حصارها و دروازه‌های قاهره از بنیان تا پایان دوره صلاح‌الدین ایوبی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
کلید واژه: حصار, سور, باب, قاهره, سازه‌های دفاعی, شهرسازی اسلامی,
چکیده مقاله :
حصارها و دروازه‌ها در قرون میانه اسلامی از اهمیت دفاعی بالایی برخوردار بودند. وجود این سازه‌ها، به‌عنوان معمول‌ترین شیوه دفاع غیرعامل مانعی جدی بر سر راه قوای محاصره‌کننده شهر بود؛ از این رو اهتمام ویژه پادشاهان و فرمانروایان را به بازسازی و تقویت این سازه‌های دفاعی در دوره‌های مختلف در پی داشت. حصارها و دروازه‌های قاهره، به‌عنوان یک پایتخت- شهر مشهور در قرون میانه اسلامی و به‌سبب موقعیت سوق‌الجیشی، شرایط ویژه جغرافیایی، تجاری و سیاسی آن، بارها تجدیدبنا شد. این مطالعه، با استناد به منابع اصیل تاریخی و جغرافیایی، فرایند احداث، بازسازی، تکامل و تحول مهم‌ترین استحکامات دفاعی شهر قاهره (حصارها و دروازه‌ها) را از آغاز تأسیس تا پایان دوره صلاح‌الدین ایوبی به همراه کارکردهای آنها بررسی کرده است.
The fences and gates were very important for defending of cities in the Islamic middle ages. So, the kings and rulers paid special attention to reconstruct and reinforce them in various times. The fences and gateways of Cairo, as a famous capital in the middle ages and due to its strategic location and outstanding capabilities of geographical, political and commercial, were rebuilt several times. This paper has evaluated the construction, reconstruction and development of Cairo fences and gateways from the beginning of its establishment to the end of Salah al-din al-Ayyubi reign.
کتابشناسی
ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، تحقیق ابی‌الفداء عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1407هـ/1987م.
ابن الصیرفی، الاشارة الی من نال الوزارة، قاهرة، 1924م.
ابن ایاس، احمد‌بن‌ایاس الحنفی المصری، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، قاهرة، بولاق، 1311 هـ.
ابن تغری بردی، جمال‌الدین ابی‌المحاسن یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهرة، مطبعة الدارالکتب المصریة، 1348هـ /1929م.
ابن جبیر، محمد‌بن‌احمد، رحلة ابن جبیر، داربیروت للطباعة و النشر، 1984م.
ابن خلکان، وفیات الاعیان، قاهرة، بولاق، 1299هـ.
ابن دقماق، الانتصار لواسطه عقد الامصار، قاهرة، بی‌نا، 1983م.
ابن میسر، تاریخ مصر، تحقیق هنری مارسیه، قاهرة، بی‌نا، 1919م.
ابن واصل، جمال‌الدین ابوعبدالله محمد‌بن‌سلیم الشافعی، مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب، تحقیق جمال‌الدین الشیال، قاهرة، 1953-1957م.
ابو شامة، شهاب‌الدین عبدالرحمان‌بن‌اسماعیل المقدسی الدمشقی، کتاب الروضتین فی اخبار الدولتین (النوریة و الصلاحیة)، قاهرة، بی‌نا، 1956م.
انصاری دمشقی، شمس‌الدین محمد‌بن‌ابی‌طالب، نخبة الدهر فی عجایب البر و البحر، ترجمه حمید طبیبیان، تهران، اساطیر، 1382ش.
بتلر، آلفرد، فتح العرب للمصر، ترجمه محمد فرید ابوحدیدة، بی‌نا، 1933م.
بیاتلو، حسین و محمد نورمحمدی نجف‌آبادی، «حصارها و کارکردهای آن در قرون میانه اسلامی»، نیم‌سالنامه مطالعات تاریخ و تمدن ملل اسلامی، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان 1391ش.
بیاتلو، حسین، حصارها، دروازه‌ها و قهندزها: بررسی موردی هشت شهر اسلامی و اسلامی شده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما جمال موسوی، دانشگاه تهران، پائیز 1390.
الجیش و السلاح، نخبة من اساتذة التاریخ، بغداد، 1988م.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله خوافی، جفرافیای حافظ ابرو، مقدمه، تصحیح و تحقیق صادق سجادی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1378ش.
خطیب بغدادی، ابی‌بکر احمدبنعلی، تاریخ بغداد او مدینة السلام، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
دواداری، ابوبکر‌بن‌عبدالله، کنز الدرر و جامع الغرر، ج7، تحقیق سعید عبدالفتاح عاشور، قاهرة، 1391هـ/1972م.
الزردکاش، ابن‌ارنبغا، الانیق فی المناجنیق، مقدمة و تحقیق احسان هندی، حلب، مهد التراث العلمی العربی، 1405هـ/1985م.
زکی، عبدالرحمن، امتداد القاهرة من عصر الفاطمیین الی عصر الممالیک، ابحاث الندوة الدولیة لتاریخ القاهرة، قاهرة، مطبعة الدارالکتب، 1971م.
زیود، محمد، «التجارة بین مصر و الشام فی العصر الفاطمی»، دراسات تاریخیة، العدد 57 و 58، 1996م.
سامرائی، عبدالجبار محمود، «تقنیة السلاح عند العرب»، القسم الثانی، آلات الحصار، المورد، ج15، ش1، 1981م.
سعادة، جبرئیل، «تاریخ قلعة صلاح‌الدین»، الحولیات الاثریة العربیة السوریة، المجلد السابع عشر، الجزئان 1 و 2، 1967م.
سعداوی، نظیرحسن، التاریخ الحربی المصری فی عهد صلاح‌الدین الایوبی، قاهرة، مکتبة النهضة المصریة، 1957م.
سیوطی، جلال‌الدین، حسن المحاضرة، قاهرة، بی‌نا، 1327هـ.
صباغ، میخائیل، «مسابقة البرق و الغمام فی السعادة الحمام»، تحقیق و تقدیم حکمت توباشی، مورد، ش 7، پاییز 1352ش.
طبری، ابوالقاسم محمد‌بن‌جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دارالمعارف، 1979م.
طقوش، سهیل، دولت ایوبیان، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380ش.
عبدالرزاق احمد، تاریخ و آثار مصر الاسلامیة، قاهرة، دارالفکر‌العربی، 1420هـ/1999م.
عکاشة، علیاء، العمارة الاسلامیة فی مصر، بی‌جا، الجبزة-بردی للنشر، 2008م.
العمری و طایش، آمال، العمارة فی مصر الاسلامیة (العصر الفاطمی و الایوبی)، قاهرة، بی‌نا، 1996م.
فرج، فواد، المدن المصریة و تطورها مع العصور، قاهرة، بی‌نا، 1946م.
فکری، احمد، مساجد القاهرة و مدارسها، قاهرة، بی‌نا، 1965م.
قرچانلو، حسین، جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، تهران، سمت، 1382ش.
قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، قاهرة، المطبعة الآمریة، 1332هـ.
کازانوفا، تاریخ و وصف قلعة قاهرة، ترجمه احمد دراج و راجعة جمال محمد محرز، قاهرة، الهیئة العامة للکتاب، 1974م.
کرسول، «باب»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، 1375ش.
لومبارد، موریس، جغرافیای تاریخی جهان اسلام در چهار قرن نخستین، ترجمه عبدالله ناصری طاهری و سمیه سادات طباطبایی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام، 1390ش.
مبارک، علی، الخطط التوفیقیة الجدیدة، قاهرة، قاهرة، 1888-1887م.
مرفت عثمان حسن، علی، التحصینات الحربیة و ادوات القتال فی العصر الایوبی بمصر و الشام زمن الحروب الصلیبیة، قاهرة، دارالعالم العربی، 2010م.
مقریزی، تقی‌الدین ابوالعباس احمدبنعلی، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفاء، تحقیق محمد حلمی محمد احمد، قاهرة، بی‌نا، 1393هـ/1973م.
همو، السلوک لمعرفة دول الملوک، تحقیق محمد مصطفی زیادة، قاهرة، بی‌نا، 1358-1353هـ/1939-1934م.
همو، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، لبنان، داراحیاء العلوم، بی‌تا.
مونس، حسین، تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، سمت، 1384ش.
ناصرخسرو، سفرنامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، دانشگاه تهران، 1354ش.
نورمحمدی و بیاتلو، محمد، انواع منجنیق‌های دوره اسلامی براساس سازوکار، ساختار، کارکرد و نوع پرتابه‌های جنگی، مطالعات تاریخ اسلام، سال ششم، شماره بیستم، بهار 93.
نویصر، حسنی، دراسات فی تاریخ الایوبیین و الممالیک، قاهرة، بی‌نا، 1996م.
هندی، احسان، الحیاة العسکریة عند العرب، بیروت، بی‌نا، 1951م.
یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1995م.
Abouseif, D.B, Islamic Architecture in Cairo, An Introduction, Cairo, 1989.
Creswell, K.A.C, Muslim Architecture in Egypt, oxford, 1952.
Lane Poole, Stanley, A History of Egypt in Middle Age, London, 1907.
Yeomans, Richard, The Art and Architecture of Islam Cairo, Garnet, England, 2006.
Tauer, F, () "Hafiz-I Abru" in Encyclopaedia of Islam, 2nd Edition, Brill, 1960-2005.
Sesen, Ramazan, Salahaddin Eyyubi Ve Devri, Istanbul, 2000.
قاهره در زمان فاطمیان، ایوبیان و ممالیک
(Yeomans, 47)
تصویر شماره یک: باب‌النصر
تصویر شماره دو: روزنه تیر/ مزغل‌های باب‌النصر
تصویر شماره سه: کتیبه باب‌النصر
تصویر شماره چهار: باب‌الفتوح
تصویر شماره پنج: باب‌الزویله
|
تصویر شماره شش: ورودی یا مدخل گسسته
|