تحلیل تاریخی القاب مرتبط با مهدی (با تأکید بر «منصور»، «سفاح» و «حجت»)

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

رضا برادران ^{1 *} , نعمت اله صفری فروشانی ² , خدامراد سلیمیان ³

1 - دانش‌آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران
2 - استاد مجتمع عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی وابسته به جامعة المصطفی العالمیه
3 - استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

تاریخ پذیرش : 1400/04/20 تاریخ انتشار : 1400/09/28

کلید واژه:

چکیده مقاله :

یکی از محورهای اخبار آخرالزمانی به القاب و عناوینی بازمی‌گردد که برای منجی موعود یا شخصیت‌های پیرامونی او به کار رفته است. در این تحقیق تلاش شده است سه مورد از این القاب یعنی منصور، سفاح و حجت با رویکردی تاریخی و فرایندی بررسی گردد. ضرورت و هدف به‌کارگیری چنین رویکردی که کمتر در آثار مهدوی و تاریخی دیده می‌شود، به جهت بازسازی ذهنیت مسلمانان سده‌های نخست در مسأله مهدویت و ارائه تفسیرهای نو از تکاپوهای موعودگرایانه به خصوص در نیمه قرن دوم است که با ریشه‌یابی، معناشناسی و کاربست‌پژوهشی القاب و از ره گذر مطالعه منابع متقدم تاریخی و حدیثی و ارائه تحلیل‌های مستند به دست خواهد آمد. به نظر می‌رسد القاب یادشده که طیف‌ها و جریان‌های مختلف آن‌ها را به کار می گرفتند، کارکردهای تاریخی قابل‌توجهی به خصوص در قرون نخستین اسلامی داشته‌اند؛ زیرا القاب منصور و سفاح بعدها جایگاه پررنگی در حرکت عباسیان یافتند و حجت نیز به لقبی مشترک در بین امامیان و اسماعیلیان با کاربست‌هایی متفاوت بدل شد.

چکیده انگلیسی:

One of the focal points of apocalyptic news goes back to the titles that have been used for the promised savior or the characters around him. In this research, three titles namely “Mansur”, “Saffāh” and “Hojjat” have been studied with a historical processing approach .The necessity and purpose of using such an approach, which is rarely seen in Mahdavi and historical works, is to reconstruct the mentality of Muslims in the first centuries on Mahdism and to present new interpretations of the promised endeavors, especially in the half of the second century A.H. That will be obtained by finding the roots, semantics and research application of the titles and by studying the earlier historical and hadith sources and presenting documentary analyzes. It seems that the mentioned titles, which were used by different parties and currents, had significant historical functions, especially in the first centuries of Islam. Because the titles Mansur and Safah later found a prominent place in the Abbasid movement and Hojjat also became a common title among the Shiites, Twelvers and the Isma’ilis, with different utilizations