تحلیل جمعیت شناختی ادراک روستائیان نسبت به وضعیت پایداری زیست‌محیطی مناطق روستایی شهرستان باغ‌ملک استان خوزستان

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

سیده کوثر موسی پور ¹ , امیر نعیمی ² , روح اله رضائی ³

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان، ایران
2 - استادیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان، ایران
3 - دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1397/03/28 تاریخ پذیرش : 1397/03/28 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: پایداری زیست‌محیطی, ادراک روستائیان, ویژگی‌های جمعیت شناختی,

چکیده مقاله :

هدف کلی این تحقیق توصیفی و پیمایشی تحلیل جمعیت شناختی ادراک روستائیان نسبت به وضعیت پایداری زیست محیطی مناطق روستایی شهرستان باغ‌ملک بود. جامعه آماری تحقیق، سرپرستان خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان باغ‌ملک در استان خوزستان بودند (3005N=). حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان 341 نفر تعیین شد. برای مطالعه افراد نمونه از روش نمونه‌گیری طبقه ای تناسبی استفاده شد. ابزار تحقیق، پرسشنامه بود. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه با استفاده از نظرات جمعی از متخصصان موردبررسی و تائید قرار گرفت. برای تعیین پایایی پرسشنامه، آزمون مقدماتی انجام شد و سپس مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شد (80/0=α). نتایج آمار توصیفی نشان داد که ادراک روستائیان نسبت به وضعیت پایداری زیست محیطی پایین تر از سطح متوسط بود. نتایج آزمون های مقایسه میانگین حاکی از آن بود که بین ادراک روستائیانی که در طرح های منابع طبیعی مشارکت کرده اند و آن‌هایی که مشارکت نکرده اند نسبت به پایداری زیست محیطی تفاوت معنی داری وجود داشت. نتایج تحلیل واریانس یک‌طرفه نشان داد که بین ادراک روستائیان دارای مشاغل مختلف نسبت به پایداری زیست محیطی تفاوت معنی دار بود. همچنین، با توجه به نتایج تحلیل همبستگی مشخص شد که دو متغیر مدت سکونت در روستا و سطح سواد رابطه منفی و معنی دار و متغیر مساحت زمین کشاورزی رابطه مثبت و معنی داری با متغیر ادراک روستائیان نسبت به پایداری زیست محیطی داشتند.

چکیده انگلیسی:

The goal of this descriptive survey research was to demographic analysis of villagers’ perception toward environmental sustainability of rural areas in Baghmalek Township. Statistical population of the study was rural households in central region of Baghmalek township located at Khuzestan Province (N=3005). Sample size determined via Krejcie and Morgan’s table (n=341). Sampling method was proportional stratified random sampling. Research instrument was questionnaire. Face and content validity of the questionnaire revised and verified by panel of experts. To determine the reliability of the questionnaire, a pilot test was conducted then Cronbach’s Alpha was calculated (α=0.80). Descriptive results showed that villagers’ perception toward environmental sustainability was less than moderate level. Results of Compare mean tests showed that there was a significant difference between perceptions of villagers who have participated in natural resource projects and those who have not participated toward environmental sustainability (ES). Results of One way ANOVA showed that there was a significant difference between perceptions of villagers with different occupations toward ES. Results of Correlation analysis showed that variable such as: duration of residence in the village and literacy had significant and negative relationships with perceptions of villagers toward ES. Moreover, size of agricultural land had a significant and positive relationship with perceptions of villagers toward ES.

منابع و مأخذ:

احمدیان، د.، و حقیقتیان، م. (1395). تحلیل جامعه‌شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست‌محیطی شهری موردمطالعه (شهروندان شهر کرمانشاه). مطالعات جامعه­شناختی شهری، دوره 6، شماره 18، صفحات 51-76.

اسمعیلی، س.، و میردامادی، م. (1389). بررسی تأثیر میزان تجربه و علاقه مشارکت­کنندگان در کلینیک­های گل و گیاه بر دانش، مهارت و بینش آنان نسبت به محیط­زیست سالم. مجله پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، سال سوم، شماره 4، صفحات 30-15

افشاری، ز.، آجیلی، ع.، رضایی مقدم، ک.، و بیژنی، م. (1390). بررسی نگرش­های پایداری در بین کشاورزان پنبه­کار استان اصفهان. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-42، شماره 3، صفحات 431-423.

ایروانی، هـ..، و دربان آستانه، ع. (1383). اندازه­گیری، تحلیل و تبیین پایداری واحدهای بهره­برداری (مطالعه موردی: گندم کاران استان تهران). مجله علوم کشاورزی ایران، جلد 35، شماره 1، صفحات 52-39.

پور طاهری، م.، و نعمتی، ر. (1391). اولویت‌بندی مسائل توسعه روستایی با تأکید بر دیدگاه روستاییان، مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 1، شماره 2، صفحات 113-128.

تقوایی، م.، و صفرآبادی، ا. (1392). توسعه پایدار شهری و برخی عوامل مؤثر بر آن (موردمطالعه: شهر کرمانشاه). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال سوم، شماره ششم، صفحات 1-22.

جلالیان، ح.، و دادگر، ح. (1392). مکان­یابی محل دفن بهداشتی زباله‌های روستایی، موردمطالعه: دهستان قلعه دره سی شهرستان ماکو. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 2، شماره 4، صفحات 97-114.

جمشیدی، ع.، نوری زمان­آبادی، هـ..، جمینی، د.، بهاری، ع.، و مرادی، ن. (1394). بررسی و ارزیابی سازه‌های مؤثر بر کشاورزی پایدار (مطالعه موردی: برنج­کاران شهرستان شیروان چرداول، استان ایلام). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 30، شماره 3، صفحات 223-240.

جوکار، گ.، و میردامادی، م. (1389). دیدگاه دانش آموزان دبیرستان­های شهرستان شیراز نسبت به حفاظت از محیط‌زیست. مجله پژوهش­های ترویج آموزش کشاورزی، سال 3، شماره 1، صفحات 14-1.

حاجی­زاده میمندی، م.، سیار خلج، ح.، و شکوهی فر، ک. (1393). بررسی عوامل فرهنگی مرتبط با رفتارهای محیط‌زیستی(موردمطالعه: شهر یزد)، نشریه جامعه­شناسی اقتصادی و توسعه، دوره 3، شماره 1، صفحات 83-107.

حسینی، ح. (1383). درآمدی بر جمعیت‌شناسی اقتصادی-اجتماعی و تنظیم خانواده، همدان، نشر دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم، صفحه 256.

خسرو بیگی، ر.، شایان، ح.، سجاسی قیداری، ح.، و صادق لو، ط. (1390). سنجش و ارزیابی پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک تصمیم­گیری چندمتغیرة فازی – تاپسیس. فصلنامه پژوهش­های روستایی، سال دوم، شماره اول، صفحات 186-151.

خواجه شاه کوهی، ع.، نجفی کانی، ع.، و وصال، ز. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر آگاهی­های زیست­محیطی روستاییان (بررسی موردی: دهستان جاغرق در شهرستان بینالود). پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، دوره 4، شماره 1، صفحات 95-85.

رضوانی، م.، موسی کاظمی، س. م.، و عارفیان، م. (1391). مطالعه سطح اخلاق زیست‌محیطی دانش آموزان دوره متوسطه شهرستان ابهر و رابطه آن با ویژگی‌های جمعیتی - اجتماعی خانواده، فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، سال اول، شماره دوم، صفحات 13-23.

شرفی، ل.، علی بیگی، ا. ح. (1394). الگوی سنجش پایداری محیط‌زیست روستایی مورد: روستای شروینه در شهرستان جوانرود. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 2، صفحات 115-132.

شمس، ع.، ودادی، ا.، و احمدی، ز. (1394). سنجش نگرش کشاورزان شهرستان اسدآباد نسبت به کشاورزی پایدار و ارتباط آن با میزان مصرف نهاده‌های شیمیایی توسط آن‌ها. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 11، شماره 1، صفحات 197-210.

دریائی، ن.، رضائی­مقدم، ک.، و سلمان زاده، س. (1393). عوامل مؤثر بر نگرش شالیکاران نسبت به کشت پایدار برنج در استان مازندران. فصلنامه پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 7، شماره 1، صفحات 43-33.

رنجبر، م.، غیرتی­آرانی، ل.، جمشیدی راد، م.، ص. (1395). سبک نگرش دینی روستاییان نسبت به مدیریت رفتار با آب در دو منطقه استان فارس و اصفهان (ایزد خواست و رامشه).  آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار ، دوره 4، شماره 4، صفحات 17-32.

صالحی، ص.، و امامقلی، ل. (1395). نقش هنجارهای فردی و اجتماعی در شکل­گیری رفتار حامی محیط­زیست، فصلنامه آموزش محیط­زیست و توسعه پایدار، سال چهارم، شماره سوم، صفحات 11-20.

صالحی، ص.، پازوکی نژاد، ز.، (1393). تحلیل عوامل اجتماعی مؤثر بر نگرش و عملکرد زیست - محیطی دانشجویان. مجله جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 25، شماره 3، صفحات 71-88.

صالحی، ص.، معمار، ر.، و باید، آ. (1394). تبیین جامعه‌شناختی رفتار محیط‌زیستی گردشگران (مطالعه موردی: پارک جنگلی نور). مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، سال چهارم، شماره 15، صفحات 107-127.

عادلی­ساردوئی، م.، حیاتی، ب.، ظریفیان، ش.، و حسینی نسب، س. د. (1390). عوامل مؤثر بر پایداری عملیات کشاورزی در شهرستان جیرفت (مطالعه موردی محصولات: پیاز، سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 25، شماره 4، صفحات 459-468.

عزیز زاده، ف.، و دهقانی، م. (1392). آموزش زیست‌محیطی، گامی به‌سوی توسعه پایدار. دومین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط‌زیست سالم، همدان، 21 شهریور، صفحات 1-9.

غزانی، ع.، و بیژنی، م. (1395). کاربرد نگرش‏های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیست‏ محیط‏ گرایانه کشاورزان به‌منظور حفاظت از خاک (موردمطالعه: کشاورزان شالیکار بخش مرکزی شهرستان ساری). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-47، شماره 1، صفحات 81-91.

فاتح نیا، ع. (1390). بررسی وضعیت تفکیک از مبدأ پسماندهای جامد شهری و راهکارهای افزایش مشارکت مردمی در منطقه شهرداری تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

فروتنی ذاکر، ب.، حیدری، ق.، و سعیدی گراغانی، ح. ر. (1392). بررسی تأثیر برخی از عوامل اجتماعی بر مدیریت پایدار محیط‌زیست (مطالعه موردی: مراتع دشت بهار شهرستان همدان). مجموعه مقالات سومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست. دانشگاه تهران، 5 آذرماه.

قادری، ن.، چوپانی، س.، صالحی، ص.، و خوش فر، غ. (1394). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتار زیست‌محیطی در شهرستان مریوان در سال 1392. مجله علوم پزشکی زانکو، دوره 16، شماره 48، صفحات 10-18

گراوندی، ش.، پاپ زن، ع.، و افشار زاده، ن. (1390). مدل‌سازی توسعه پایدار زیست‌محیطی با استفاده از تئوری بنیانی موردمطالعه: روستای شروینه شهرستان جوانرود. فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 136، صفحات 67-78.

گلشیری اصفهانی، ز.، و سرایی، م. ح. (1389). برنامه‌ریزی راهبردی نظام زیست‌محیطی روستا با تجزیه‌وتحلیل SWOT (مطالعه  موردی: بخش گندمان، شهرستان بروجن). فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره 1، شماره 4، صفحات 73-98.

محمدیان، م.، و ختائی، ا. (1390). رابطه میان عوامل روانی، اجتماعی و رفتار مصرف‌کننده سبز (حامی محیط‌زیست). فصلنامه مدیریت بازرگانی، دوره 3، شماره 7، صفحات 143-160.

مختاری ملک­آبادی، ر.، عبداللهی، ع.، و صادقی، ح. (1393). تحلیل و بازشناسی رفتارهای زیست‌محیطی شهری (مطالعه موردی: شهر اصفهان، سال 1391). مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال پنجم، شماره هجدهم، صفحات 1-20.

مطیعی لنگرودی، ح.، و عزمی، آ. (1390). مروری بر مشکلات زیست‌محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات. فصلنامه‌ مسکن و محیط روستا، شماره 133، صفحات 101-115.

مطیعی لنگرودی، ح.، رضوانی، ع.، فرجی سبک‌بار، ح.، و خواجه شکوهی، ع. (1389). تحلیل پایداری نظام‌های بهره‌برداری زراعی خانوادگی و تعاونی‌های تولید روستایی (مطالعه موردی: شهرستان آق‌قلا). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-41، شماره 3، صفحات 223-233.

ملکی، س.، احمدی.، منفرد، س.، و معتوگی، م. (1393). بررسی پایداری توسعه زیست‌محیطی با استفاده از آزمون‌های­ آماری در شهرستان­های مرزی استان خوزستان. فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، دوره 23، شماره 90، صفحات 61-72.

منتی زاده، م.، غلامحسین، ز.، و کرمی، ع. (1392). مدل یابی رفتار زیست‌محیطی زارعان شهرستان شیراز با استفاده از تئوری ارزش- عقیده- هنجار استرن. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 45، شماره 4، صفحات 613-624.  

نواح، ع.، فروتن کیا، ش.، و پورترکارونی، م. (1390). بررسی رابطه بین میزان دین‌داری باارزش‌ها و رفتارهای زیست­محیطی (شهروندان مطالعه موردی: شهر اهواز). فصلنامه علمی- تخصصی مطالعات شهری، سال اول، شماره اول، صفحات 77-98.

نوری پور، م.، و شاه ولی، م. (1390). ارزیابی معیارهای پایداری روستایی شهرستان دنا بر اساس فرایند ارتباطات: کاربرد تحلیل سلسله مراتبی. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، سال دوم، شماره اول، صفحات 92-63.

Abu samah, B., D’silva, J. L., Mohamed shaffril, H. A., Man, N., & Azman, A. (2012). Malaysian contract farmers’ attitude towards sustainable agriculture. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 2(9): 9205-9210.

Arcury, T. A. (1990). Environmental attitude and environmental knowledge. Human Organization, 49(4): 300–304.

Bamberg, S. (2003). How does environmental concern influence specific environmentally related behaviors? A new answer to an old question. Journal of Environmental Psychology, 23 (2): 21-32.

Bord, R. J., & O’Connor, R. E. (1997). The gender gap in environmentalattitudes: The case of perceived vulnerability to risk. Social Science Quarterly, 78(4): 830–840.

Botetzagias, I., Dima, A. F., & Malesios, Ch. (2015). Extending the theory of planned behavior in the context of recycling: the role of moral norms and of demographic predictors. Resources, Conservation and Recycling, 95: 58–67.

Buttel, F., & Taylor, P. (1999). Environmental sociology and global environmental change: A critical assessment. Routledge, London.

Caiazza,A., & Barrett, A. (2003). Engaging women in environmental activism: Recommendations for rachel’s network. Institute for Women’s Policy Research. IWPR Publication, Washington, Dc.

Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences (2nd ed). Hillsdale, NJ: Lawrence Earlbaum Associates.

Corner, S., Ekanem, E., Muhmmad, S., Singh, S. P., & Tegene, F. (1999). Sustainable and conservational farmers: A Comparison of socio-economic characteristics, attitude and beliefs. Journal of Sustainable Agriculture, 15(1): 29-45.

Dietz, T., Stern, P. C., & Guagnano, G. A. (1998). Social structural andsocial psychological bases of environmental concern. Environment andBehavior, 30(4): 450–471.

Dunlap, R. E., Van Liere, K. D., Mertig, A. G., & Jones, R. E. (2000). Measuring endorsement of the New Ecological Paradigm: A revised NEP scale.Journal of Social Issues, 56(3): 425–442.

Hines, J. M., Hungerford, H. R., &Tomera, A. N. (1987). Analysis and synthesis of research on responsible environmental behavior: A meta-analysis. Journal of Environmental Education, 18 (2):1-8.

Honnold, J. A. (1981). Predictors of public environmental concern in the 1970. In D. E. Mann (Ed.), Environmental policy formation: The impacts of values, ideologies and standards. Lexington, MA: Lexington Books.

Howell, S. E., & Laska, S. B. (1992). The changing face of the environmental coalition: A research note. Environment and Behavior, 24(1): 134–144.

Jones, R. E., & Dunlap, R. E. (1992). The social bases of environmentalconcern: Have they changed over time? Rural Sociology, 57(1): 28–47.

George, D., & Mallery, P. (2003). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference. 11.0 update (4th ed). Boston: Allyn & Bacon.

Liu, D., Li, F., Hu, X. S., Wang, R. S., Yang, W. R., Li, D., & Zhao, D. (2009). Measurement indicators and an evaluation approach for assessing urban sustainable development: A case study for China’s Jining City. Landscape and Urban Planning, 90 (3-4): 134-142.

Molina, V. M. A., Fernández, S. A., & Izagirre, O. J. (2013). Environmental knowledge and other variables affecting pro-environmental behaviour: comparison of university students from emerging and advanced countries. Journal of Cleaner Production, 61: 130-138.

Morelli, J. (2011). Environmental sustainability: A definition for environmental professionals. Journal of environmental sustainability, 1(1): 2.

Motamedinia, Z., Papzan, A., & Mahdizadeh, H. (2014). Factors effective on environmental attitude of owners and managers of agricultural SMEs in Kermanshah and Ilam provinces. Journal Of Natural Environment, 67(1): 91-103

Olli, E., Grendstad, G., & Wollebaek, D. (2001). Correlates of environmental behaviors: Bringing back social context. Environment and Behavior, 33(2): 181–208.

Oliver, D. M. (1999). Attitudes and inaction: A case study of the manifest demographics of urban water conservation. Environment & Behavior, 31(3): 372–394.

Pierce, J. & Gardner, D. G. (2004). Self-esteem within the work and organizational context: A review of the organization based self-esteem literature. Journal of Management, 30(5): 591-622.

Richardson, J. T. E. (2011). Eta squared and partial eta squared as measures of effect size in educational research. Educational Research Review, 6(2): 135-147.

Slimane, M. (2012). Role and relationship between leadership and sustainable development to release social, human, and cultural dimension. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 41: 92-99.

Steel, B. S. (1996). Thinking globally and acting locally? Environmental attitudes, behavior and activism. Journal of Environmental Management, 47: 27–36.

Tindall, D. B., Davies, S., & Mauboules, C. (2003). Activism of conservation behavior in an environmental movement: The contradictory effects of gender. Society and Natural Resources,16, 909–932.

Vogel, S. (1994). Environmental attitude and behavior in the agriculture sector as empirically determined by use of an attitude model. Institut fur Wirtschaft, politik und Recht, Universitat Bodenkultur Wien.

Van Liere, K. D., & Dunlap, R. E. (1980). The social bases of environmental concern: A review of hypotheses, explanations, and empirical evidence. Public Opinion Quarterly, 44: 181–197.

Wolters, E. A. (2014). Attitude–behavior consistency in household water consumption. The Social Science Journal, 51:455–463.

Yoder, ED. (2007). Basic requirements for using one way ANOVA with one between group factors. Hand notes, Session seven AEE 597D.

Zelezny, L. C., Chua, P., & Aldrich, C. (2000). Elaborating on gender differences in environmentalism. Journal of Social Issues, 56(3): 443–457.