برنامه مدیریت تطبیقی منابع آبی استان گلستان جهت کاهش ریسک خشکسالی‌های آتی

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

عبدالعظیم قانقرمه ¹ , غلامرضا روشن ² , سعید نگهبان ³

1 - استادیار گروه جغرافیای طبیعی (اقلیم شناسی ) دانشگاه گلستان، گرگان،ایران
2 - استادیار گروه جغرافیای طبیعی (اقلیم شناسی ) دانشگاه گلستان، گرگان،ایران
3 - استادیار ژئومورفولوژی بخش جغرافیا، دانشکده اقتصادمدیریت وعلوم اجتماعی، دانشگاه شیراز ،ایران

تاریخ دریافت : 1395/10/30 تاریخ پذیرش : 1396/10/19 تاریخ انتشار : 1397/12/29

کلید واژه: مدیریت ریسک, خشکسالی, استان گلستان, مخاطرات جوی, طرحواره های مدیریت منابع آب,

چکیده مقاله :

استان گلستان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی است. بنابراین ضرورت ایجاد می کند تا طرحواره های مختلفی جهت مدیریت تطبیقی آب برای سالهای آتی ارائه شود تا بتواند بار منفی خشکسالی را کاهش و حداکثر سود را به ارمغان آورد. لذا جهت رسیدن به این هدف، این تحقیق با استفاده از سه دسته داده های رشد جمعیت، منابع و مصارف آبی استان و تغییرات کاربری اراضی، 9 طرحواره مدیریت منابع آب ارائه داده است. از میان 9 سناریوی پیشنهادی، دو طرحواره ی دوم و نهم از نظر اختصاص منابع آب نسبت به شرایط کنونی، میزان مصرف پایین تر و متعادل تری را پیشنهاد می دهند. اما یکی از راهبردهای اساسی در طرحواره دوم جهت مدیریت منابع آب، حذف گندم آبی بوده که مسلماً این سناریو از طرف کشاورزان و مسئولان با اقبال مناسب همراه نخواهد بود و بعبارتی می توان پیش بینی نمود که اجرای آن با شکست همراه خواهد شد. حال آنکه با عملیاتی نمودن دستورالعمل طرحواره نهم و مقایسه نتایج آن با روند کنونی مصرف آب تا دهه های آینده پیش بینی می شود که بترتیب برای دوره های مختلف 1391-1400، 1391-1410، 1391-1430 و 1391-1450 کاهش مصرف آبی به میزان 1311، 1425، 1663 و 1920 میلیون متر مکعب استحصال گردد.

چکیده انگلیسی:

استان گلستان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی است. بنابراین ضرورت ایجاد می­کند تا طرحواره­های مختلفی جهت مدیریت تطبیقی آب برای سالهای آتی ارائه شود تا بتواند بار منفی خشکسالی را کاهش و حداکثر سود را به ارمغان آورد. لذا جهت رسیدن به این هدف، این تحقیق با استفاده از سه دسته داده­های رشد جمعیت، منابع و مصارف آبی استان و تغییرات کاربری اراضی، 9 طرحواره مدیریت منابع آب ارائه داده است. از میان 9 سناریوی پیشنهادی، دو طرحواره­ی دوم و نهم از نظر اختصاص منابع آب نسبت به شرایط کنونی، میزان مصرف پایین­تر و متعادل­تری را پیشنهاد می­دهند. اما یکی از راهبردهای اساسی در طرحواره دوم جهت مدیریت منابع آب، حذف گندم آبی بوده که مسلماً این سناریو از طرف کشاورزان و مسئولان با اقبال مناسب همراه نخواهد بود و بعبارتی می­توان پیش­بینی نمود که اجرای آن با شکست همراه خواهد شد. حال آنکه با عملیاتی نمودن دستورالعمل طرحواره نهم و مقایسه نتایج آن با روند کنونی مصرف آب تا دهه­های آینده پیش­بینی می­شود که بترتیب برای دوره­های مختلف 1391-1400، 1391-1410، 1391-1430 و 1391-1450 کاهش مصرف آبی به میزان 1311، 1425، 1663 و 1920 میلیون متر مکعب  استحصال گردد.

منابع و مأخذ:

1- سلیقه، محمد، بریمانی، فرامرز، (۱۳۸۶): اثرات سیستم‌های آب و هوایی موسمی در کشاورزی بلوچستان. مجله جغرافیا و توسعه، صص ۲۵- ۳۹.

2- شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان. (1389): طرح جامع تأمین آب شرب شهرهای استان گلستان. جلد ششم، گزارش اقتصادی (بخش اول). صص 47.

3- عادلی، بهزاد، مرادی، حمیدرضا، کشاورز، مرضیه. (۱۳۹۴): اثرات اجتماعی خشک‌سالی‌های کم‌دوام بر ساکنان جوامع روستایی: مطالعه موردی دهستان دودانگه در شهرستان بهبهان. فصل­نامه روستا و توسعه، شماره ۴، صص ۱۳۳-۱۵۱.

4- مقدسی، مهنوش، مرید، سعید، قائمی، هوشنگ، سامانی، جمال. (۱۳۸۴): پایش روزانه خشک‌سالی در استان تهران. ۱۳۸۴، مجله علوم کشاورزی ایران، شماره اول، صص ۵۱-۶۲.

5- قانقرمه، عبدالعظیم، روشن، غلامرضا. (۱۳۹۴): کاربرد شاخص TOPSIS در پایش خشک‌سالی‌ها و ترسالی‌های استان گلستان. مجله فیزیک زمین و فضا، شماره ۴۱، صص ۵۴۷-۵۶۳.

6- قاسمی نژاد، سعیده، سلطانی، سعید، سفانیان، علیرضا. (۱۳۹۲): ارزیابی ریسک خشکسالی استان اصفهان، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. علوم آب و خاک، سال هجدهم، شماره ۶۸، صص ۲۲۵-۲۱۳.

7- حجازی زاده، زهرا، جوی زاده، سعید. (۱۳۸۹): مقدمه‌ای بر خشک‌سالی و شاخص‌های آن. انتشارات سمت، تهران، ص ۳۸۵.

8- روشن، غلامرضا، قانقرمه، عبدالعظیم. (۱۳۹۳): احتمال تأثیر تغییر اقلیم بر منحنی شدت و فراوانی بارش مؤثر در نواحی شمال غرب ایران. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، ۵۴ (۲)، صص ۸۴-۶۱.

9- حسن زاده، یوسف، فیضی، اتابک. (۱۳۸۵): منابع آب و طرح مدیریتی برای دوران خشکسالی. مجموعه مقالات دومین کنفرانس مدیریت منابع آب در سال هزار و سیصد و هشتاد و پنج، شناسه (COI) مقاله: WRM02_080.

10- قاسمی نژاد، سعید، سلطانی، سعید، سفیانیان، علیرضا. (۱۳۹۳): ارزیابی ریسک خشک‌سالی استان اصفهان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب‌وخاک، شماره ۶۷، صص ۲۱۳-۲۲۵.

11- عرب، داوود، مهدیخانی، وحید. (۱۳۸۴): گذار از مدیریت بحران به‌سوی مدیریت ریسک: استراتژی‌های مدیریت خشک‌سالی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه، ۹-۱۰ بهمن، تهران.

۱2- دریجانی، علی، شاه حسین، سمانه، شاهسونی، ناصر. (۱۳۸۹): تعیین اولویت‌های ریسک خشک‌سالی در بخش کشاورزی شهرستان گنبدکاووس با استفاده از فن تحلیل سلسله مراتبی. مجله اقتصاد کشاورزی، شماره ۱، صص ۳۷-۵۹.

۱3- آل یاسین، محمدرضا. علیرضا سلامت. (۱۳۸۰): راهنمای مقابله با خشک‌سالی. چاپ اول، تهران، کمیته ملّی آبیاری و زهکشی ایران.

۱4- مرید، سعید. مهنوش مقدسی. (۱۳۸۴): حرکت از مدیریت بحران به مدیریت ریسک خشک‌سالی در آمریکا و افق‌های کاری ما. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران آب در حوادث غیرمترقبه، ۹-۱۰ بهمن، تهران.

۱5- مساعدی، ابوالفضل، حسین شریفان. محبوبه شهابی. (۱۳۸۶): مدیریت ریسک با شناخت میکروکلیماهای استان گلستان. گزارش طرح پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

16- Akhtari R., Morid S., Mahdian M. H. and Smakhtin V. (2009): Assessment of Areal Interpolation Methods for Spatial of SPI and EDI Drought Indices. International Journal of Climatology. 29:135-145.

16- AnaIglesias, LuisGarrote. (2015): Adaptation Strategies for Agricultural Water Management Under Climate Change in Europe. Agricultural Water Management. Vol. 55, June 2015, Pages 113-124.

17- Byun H. R., Lee S. J., Morid S., Chio K. S., Lee, S. M. and Kim D., W. (2008): Study on The Priodicities of Droughts in Korea. Asia-Pacific Journal of Atmospheric Sciences. 44, 4, 417-441.  

18- Backeberg, G.R., and Viljoen, M.F. (2003): Drought Management in South Africa. The ICID Working Group on Irrigation Under Drought and Water Scarcity, Tehran, Iran, 13-14 July.

19- Cody, K., Hayes, M., and Philips, T. (1998): How to Reduce Drought risk. Western Drought Coordination Council. 44 p. http://drought.unl.edu.

20- Carlos DionisioPérez-Blanco, Carlos Mario Gómez. (2014): Drought Management Plans and Water Availability in Agriculture: A Risk Assessment Model for a Southern European Basin. Weather and Climate Extremes. Vol. 4, August 2014, Pages 11-18

21- Denghua Yan, Baisha Weng, Gang Wang, Hao Wang. (2014): Theoretical Framework of Generalized Watershed Drought Risk Evaluation and Adaptive Strategy Based on Water Resources System. Nat Hazards. DOI 10.1007/s11069-014-1108-5

22- EleniKampragou, StylianiApostolaki, EleniManoli, Jochen Froebrich, Dionysis Assimacopoulos. (2011): Towards The Harmonization of Water-Related Policies for Managing Drought Risks Across the EU. Environmental Science & Policy, Vol. 14, Issue 7, November 2011, Pages 815-824.

23- G. Tsakiris, I. Nalbantis, H. Vangelis, B. Verbeiren,  M. Huysmans, B. Tychon, I. Jacquemin, F. Canters, S. Vanderhaegen, G. Engelen, L. Poelmans,  P. De Becker, O. Batelaan. (2013): A System-Based Paradigm of Drought Analysis for Operational Management. Water Resource Management. 27:5281–5297. DOI 10.1007/s11269-013-0471-4.

24- Justin D. Derner, David J. Augustine. (2016): Adaptive Management for Drought on Rangelands. Rangelands. Vol. 38, Issue 4, August 2016, Pages 211-215.

25- Morid S., SmakhtinV. and Moghaddasi M. (2005): Comparison of Seven Meteorological Indices for Drought Monitoring in Iran. International Journal of Climatology.Vol. 26: Pp. 971-985.

26- Riebsame, W.E., Changnon, S.A., and Karl, T.R. (1991): Drought and Natural Resources Management in The United States: Impacts and Implications of The 1987-89 Drought (Boulder, CO: Westview Press).

27- P. Giacomelli, A. Rossetti, and M. Brambilla. (2008): Adapting Water Allocation Management to Drought Scenarios. Nat.

28- Hazards Earth Syst. Sci., 8, 293–302.

29- VikasKumar, LuisDel Vasto-Terrientes, AidaValls, MartaSchuhmacher. (2016): Adaptation Strategies for Water Supply Management in A Drought Prone Mediterranean River Basin: Application of Outranking Method. Science of The Total Environment. Vol. 540, 1 January 2016, Pp 344-357

30- Wilhite, D.A. (1991): Drought Planning: A Process for State Government. Water Resources Bulletin, Vol. 1: Pp. 29-38

31- Xiao-jun Wang, Jian-yun Zhang, Xue-wei Tong, Shahid Shamsuddin, Rui-min He, Xing-hui Xia. (2014): Mechanism and Comprehensive Countermeasure For Drought Management From The View of Catastrophe Theory. Nat Hazards (2014): 71:823–835.DOI 10.1007/s11069-013-0915-4.