مبلمان ایرانی در دوره اسلامی: از سلجوقیان تا زندیان
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامیسیده مطهره موسوی 1 , حسنعلی پورمند 2 , لیلا کریمی فرد 3
1 - گروه معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دکتری تخصصی پژوهش هنر، دانشیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - دکتری تخصصی شهرسازی، استادیار دانشکده هنر و معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: مبلمان, تخت, صندلی, چهارپایه, هنر ایران اسلامی,
چکیده مقاله :
این مقاله پژوهشی پیرامون مبلمان ایرانی در دوره اسلامی از برآمدن سلجوقیان تا پایان زندیان و آغاز قاجاریان است. هدف پژوهش شناسایی و معرفی گونه‌های متفاوت مبلمان ایرانی، با تمرکز بر تخت و صندلی، و بیان دگرگونی‌های آن در این دوره است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف پژوهشی توسعه‌ای و از لحاظ ماهیت کیفی و اکتشافی و شیوه گرد‌‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و میدانی است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه آثار بر‌جای مانده از قرن پنجم ﮬ بیانگر تداوم سبک‌های مبلمان ساسانیان تا این زمان است، اما شیوه کهن به دلیل تحول در باور‌های جامعه، چندان تداوم نیافته و شیوه جدیدی در مقایسه با دوره پیش از اسلام دنبال شده است. این هنر به‌رغم تغییرات ظاهری در طول این دوره، پیوسته روندی تکاملی داشته و متأثر از مفاهیم اسلامی و فتوحات بیگانگان، در شکل کالبدی و تزیینات، دارای مشترکاتی با دیگر هنرهای این دوره است.
The article is a research about Iranian furniture, from Seljuqs to the end of Zands and thevbeginning of Qajars. It aimed to introduce different kinds of Iranian furniture and considering the art of making them. The research is a developing research and in terms of the nature is qualitative and heuristic. Data collection was done through library studies and extensive field research. Although the remaining works of the 5th century AH show a continuation of the Sassanid style, it seems that this old style did not last long due to the changes in beliefs and society and so a new method has been followed in Islamic era. This Iranian art has undergone an evolutionary process during this period and is influenced by Islamic concepts and also the culture of other nations of conquered lands in its form and decoration.
آدامووا، آ. ت، نگاره‌های ایرانی گنجینه ارمیتاژ )سده پانزدهم تا نوزدهم میلادی)، ترجمه زهره فیضی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۵ش.
آلن، جیمز ویلسن، سفالگریاسلامى، ترجمه مهناز شایستهفر، موسسه مطالعات هنر اسلامى، تهران، 1383ش.
اس‍ف‍ن‍دی‍اری، آزرم‍ی‍دخ‍ت، «پ‍ی‍ش‍ی‍ن‍ه صندلی و گ‍ل ن‍ی‍ل‍وف‍ر آب‍ی در م‍دارک باستان‌شناسی»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، س‍ال ۱۱، شماره ۱و ۲، 1377ش.
ب‍رن‍د، ب‍ارب‍ارا، هنر اسلامی، ترجمه مهناز شایستهفر، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامی، 1383ش.
پوپ، آرتور، سیری در هنر ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1387ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ روزبه، 1377ش.
رضایی، منصور، «معماری داخلی در زندگی ایرانیان باستان 1»، فصلنامه هنر معماری، شماره ۱، 1385ش.
همو، «معماری داخلی در زندگی ایرانیان باستان 2»، فصلنامه هنر معماری، شماره 2، 1385ش.
رحمان‌پور، ناهید، «تأثیر فرهنگ قومی بر مبلمان سلجوقی»، مجله باغ نظر، شماره 31، 1393ش.
رفیعی، لیلا، سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، تهران، ی‍س‍اول‍ی، 1378ش.
س‍ج‍ادی، آی‍دا، تختهای ای‍لام از ۳۰۰۰ - ۶۴۰ ق‍ب‍ل از م‍ی‍لاد، پایاننامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران م‍رک‍زی، م‍رک‍ز ت‍ح‍ص‍ی‍لات ت‍ک‍م‍ی‍ل‍ی م‍ی‍ردام‍اد، 1381ش.
س‍ودآور، اب‍وال‍ع‍لاء، هنر دربارهای ایران، ترجمه ناهید محمد ش‍م‍ی‍ران‍ی، تهران، کارنگ، 1380ش.
فضایلی، حبیب الله، اطلس خط، اصفهان، انتشارات مشعل اصفهان، 1362ش.
قانینی، فرزانه، موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، تهران، سازمان م‍ی‍راث فرهنگی ک‍ش‍ور، 1383ش.
ق‍دس‍ی، ل‍ی‍دا، بررسی ن‍ق‍وش م‍ه‍ره‍ای دوره ساسانی و مقایسه با هنرهای آن دوران، پایاننامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران م‍رک‍زی، 1376ش.
کیا، صادق، «تخت»، مجله هنر و مردم، دوره 6، شماره 64، 1346ش.
ک‍ی‍ان‍ی، م‍ح‍م‍دی‍وس‍ف، پ‍ی‍ش‍ی‍ن‍ه سفال و س‍ف‍ال‍گ‍ری در ایران، تهران، ن‍س‍ی‍م دان‍ش، 1380ش.
گروبه، ارنست، سفال اسلامی، ترجمه فرناز حائری، تهران، نشر کارنگ، 1384ش.
گیرشمن، رومن، بیشاپور، ترجمه اص‍غ‍ر کریمی، تهران، سازمان م‍ی‍راث فرهنگی ک‍ش‍ور، 1379ش.
همو، هنر ایران در دوران م‍اد و ه‍خ‍ام‍ن‍ش‍ی، ترجمه ع‍ی‍س‍ی بهن‍ام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1371ش.
همو، هنر ایران در دوران پارت و ساسانی، ترجمه بهرام فره‌وشی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1370ش.
ع‍اب‍دی، ف‍اطم‍ه، شکل و ک‍ارب‍رد تختهای ه‍خ‍ام‍ن‍ش‍ی از ۵۵۰ - ۳۳۰ ق.م، پایاننامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران م‍رک‍زی، 1382ش.
عمید، حمید، فرهنگفارسیعمید، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1358ش.
معین، محمد، فرهنگفارسیمعینیکجلدی، تهران، انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، 1386ش.
موسوی، سیده مطهره، «مبلمان ایران باستان (تختهای ایران باستان)»، فصلنامه معماری و ساختمان، شماره 24، 1389ش.
همو، «بررسی اندیشه‌های تأثیر گذار در طراحی مبلمان با نقش مایه مار در ایران»، فصلنامه معماری و ساختمان، شماره 25، 1389ش.
وارد، ری‍چ‍ل، ف‍ل‍زک‍اری اسلامی، ترجمه مهناز شایستهفر، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامی، 1384ش.
ورجاوند، پرویز، «نگاهی به هنر کاشیکاری در دوران زندیه براساس ویژگی‌های کوشک کریمخان زند»، بناهای تاریخی ایران ، ش 1، 1357ش.
Blakemore, Robbie G, History of interior design & furniture: from ancient Egypt to nineteenth-century Europe, Hoboken, J. Wiley & Sons, 2006.
Lucie-Smith, Edward, Furniture: A Concise History, London, Thames and Hudson,2000.
Litchfield, Frederick, Illustrated History of Furniture, London, Arcturus Publishing, 2011.
Solodow, Joseph B, Latin Alive: The Survival of Latin in English and the Romance Languages, Cambridge University Press, 2010.
www.louvre.fr
www.hermitagemuseum.org
_||_
References
Abedi, Fatemeh, Shikl wa Kārburd- i Takht- hā- yi Hakhāmanishī az 550- 330 Ḳabl az Mīlād(BC), Master's degree Thesis (Studies at Archaeology), Islamic Azad University, Central Tehran Branch, 1382/ 2003.
Adamova, Adel Tigranovna, Nigāri- hā- yi Iranī- yi Gandjīna- yi Hermitage Sada- yi Panzdahum tā Nūzdahum Mīlādī, (Persian painting and drawing of the 15th-19th centuries from the Hermitage museum), Trans. Zohre Feizi, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance, Sāzmān- i čāp wa Intishārāt, 1385/ 2006.
Allan, James Wilson, Sufālgarī-i Islāmī (Ceramics Islamic), Trans. Mahnaz Shayeste Far, Institute for Islamic Art, 1383/ 2004.
Amid, Hamid, Farhang- i Fārsī- yi ʿAmīd, Tehran, Amīrkabīr, 1358/ 1979.
Blakemore, Robbie G, History of interior design & furniture: from ancient Egypt to nineteenth-century Europe, Hoboken: J. Wiley & Sons, 2006.
Brend, Barbara, Hunar- i Islāmī (Islamic art), Trans. Mahnaz Shayeste Far, Tehran, Institute for Islamic Art, 1383/ 2004.
Dehkhoda, Ali-Akbar, Lughat-nāma, University of Tehran Press (UTP), Mūʾassisa- yi Intishārāṭ wa čāp Rūzbih, 1377/1998.
Esfandiari, Azarmidokht, "Pīshīna- yi Ṣandalī wa Gul- i Nīlūfar- i Ābī Dar Madārik- i Bāstān- Shināsī", Bāstān- Shināsī wa Tārīkh, Vol. 11, No. 1 , 2, 1377/ 1998.
Fazaeli, Habib Ollah, Aṭlas- i Khaṭ, Isfahan, Intishārāt- i Mashʿal- i Iṣfahān, 1362/ 1983.
Ghaeni, Farzaneh, Mūza- yi Ābgīna wa Sufālīna- hā- yi Iran, Tehran, Sāzmā- i Mīrāth- i Farhangī- yi Kishwar, 1383/ 2004.
Ghirshman, Roman , Bishapur, Trans. Asghar Karimi, Sāzmān- i Mīrāth Farhangī- yi Kishwar, 1379/ 2000.
Ibid, Hunar- i Iran Dar Dawrān- i Mād wa Hakhāmanishī, Trans. Isa Behnam, Tehran, Shirkat- i Intishārāt- i ʿIlmī Farhangī, 1371/ 1992.
Ibid, Hunar- i Iran Dar Dawrān- i Pārt wa Sāsānī, Trans. Bahram Farahvashi, Tehran, Shirkat- i Intishārāt- i ʿIlmī Farhangī, 1370/ 1991.
Ghodsi, Lida, Barrisī- yi Nuḳūsh- i Muhr- hā- yi Dawra- yi Sāsānī wa Muḳāyisa Bā Hunar- hā- yi Ān Dawrān, Master's degree Thesis(Studies at Archaeology), Islamic Azad University, Central Tehran Branch, 1376/ 1997.
Grube, Ernst, Sufāl- i Islāmī, Trans. Farnaz Haeri, Tehran, Nashr- i Kārang, 1384/ 2005.
Kia, Sadegh, "Takht", Hunar wa Mardum, Vol. 6, No. 6, 1346/ 1967.
Kiani, Mohammad Yosef, Pīshīna- yi Sufāl wa Sufāl- Garī Dar Iran, Tehran, Nasīm- i Dānish, 1380/ 2001.
Litchfield, Frederick, Illustrated History of Furniture, London: Arcturus Publishing, 2011.
Lucie-Smith, Edward, Furniture: A Concise History, London: Thames and Hudson, 2000.
Moin, Mohammad, Farhang- i Fārsī- yi Muʿīn Yik Djildī, Tehran, Intishārāt- i Farhang- Namā Bā Hamkārī- i Intishārāt- i Kitāb Āzād, 1386/ 2007.
Mousavi, Sayeed Motahareh, "Mublimān- i Iran- i Bāstān (Takht- hā- yi Iran- i Bāstā)", Architecture and Construction Magazine, No. 24, 1389/ 2010.
Mousavi, Sayeed Motahareh, "Barrasī- yi Andīsha- hā- yi Taʾthīr Gudhār dar Ṭarrāḥī Mublimān Bā Naḳsh- Māya- yi Mār Dar Iran", Architecture and Construction Magazine, No. 25, 1389/ 2010.
Pope, Arthur, Siyrī dar Hunar- i Iran, Tehran, Shirkat- i Intishārāt- i ʿIlmī Farhangī, 1387/ 2008.
Rafiei, Leila, Sufāl- i Iran az Dawrān- i Pīsh az Tārīkh tā ʿAṣr- i Ḥāḍir, Tehran, Yasāwulī, 1378/ 1999.
Rahman Pour, Nahid, " Taʾthīr- i Farhang- i Ḳawmī bar Mublimān- i Saldjūḳī", Bāgh- e Nazar, No. 31, 1393/ 2014.
Rezaei, Mansour, "Miʿmārī- yi Dākhilī Dar Zindigī- yi Iranīān- i Bāstān 1", Faṣl- Nāma- yi Hunar- i Miʿmārī, No. 1, 1385/ 2006.
Rezaei, Mansour, "Miʿmārī- yi Dākhilī Dar Zindigī- yi Iranīān- i Bāstān 2", Faṣl- Nāma- yi Hunar- i Miʿmārī, No. 2, 1385/ 2006.
Sajjadi, Ayda, Takht- hā- yi Ilam Az 3000- 640 Ḳabl az Mīlād, Master's degree Thesis (Studies at Archaeology), Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Markaz- i Taḥṣīlāt - i Takmīlī- yi Mīr Dāmād, 1381/ 2002.
Solodow, Joseph B, Latin Alive: The Survival of Latin in English and the Romance Languages, Cambridge University Press, 2010.
Sūd Āwar, Abū al- ʿAlā, Hunar Dar Bār- hā- yi Iran, Trans. Nahid Mohammad Shemirani, Tehran, Kārang, 1380/ 2001.
Varjavand, Parviz, "Nigāhī Ba Hunar- i Kāshī- Kārī Dar Dawrān- i Zandiyya Bar Asās Wīzhīgī- hā- yi Kūshk Karīmkhān- i Zand", Banā- Hā- yi Tārīkhī- yi Iran, No. 1, 1357/ 1978.
Ward, Rachel, Filiz- Kārī- yi Islāmī(Islamic Metalwork), Trans. Mahnaz Shayeste Far, Institute for Islamic Art, 1384/ 2005.
www.britishmuseum.org
www.hermitagemuseum.org
www.louvre.fr
www.parthia.com