدی»، مجلة علومِ انسانیِ دانش­گاهِ الزهراء، سالِ 15، شمارۀ 56 و 57، صص 128-115.

- علوی­مقدم، محمد و رضا اشرف­زاده. (1387). معانی و بیان، تهران: سمت.

صدقی، مهرداد، حبیب­الله آیت­اللهی و مصطفی گودرزی. (1389). «تغییراتِ زاویة دید و هم­بستگیِ آن با دگرگونی‌های هنرهای دیداری»، نشریة هنرهای زیبا، شمارۀ 4، صص 14- 5.

- غلام­حسین­زاده، غلام­حسین، زهرا رَجبی و قدرت­الله طاهری. (1388). «بررسیِ رابطة زمان و تعلیق در روایتِ پادشاه و کنیزک»، مجلة پژوهشِ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 12، صص98-75.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، (زیر نظر احسان یارشاطر)، کالیفرنیا: مزدا.

- فلاح، غلامعلی(1385). «رجزخوانی در شاهنامه»، مجلة زبان و ادبیات فارسی، سالِ 14، شمارة 55-56، صص 130-107.

- فوستر، ادوارد مورگان. (1357). جنبه­های رُمان، ترجمة ابراهیمِ یونسی، تهران: نگاه.

- کزازی، میرجلال­الدین. (1381). نامه باستان: ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی، تهران: سمت.

- کوپا، فاطمه. (1389). «بن­مایه­های نِمادین و شِگردهای رواییِ رمانِ ارمیا (از سری داستان­های دفاعِ مقدس»، نشریة ادبیاتِ پایداری، سالِ دوم، شمارة 3و4، پاییز و بهار، دانش­گاهِ شهید باهنرِ کرمان، صص 503-479.

- مستور، مصطفی. (1379). مبانیِ داستانِ کوتاه، تهران: مرکز.

- موسوی، مریم (رودابه). (1392). «آیینه­داری و تفاوتِ آن با براعتِ استهلال با تکیة بر شاهنامة فردوسی»، فصل­نامة سبک­شناسیِ نظم و نثرِ فارسی (بهارِ ادب)، سالِ 6 ، شمارۀ1، صص 393-377.

- ناباکوف، ولادیمیر. (1368). یا قصه­ای بگو یا بمیر، ترجمة مَهوش قویمی، آدینه، شمارة 38.

- ولک، رنه. (1377). تاریخ نقد جدید، ترجمة سعید ارباب شیرانی، جلد اول، تهران: نیلوفر.

- یاکوبسن، رومن. (1380). قطب­های استعاره و مجاز، ترجمة کوروشِ صفوی، تهران: حوزة هنری.

- یونسی، ابراهیم. (1388). هنرِ داستان­نویسی، ترجمة علی اصغرِ بهرامی و فرنگیس مزادپور، تهران: - روشن­گران.

- یونگ،کارل گوستاو. (1370). خاطرات، رؤیاها، اندیشه­ها، ترجمة پروینِ فرامرزی، مَشهد: معاونتِ فرهنگیِ آستان قدسِ رضوی.