ریخت شناسی شورش‌های نان در عصر مظفری

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

هاجر صالحی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
سهیلا ترابی فارسانی ² (دانشیار، گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
احمد کامرانی فر ³ (گروه تاریخ، دانشکده ادبیات علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/05/16 تاریخ پذیرش : 1398/08/06 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: ریخت‌شناسی, شورش, نان, عصر مظفری,

چکیده مقاله :

اعتراض های شهری از شاخصه های زندگی اجتماعی در دوره مظفرالدین شاه بود. بخش عمده ای از این اعتراضات را شورش های نان به خود اختصاص داده است. این شورش ها سبب ایجاد تحول در روابط حکومت و مردم شد. ریخت شناسی شورش های نان در عصر مظفری، به منظور درک و تحلیل عمیق تر اوضاع اجتماعی پیشامشروطه، موضوع اصلی این مقاله است که تلاش می شود به روش تاریخی و با شیوه توصیفی _ تحلیلی و با استناد به منابع و مآخذ موجود بررسی شود. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش ها است که چه عواملی بر وقوع شورش های نان تأثیرگذار بوده، گروه‌ها و اقشار اجتماعی شرکت کننده در شورش ها چه کسانی بوده اند و تأثیرات این شورش ها چه بوده است. به نظر می رسد عوامل طبیعی هم‌چون قحط و خشکسالی و نیز عوامل انسانی هم‌چون احتکار غلات، سبب کمبود و گرانی نان و اتحاد مردم در برابر حکومت و وقوع شورش ها شده است. این شورش ها به الگوهایی برای مبارزه تبدیل شد و نظام حاکم را روز به روز بیشتر به چالش کشید و مردم را در پافشاری بر عملی شدن مطالباتشان استوارتر ساخت.

چکیده انگلیسی:

Urban protests were one of the characteristics of social life in the Mozaffaroddin Shah era that most of them were bread riots. Those riots led to a change in the relations between the government and the people. This paper considers the morphology of bread riots in the Mozaffari age in order to find a deeper understanding and analysis of cultural and social situation of Iran before constitutional revolution and to investigate that period based on the primary sources and in a descriptive-analytical way. It is aimed to answer questions including what factors affected the bread riots and which classes of people run them. It seems that natural factors like famine and drought and also human factors like hoarding of grains led to a shortage and expensiveness of brad and union and provoked people against government. These riots became models for struggle and challenged the ruling system day by day and made the people more persistent on asking their demands.

منابع و مأخذ:

اسپرینگ­رایس، آرتور، نامه­های خصوصی وزیر مختار انگلیس در دربار ایران در عهد سلطنت مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه قاجار، ترجمه جواد شیخ­الاسلامی، تهران، انتشارات اطلاعات، 1375ش.

اشرف، احمد و علی بنوعزیزی، طبقات اجتماعی دولت و انقلاب در ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران، انتشارات نیلوفر، 1393ش.

افضل الملک، غلامحسین، افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران، 1361ش.

سپهر، عبدالحسین، مرآت الوقایع مظفری (یادداشت­های ملک المورخین)، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1385ش.

عین­السلطنه، روزنامه خاطرات عین­السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران، انتشارات اساطیر، 1376ش.

 قزوینی، محمد شفیع، قانون قزوینی، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات طلایه، 1370ش.

کاتوزیان، محمدعلی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1379ش.

 کرمانی، ناظم­الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام محمدرضا حسن بیگی، تهران، انتشارات دبیر، 1389ش.

کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1369ش.

کسری، نیلوفر و خسرو معتضد، زن در عصر قاجار در سیاست و حرمسرا، تهران، انتشارات علمی، 1379ش.

مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه از سلطنت مظفرالدین شاه تا قرارداد وثوق­الدوله با انگلیس)، تهران، انتشارات زوار، 1388ش.

میرکیایی، مهدی، نان و سیاست (تأثیر بحران­های نان بر سیاست و اقتصاد در عصر ناصری)، تهران، نشر علم، 1394ش.

 نظام­السلطنه مافی، حسین­قلی­خان، خاطرات حسین­قلی­خان نظام­السلطنه مافی، به کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران، نشر تاریخ ایران، 1386ش.

ورجاوند، پرویز، سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین، تهران، نشر نی، 1377ش.

وقایع اتفاقیه (مجموعه گزارش­های خفیه­نویسان انگلیسی در ولایات جنوبی ایران از سال 1292 تا 1322)، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، جامی، 1376ش.

 یزدانی، سهراب، «اعتراض­های شهری در عصر مظفری»، همایش یکصدمین سالگرد انقلاب مشروطیت، مرداد ماه 1385.

Busse, Heribert, History of Persia under Qajar Rule, New York, 1973.

Lambton, A. K. S, Islamic Society in Persia, Oxford, 1954.

Wills, CJ, In the Land of Lion and the