سَنجه فلسفی جهاد: فارابی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
امیرحسین امامی کوپایی
1
(دانشجوی کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
سعید عدالت نژاد
2
(بنیاد دایره المعارف اسلامی)
رضا نجف زاده
3
(استادیار گروه علوم سیاسی. دانشگاه شهید بهشتی)
کلید واژه: فارابی, جهاد, جنگ عادلانه, فلسفه سیاسی,
چکیده مقاله :
فارابی در بسیاری از مقوله های سیاسی، از جمله جهاد اسلامی، آغازگر بحث نظام مندِ فلسفی بوده است. دیدگاه وی باید در دو سطح لفظی (حضور واژگانی جهاد در متن) و محتوایی (نسبت مفهوم جهاد با فلسفه نظری) تبیین شود. این امر باعث بروز پیچیدگی ها و دشواری هایی در خوانش متون فارابی شده است، چنان‌که می توان از چهار دیدگاه در میان فارابی پژوهان معاصر سراغ گرفت. در یک سوی این طیف فارابی مدافع، و در سوی دیگر، مخالف جهاد توصیف شده است. مقاله حاضر می کوشد ضمن بررسی تحلیلی دیدگاه‌های چهارگانۀ فوق، روایی و ناروایی هر یک از آنها را بسنجد، شکل مُتقن تری از آنها را صورت بندی کند و در نهایت در چارچوبی مقایسه ای موجه ترین خوانش را برگزیند. نگارندگان، همراه با عده ای از فارابی پژوهان، ضمن توجیه و تفسیر واژگان مربوط به جهاد در آثار فارابی، به این نتیجه رسیده اند که در فلسفۀ نظری فارابی با توجه به سیاست شناسی و دین شناسی وی صورت بندی هرگونه دفاع فلسفی از جهاد ممکن نیست.
Al-Fārābī was a pioneer in the philosophical discussions on jihad, like many other political categories. His point of view should be explained in both literal- lexical presence of jihād in the text and also content level - the relationship between the concept of jihād and theoretical philosophy. The explanation has led to bringing about certain complexities and difficulties in reading Al-Fārābī’s texts. As far as we know, there are four opinions among contemporary commentators. On the one hand, Al-Fārābī is introduced as a defender, and on the other hand, he is considered to be an opponent of jihād. This paper seeks to study analytically the above views, to evaluate the most plausible form of their views, to examine their validity and inaccuracy, and finally, to move towards the most justified reading in a comparative framework. Justifying the presence of the lexical of jihād in Al-Fārābī’s works, the authors conclude that Al-Fārābī’s theoretical philosophy, focusing on his politics and theology, precludes the justification of any philosophical defense of jihād.
ابنسینا، حسین بن عبدالله، الإلهیات من کتاب الشفاء، مصحح حسن حسنزاده الآملی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1376ش.
ابویوسف، یعقوب ابن ابراهیم ، الخراج، بیروت، دارالمعرفة، 1399ھ.
ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات طرحنو، 1378ش.
همو، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1349ش.
اسکینر، کوئنتین، بینشهای علم سیاست: درباب روش، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، انتشارات فرهنگ جاوید، 1393ش.
افلاطون، دوره آثار افلاطون، جلد چهارم، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی، 1357ش.
همو، دوره آثار افلاطون، جلد دوم، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی، 1356ش.
بلک، آنتونی، تاریخ اندیشه سیاسی اسلام، ترجمه محمدحسین وقار، تهران، انتشارات اطلاعات، 1385ش.
خدوری، مجید، جنگ و صلح در قانون اسلام، ترجمه سید غلامرضا سعیدی، قم، نشر کلبه شروق، 1391ش.
داوری، رضا، فارابی: فیلسوف فرهنگ، تهران، انتشارات سخن، 1389ش.
السرخسی، شمسالدین، المبسوط، مصحح خلیل محییالدین المیس، بیروت، دارالفکر، 1421ھ.
الشافعی، محمد بن ادریس، الأم، مصحح محمد زهری النجار، بیروت، دارالمعرفة، 1393ھ.
الشیبانی، محمد بن الحسن، الکسب، مصحح عبدالفتاح ابوغده، بیروت، دارالبشائر الاسلامیة، 1417ھ.
طباطبایی، جواد، زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات مینوی خرد، 1396ش.
طوسی، نصیرالدین، اخلاق ناصری، مصحح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران، انتشارات خوارزمی، 1356ش.
العامری، أبوالحسن، الأعلام بمناقب الاسلام، مصحح احمد عبدالحمید غراب، ریاض، المملکة العربیة السعودیة، دارالأصالة للثقافة و النشر و الإعلام، 1408ھ.
فارابی، محمد بن محمد، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1348ش.
الفارابی، محمد بن محمد، إحصاء العلوم، مصحح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1996م.
الفارابی، محمد بن محمد، التنبیه علی سبیل السعادة، مصحح جعفر آلیاسین، تهران، انتشارات حکمت، 1412ھ.
الفارابی، محمد بن محمد، التنبیه علی سبیل السعادة، مصحح سحبان خلیفات، عمان، الجامعة الأردنیه، 1987م.
الفارابی، محمد بن محمد، الحروف، مصحح محسن مهدی، بیروت، دار المشرق، 1970م.
فارابی، محمد بن محمد، السیاسة المدنیة، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، انتشارات سروش، 1376ش.
الفارابی، محمد بن محمد، السیاسة المدنیة، مصحح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1996م.
الفارابی، محمد بن محمد، السیاسة المدنیة، مصحح فوزی متری نجار، بیروت، المطبعة الکاثولیکیة، 1998م.
الفارابی، محمد بن محمد، الملة و نصوص أخری، مصحح محسن مهدی، بیروت، دار المشرق، 1991م.
فارابی، محمد بن محمد، اندیشههای اهل مدینه فاضله، ترجمه و تحشیه سید جعفر سجادی، تهران، کتابخانه طهوری، 1359ش.
الفارابی، محمد بن محمد، آراء أهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مصحح ألبیر نصری نادر، بیروت، دار المشرق (المطبعة الکاثولیکیة)، 1986م.
الفارابی، محمد بن محمد، آراء أهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مصحح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1995م.
الفارابی، محمد بن محمد، تحصیل السعادة، فی الأعمال الفلسفیة، مصحح جعفر آلیاسین، بیروت، دار المناهل، 1413ھ.
الفارابی، محمد بن محمد، تحصیل السعادة، مصحح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1995م.
الفارابی، محمد بن محمد، تلخیص نوامیس أفلاطون، فی أفلاطون فی الإسلام، مصحح عبدالرحمن بدوی، بیروت، دار الأندلس، 1418ھ.
فارابی، محمد بن محمد، سیاست مدینه، ترجمه و تحشیه سید جعفر سجادی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371ش.
فارابی، محمد بن محمد، فصول منتزعة، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، انتشارات سروش، 1382ش.
الفارابی، محمد بن محمد، فصول منتزعة، مصحح فوزی متری نجار، تهران، مکتبة الزهراء، 1405ھ.
کرون، پاتریشیا، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه مسعود جعفری، تهران، انتشارات سخن، 1389ش.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ھ.
لیمن، الیور و سید حسین نصر، تاریخ فلسفه اسلامی، جلد اول، تهران، انتشارات حکمت، 1383ش.
الماوردی، ابوالحسن علی بن محمد، الأحکام السلطانیة، مصحح احمد جاد، قاهرة، دارالحدیث، 1427ھ.
Al-Farabi: The Political Writings: Philosophy of Plato and Aristotle, Translated with introductions by Muhsin Mahdi, New York, The Free Press of Glencoe, 1962.
Al-Farabi: The Political Writings: “Selected Aphorisms” and Other Texts, Translated and annotated by Charles E. Butterworth, Ithaca, NY, Cornell University Press, 2001.
Amir Mahallati, Mohammad Ja‛far, Ethics of War and Peace in Iran and Shī‛ī Islam, Toronto, University of Toronto Press, 2016.
Averroes, Averroes Commentary on Plato’s “Republic”, Edited with an Introduction, Translation and Notes by E. I. J. Rosenthal, Cambridge, Cambridge University Press, 1969.
Brague, Remi, The Legend of the Middle Ages: Philosophical Explorations of Medieval Christianity, Judaism and Islam, Translated by Lydia G. Cochrane, Chicago, University of Chicago Press, 2009.
Butterworth, Charles E, “Al-Fârâbî’s Statecraft: War and the Well-Ordered Regime”, Cross, Crescent, and Sword, ed. Johnson and Kelsay, 79–100, New York, Greenwood Press, 1990.
Cucarella, Diego Sarrio, “Jihad and the Islamic Philosophers: Al-Farabi as a case study”, Encounter: Documents for Muslim–Christian Understanding 354: 2-19, 2010.
Freamon, Bernard K, “Martyrdom, Suicide, and the Islamic Law of War: a Short Legal History”, Fordham International Law Journal 27: 299-369, 2003.
Kraemer, Joel L, “The Jihâd of the Falâsifa”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam 10: 288–324, 1987.
Lambton, Ann K. S, State and Government in Medieval Islam, Oxford, Oxford University Press, 1981.
Mahdi, Muhsin, “Man and His Universe in Medieval Arabic Philosophy”, L'homme et son univers au moyen age, ed. Christian Wenin, Louvain-IaNeuve, 1986.
Mahdi, Muhsin, “Al-Farabi”, History of Political Philosophy, Ed, Leo Strauss and Joseph Cropsey, Chicago, University of Chicago Press, 1987.
Mahdi, Muhsin, Al-Farabi and the Foundation of Islamic Political Philosophy, Chicago, University of Chicago Press, 2001.
Naser, Samir, Religion, Reason and War: A Study in the Ideological Sources of Political Intolerance and Bellicosity (Unpublished doctoral dissertation), Department of Political Science and International Studies School of Government and Society, College of Social Sciences, University of Birmingham, 2015.
Parens, Joshua, An Islamic Philosophy of Virtuous Religions: Introducing Al-Farabi. Albany:State University of New York Press, 2006.
Rosenthal, Erwin I. J, Political Thought in Medieval Islam, Cambridge: Cambridge University Press, 1962.
Strauss, Leo, Persecution and the Art of Writing, Chicago, University of Chicago Press, 1952.
Sweeney, Michael J, “Philosophy and Jihad: Al-Farabi on Compulsion to Happiness”, Review of Metaphysics 60: 543-572, 2007.
Miriam, Galston, Politics and Excellence: the Political Philosophy of Al-Farabi, Princeton, Princeton University Press, 1990.
_||_