نخستین آشنایی مسلمانان شبه‌قاره هند با اندیشه وهّابیت
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامیمحسن معصومى 1 , محمدعلى کاظم بیگى 2 , فرهاد حاجرى 3
1 - استادیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
2 - دانشیار دانشگاه تهران، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
3 - دانش‌آموخته کارشناسى ارشد، دانشگاه تهران، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران
کلید واژه: سید احمد بریلوی, شبه قاره هند, فرائضیه, وهابیت در هند,
چکیده مقاله :
با گسترش جنبش موسوم به جنبش وهّابی در جزیرةالعرب، سایر مسلمانان جهان اسلام به این جنبش واکنش نشان دادند و آراء محمد بن عبد الوهاب در بین مسلمانان، مخالفان و موافقانی جدی یافت. به‌نظر می رسد خبر پیدایش این جنبش در همان سال‌های آغازینِ شکل‌گیری، به گوش مسلمانان شبه‌قاره هند هم رسیده بود. با ورود اندیشه‌های محمد بن عبد الوهاب به شبه قاره، برخی از مسلمانان هندی وهابی خوانده شدند؛ ولی معنای این اصطلاح، در ابتدا روشن نبود؛ گفته‌اند صفت وهابی اتهامی بود که دولت بریتانیا برای مقابله با مخالفان برضد آنها رواج داد. چنان‌که جنبش جهادی سید احمد بَریلَوی، در نیمه اول قرن سیزدهم در بین انگلیسی‌ها، به‌عنوان حرکتی شناخته شد که درصدد ترویج آراء وهابیان در هند بوده است؛ اما این نظر مقبول مسلمانان نبود. از این رو، چگونگی ورود عقاید جنبش وهابی و آشنایی برخی مسلمانان شبه‌قاره هند با آن، چندان روشن نیست. این مقاله در پی آن است تا با بررسی جنبش سید احمدی بریلوی و نقد دیدگاه های مرتبط با آن و هم‌چنین بررسی برخی رویدادهای مهمِ هم‌زمان، با رویکردی تاریخی، به این سؤال پاسخ دهد که نخستین آگاهی‌ها و آشنایی مسلمانان شبه قاره هند با جنبش وهابیت، چگونه و از چه طریق بوده است؟
Following to the spreading of the Wahhabism from the Arabian Peninsula to other Muslim lands, the ideas of Muhammad ibn Abd al-Wahhab's found both serious advocates as well as oppositions. With the impression of Wahhabi's ideas on some of the Muslims in Indian subcontinent, they were called Wahhabis. The meaning of Wahabists, at first, was ambiguous and British government used ''Wahhabi'' as an accusation to deal with the opposition. Syed Ahmad Shaheed Barelvi (1786–1831), a revolutionary Muslim activist in India, was known for his interest in promoting Wahhabism in India; however, this idea has never been accepted by Muslims. If so, the question is that how Indian Muslims get to know Wahhabi movement. The present paper tries to find an answer by a historical approach. Keywords: Wahhabism in India, Syed Ahmad Shaheed Barelvi, Indian subcontinent, Fara'eidyya. Refrences Abd al- Raḥman b. Abd al- Laṭīf, Mashahīr ulamā Nadjd wa ghayr-i -him, Dār al-Yamāma lil-Baḥth wa-al-Tardjama wa-al- nashr, Riyadh, 1974 AD/ 1394 AH. Abū al- Mukarram b. Abd al- Djalīl, Dawat al- imām Muḥammad b. Abd al- Wahhāb bayn muayyad- iy- hā wa muāriḍ-iy- hā fī shiba al- ḳāra al- Hindiyya, Dār al_ Islām lil- Nashr wa al_ Tawzī, Saudi Arabia, 2000 AD/ 1421 AH. Akbar Ābādī, Sayyid Muḥammad Alī, Makhzan-i Aḥmadī, Agra, 1881 AD/ 1299 AH.(Lithography). Allen , Charles, The Hidden Roots of Wahhabism in British India, World Policy Journal, 22: 2, 2005. al- Alālūsī,Maḥmūd Shukrī, Tarīkh-i Nadjd, Revised by Muḥammad Bihdjat al_ Athrī, Cairo, 1925 AD/ 1343 AH. Behbahani, Aqa Ahmad, Mirāt al- aḥwāl-i djahān namā, Ansariyan Publications, Qom, 1994/ 1373. Burckhardt, John Lewis, The Bedouins and Wahabys, Vol.2, London, 1831. Dihlawī, Abd al- Ḥaḳḳ, Ashaat al- lamaāt fī sharḥ-i mishkāt, Mumbai, 1860 AD/ 1277 AH.( Lithography). Dihlawī, Ismāīl, Risāla al- Tawḥīd, trans. Abū al- Ḥasan Alī al- Ḥasanī al- Nadwī, Lucknow, 1974 AD/ 1394 AH. Dihlawī, Muḥammad Ismāīl, Ṣirāṭ-i Mustaḳīm (Manuscript). EI1,Vol.8, S.V.,“Wahhabiya”, by D. S. Margolouth, Leiden, Brill, 1987. EI2, Vol.2, S.V., “Fara'eidyya”, by A. Bausani, Leiden, Brill, 1991. EI2, Vol.4, S.V., “Karamat Ali”, by A. Yusf Ali), Leiden, Brill, 1997. EI2, Vol.4, S.V., “Islah”, by Aziz Ahmad, Leiden, Brill, 1997. EI2, Vol.10, S.V., “Titu Mir”, by Muhammad Yusuf Siddiq, Leiden, Brill, 2000. EI2, Vol.11, S.V., “Wahhabiya”, by Esther Peskes W. Ende, Leiden, Brill, 2002. Grewal. J.S, The New Cambridge History of India, The Sikhs of the Punjab, Cambridge University Press, 2008. Grewal, J.S & Habib, Irfan, Sikh History from Persian Sources, New Delhi, 2001. Ḥasanī, ʿAbd al- Hayy, Nuzhat al- khawaṭir wa bahdjat al- masāmi wa al- nawāẓir, Encyclopedia Of Ottoman Empire, Hyderabad, 1979 AD/ 1399 AH. Hunter, W.W, The Indian Musalmans, London, 1871. Ibn ʿAbd al- Wahhāb, Khuṭab al- imām Muḥammad b. Abd al- Wahhāb wa baaḥfāda, Maṭbaʿa Umm al- Ḳurā, Mecca, 1999 AD/ 1419 AH. Ibn Bishr,Unwān al- madjd fī tarīkh al- Nadjd, King Abdulaziz Foundation for Research and Archives, Riyadh, 1982 AD/ 1402 AH. Ibn Ghannām, Tarīkh-i Nadjd, Revised by Nāṣir al_ Dīn Asad, Dār al_ Shurūḳ, 1994 AD/ 1415 AH. Jain, M.S, Muslim Political Identity, New Delhi, 2005. Khalīl al- Raḥman, Abd al- Wahhāb, al_ Dawat al- salafiyya fī shiba al- ḳāra al- Hindiyya wa athar-i- hā fī Muḳāwamatī l- inḥirāfāt al- dīniyya, Umm Al-Qura University, 1985- 1986 AD/ 1406- 1407 AH. Lees, W. Nassau, Indian Musalmans; being Three Letters Reprinted from The TIMS…, London, 1871. Mirza Abu Taleb Khan, Masīr-i Ṭālibī, Revised by Hoseyn Khadiv -Jam, Tehran, 1984/ 1363. Moon, Penderel, The British Conquest and Dominion of India, London, 1989. Moujani, Ali, Taḳārīr Nadjd yā guzārish- hā- yi dawlat- mardān-i Uthmānī muḳārin-i ẓuhūr-i Muḥammad b. Abd al- Wahhāb wa istiḳrār-i dawlat-i Nukhust-i Āl-i Suūd dar Nadjd wa Ḥidjāz, Historylib, Qom, 2011/ 1390. Mūallafāt l- shaykh al- imām Muḥammad b. Abd al- Wahhāb, al- Markaz al- Islāmī lil- ṭabāa wa al- Nashr, Riyadh, (Und.). Muṣliḥ al- Dīn, Muḥammad, al- Ḥaraka al- salafiyya fī l- Banghāl, Imam Muhammad b. Saud Islamic University, Riyadh, 1991 AD/ 1412 AH. al- Nadwī, Masūd, Muḥammad b. Abd al- Wahhāb muṣliḥ-i maẓlūm wa Muftarīalayh, trans. Abd al- Alīm Abd al- Aẓīm al- Bastawī, Imam Muhammad ibn Saud Islamic University, 1984 AD/ 1404 AH. Peter, Hardy, Musalmānān-i Hind-i Birytāniyyā(The muslims of British India), trans. Hasan Lahuti, Bunyād-i Pazhīhish-hā-yi Islāmī, Mashhad, 1990/ 1369. Ibid, The Muslims of British India, Cambridge,1972 Rashīd al- Ḥasanī al- Nadwī, Muḥammad Waḍiḥ, al- Imām Muḥammad b. Irfān al- Shahīd, Mumbai, 2005 AD/ 1426 AH. Sahsawānī Hindī, Muḥammad Bashīr, Ṣiyānat al- insān an waswasa al- shaykh-i duḥlān, Maṭbaa al- Manār, Egypt, 1932 AD/ 1351 AH. Ibid, Ṣayānat al- insān an waswasa al- shaykh-i duḥlān, Maṭbaa al- Farūḳiyya, Delhi, (Und.).( Lithography). Traboulsi, Samer, An Early Refutation of Muḥammad ibn Abd al-Wahhāb's Reformist Views, Die Welt des Islams, New Series,V. 42, 2002. Ziriklī, Khayr al- Dīn, al- Alām, Dār al- Ulūm lil- Mayādīn, Beirut, 2005 AD/ 1425 AH.
کتابشناسی
آلوسی، محمود شکری، تاریخ نجد، تحقیق محمد بهجة الاثری، قاهرة، 1343ﻫ/1925م.
ابن غنام، تاریخ نجد، تحقیق ناصر الدین اسد، دارالشروق، 1415ﻫ /1994م.
ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ النجد، ریاض، مطبوعات دار الملک عبد العزیز، 1402ﻫ /1982م.
ابوالمکرم بن عبدالجلیل، دعوة الامام محمد بن عبد الوهاب بین مویدیها و معارضیها فی شبه القارة الهندیة، المملکة العربیة السعودیة، دارالسلام لنشر و التوزیع، 1421ﻫ.
اکبرآبادی، سید محمد علی، مخزن احمدی، آگره، 1299ﻫ (چاپ سنگی).
بهبهانی، آقا احمد، مرآت الاحوال جهان نما، قم، انتشارات انصاریان، 1373ش.
حسنی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، دائرة المعارف العثمانیة، حیدرآباد، 1399ﻫ /1979م.
خطب الامام محمد بن عبد الوهاب و بعض احفاده، مکه، مطبعة ام القری، 1419ﻫ / 1999م.
خلیل الرحمن، عبد الوهاب، الدعوة السلفیة فی شبه القارة الهندیة و اثرها فی مقاومتی الانحرافات الدینیة، جامعة ام القری، 7-1406ﻫ.
دهلوی، محمد اسماعیل، صراط مستقیم (نسخه خطی).
دهلوی، اسماعیل، رسالة التوحید، ترجمه ابوالحسن علی الحسنی الندوی، لکهنو، 1394ﻫ /1974م.
دهلوی، عبدالحق، اشعة اللمعات فی شرح مشکاة، بمبئی، 1277ﻫ (چاپ سنگی).
رشید الحسنی الندوی، محمد واضح، الامام محمد بن عرفان الشهید، لکهنو، 1426ﻫ /2005م.
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، دارالعلوم للمیادین، بیروت، 2005م.
سهسوانی هندی، محمد بشیر، صیانة الانسان عن وسوسة الشیخ دحلان، مصر، مطبعة المنار، 1351ﻫ.
همو، صیانة الانسان عن وسوسة الشیخ دحلان، دهلی، مطبعة الفاروقیة، بیتا (چاپ سنگی).
عبدالرحمن بن عبد اللطیف، مشاهیر علماء نجد و غیرهم، ریاض، دارالیمامه للبحث و الترجمة و النشر، 1394ﻫ.
مصلح الدین، محمد، الحرکة السلفیة فی البنغال، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود، 1412ﻫ.
میرزا ابو طالب خان، مسیر طالبی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، 1363ش.
موجانی، علی، تقاریر نجد یا گزارشهای دولتمردان عثمانی مقارن ظهور محمد بن عبد الوهاب و استقرار دولت نخست آل سعود در نجد و حجاز، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1390ش.
مولفات الشیخ الامام محمد بن عبد الوهاب، ریاض، المرکز الاسلامی للطباعة و النشر، بیتا.
الندوی، مسعود، محمد بن عبد الوهاب مصلح مظلوم و مفتری علیه، ترجمة عبدالعلیم عبدالعظیم البُستوی، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، 1404ﻫ /1984م.
هاردی. پی، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمه حسن لاهوتی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1369ش.
Allen, Charles, The Hidden Roots of Wahhabism in British India, World Policy Journal, 22: 2, 2005.
Burckhardt, John Lewis, The Bedouins and Wahabys, Vol.2, London, 1831.
EI1, Vol.8, S.V., “Wahhabiya”, by D.S. Margolouth, Leiden, Brill, 1987.
EI2, Vol.2, S.V., “Fara’eidyya”, by A. Bausani, Leiden, Brill, 1991.
EI2, Vol.4, S.V., “Karamat Ali”, by A. Yusf Ali, Leiden, Brill, 1997.
EI2, Vol.4, S.V., “Islah”,by Aziz Ahmad, Leiden, Brill, 1997.
EI2, Vol.10, S.V., “Titu Mir”, by Muhammad Yusuf Siddiq, Leiden, Brill, 2000.
EI2, Vol.11, S.V., “Wahhabiya”, by Esther Peskes-W. Ende, Leiden, Brill, 2002.
Grewal, J.S, The New Cambridge History of India, The Sikhs of the Punjab, Cambridge University Press, 2008.
Grewal, J.S & Habib, Irfan, Sikh History from Persian Sources, New Delhi, 2001.
Hunter, W.W, The Indian Musalmans, London, 1871.
Hardy, P., The Muslims of British India, Cambridge, 1972.
Jain, M.S., Muslim Political Identity, New Delhi, 2005.
Lees, W.Nassau, Indian Musalmans; being Three Letters Reprinted from The TIMS…, London, 1871.
Moon, Penderel, The British Conquest and Dominion of India, London, 1989.
Traboulsi, Samer, An Early Refutation of Muḥammad ibn ʿAbd al-Wahhāb's Reformist Views, Die Welt des Islams, New Series,V. 42, 2002.