وجوب آموزش و تعالی فرزندان بر حکومت و والدین در پرتو آموزه‌های فقه شیعه
محورهای موضوعی : مدیریت تعالی آموزشی
کلید واژه: آموزش, فقه تربیتی, فرزندان, حکومت, والدین, خانواده, تربیت,
چکیده مقاله :
هدف تحقیق حاضر بررسی حکم وجوب تربیت از دیدگاه فقهی است. روش پژوهش اسنادی- تحلیلی از نوع کیفی بوده و جمع‌آوری اطلاعات براساس ادلّه کتاب، سنّت، اجماع و عقل صورت گرفته است. نتایج حاکی از آن است که تربیت فرآیندی مستمر و پویا در جهت رشد همه‌جانبه (جسمانی، شناختی، روانی، عاطفی، اجتماعی و...) کودک، در جهت دستیابی او به کمالات وجودی است. تربیت در اسلام ماهیتّی ارزشی و هنجاری دارد و باید در راستای تقرّب به خداوند صورت پذیرد و در میان همه مکاتب مبادرت به آن امری اجتناب‌ناپذیر است. فقها براساس ادلّه اجتهادی در ساحت‌های مختلف تربیت، خصوصاً تربیت دینی و اخلاقی، حکم بر وجوب تربیت داده‌اند. این مهم یا مستقلاً واجب شمرده شده و یا از باب مقدمه واجب، واجب شده و فقها حداقل آن را از نوع واجب کفایی دانسته‌اند. در نتیجه تربیت فرزندان براساس ادلّه خاصّ بر دو گروه خانواده و حکومت واجب شمرده شده است. بر خانواده واجب است علاوه‌بر امر حضانت، در همه ساحت‌های تربیت، خصوصاً به تربیت دینی و اخلاقی فرزندان مبادرت ورزند. بر حاکم نیز واجب است بستر تربیت را در جامعه فراهم نماید و با به کارگیری نهادهای تربیتی، مردم را به قدر متیقن در تربیت دینی و اخلاقی آگاه سازد. از سوی دیگر، فقها همانگونه که اقدام به تربیت را واجب دانسته‌اند، ترک این مهم را از سوی والدین، سرپرست قانونی، مربّیان و متولیان نهاد تربیتی حرام شمرده‌اند. بی‌شک تحقق این امر نیازمند جرم‌انگاری و ضمانت اجرایی از سوی قانونگذار است
The objective of the present study is to examine the ruling regarding the obligation of upbringing from a jurisprudential perspective. The research method is document–analytical and qualitative, with data collection based on evidences derived from Kitāb, Sunnah, ijmāʿ, and ʿaql. The findings indicate that upbringing is a continuous and dynamic process aimed at the holistic development (physical, cognitive, psychological, affective, social, etc.) of the child, facilitating his/her attainment of existential perfections. In Islam, upbringing possesses an intrinsic normative essence and must be pursued as a means of drawing near to God; across all schools of thought, its implementation is regarded as an inescapable imperative. Jurists, based on ijtihadi evidences in various spheres of upbringing—particularly in religious and moral education—have ruled the obligation of upbringing. This duty has either been deemed an independent obligation or rendered obligatory as a prerequisite to another duty, with jurists considering it, at the very least, as a wājib kifāyah. Consequently, the upbringing of children—based on specific evidences—has been deemed obligatory for two groups: the family and the government. The family is incumbent not only with the duty of guardianship but also with engaging in all spheres of upbringing, especially in the religious and moral education of children. Likewise, the ruling authority is obligated to provide the societal framework for upbringing and, by employing educational institutions, to adequately promote religious and moral instruction among the populace. Moreover, as jurists have declared the undertaking of upbringing obligatory, its neglect by parents, legal guardians, educators, and those entrusted with educational institutions is considered haram. Undoubtedly, the realization of this imperative necessitates criminalization and the provision of enforceable guarantees by the legislator.
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن شعبه حرانی، حسین بن علی (1404ق). تحف العقول. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
ابن منظور، محمد بن مكرم (1414ق). لسان العرب. لبنان: دارالفكر للطباعة و النشر و التوزيع، ج14-15.
اعرافی، علیرضا (1395). تربیت فرزند با رویکرد فقهی. نشر اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا؛ ابراهیمی، جواد (1398). فقه تربیتی (وظایف نهادهای تربیتی). قم: موسسه اشراق و عرفان، ج25.
اعرافی، علیرضا؛ مبلّغ، محمدکاظم (1399). فقه تربیتی: وظایف نهادهای تربیتی. قم: موسسه اشراق و عرفان، ج26.
اعرافی، علیرضا؛ موسوی، سید تقی (1391). فقه تربیتی. قم: موسسه اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا؛ موسوی، سید نقی (1395). فقه تربیتی (مبانی و پیش‌فرض‌ها). قم: موسسه اشراق و عرفان، ج1، چاپ سوم.
انصاری، قدرت‌الله (1392). احکام و حقوق کودکان در اسلام. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، ج1.
انصاری، قدرت‌الله و همکاران (1425ق). موسوعه احکام الاطفال و ادلتها. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، ج3.
جمعی از نویسندگان (1372). فلسفه تعلیم و تربیت. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه؛ سمت، ج1.
جهان‌بخشی، حیدرعلی (1403)، روش‌های تربیت اخلاقی در مثنوی معنوی. مطالعات ادبی دینی، 1(1).
حاجی ده‌آبادی، محمدعلی (1383). درآمدی بر الزام فرزندان به تکالیف دینی. روش‌شناسی علوم انسانی، 10(40).
حاجی ده‌آبادی، محمدعلی (1391). حقوق تربیتی کودک در اسلام. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حرّعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ج21.
خمينى، سيد روح‌اللّه (1425ق). تحرير الوسيلة. ترجمه على اسلامی. قم: انتشارات اسلامی، ج1.
دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج14.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
رفیعی، بهروز (1390). آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم.
سبحانی، جعفر (1383). سکولاریسم یا عرفی شدن دین و فقه. کلام اسلامی، شماره 50.
شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1370). فلسفه آموزش و پرورش. تهران: امیرکبیر.
صدوق، محمّد بن على (1413ق). من لايحضره الفقيه. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج2.
فضل‌اللهی، سیف‌الله؛ جهان‌بخشی، حیدرعلی (1393). توسعه فرهنگی و مبانی تربیتی آن در قرآن. در: کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی.
فلسفی، محمدتقی (1395). کودک از نظر وراثت و تربیت. هیأت نشر معارف اسلامی، چاپ پانزدهم، ج1.
قائمی، علی (1365). زمينه تربيت. تهران: نشر اميری.
قدرتی، محمد؛ غفوری چرخابی، حسین (1398). تربیت اخلاقی با رویکرد تطبیق در قاعده لاضرر. معرفت، 28(1).
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی. دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج5.
مجلسى، محمدباقر (1410ق). بحار الأنوار. بيروت: مؤسسة الطبع و النشر، ج74.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1370). تفسیر نمونه. تهران: انتشارات دارالکتاب الاسلامیه، ج1.
مؤمنی، عابدین؛ کلباسی، محمدابراهیم (1396). مبانی فقهی وجوب تربیت. مطالعات فقه تربیتی، شماره 8.
نوری، حسین (1408ق). مستدرک وسائل الشیعه. بیروت: موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج11.
همت بناری، علی (1388). نگرشی بر تعامل فقه و تربیت. قم: نشر موسسه امام خمینی، چاپ دوم.