ارزیابی نقش منظر صوتی در احساس تعلق به محیط (مطالعه موردی: محله فرحزاد شهر تهران)

محورهای موضوعی : طراحی شهری

محمدرضا یزدان پناه شاه آبادی ¹ , حسن سجادزاده ² , مهرداد احمدی ³ , مهرداد کریمی مشاور ⁴

1 - استادیار،گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
2 - دانشیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا،همدان، ایران.
3 - دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، ایران.
4 - دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا،همدان، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/03/22 تاریخ پذیرش : 1401/09/24 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: کیفیت محیط, منظر صوتی, احساس تعلق به محیط, محله فرحزاد,

چکیده مقاله :

یکی از محرک‌های احساس نسبت به محیط، منظر صوتی است که بر کیفیت فضای شهری نیز تأثیر می‌گذارد. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و ارزیابی نقاط مفصلی و ارتباطی بین دو مفهوم منظر صوتی و احساس تعلق به محیط است، تا شدت و رابطه بین این دو را در محله فرحزاد تهران تبیین نماید. جامعه آماری پژوهش، تمامی استفاده‌کنندگان این محدوده است که بر روی 385 نفر بررسی‌شده است. با روش پیمایش حسی با تمرکز بر حس شنوایی، 12 نقطه شاخص صدایی شناسایی و سنجش شد. جهت سنجش حس تعلق مکانی از ابزار پرسش‌نامه و برای بررسی نقش کیفیت منظر صوتی بر حس تعلق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کیفیت منظر صوتی در سه بعد محیطی، فردی و اجتماعی در حس تعلق به محیط مؤثر می‌باشد؛ ‌طوری که وجود عناصر طبیعی در بعد محیطی، ارتقاء سلامت روانی در بعد فردی و استماع نواها و اصوات اهالی محله و آشنایان در بعد اجتماعی تأثیر مهمی در احساس تعلق به محیط دارد.

چکیده انگلیسی:

Man recognizes and perceives the environment not only through the sense of sight but also through all his senses. Therefore, paying attention to non-physical dimensions in the environment can lead to the creation of spaces with higher environmental qu-ality and better sensory richness. One of the drivers of sense of belonging to the environment is the soundscape, which also affects the quality of urban space. The concept of soundscape refers to the profound effect of natural sounds and tunes on a person's sense of the environment and thus the effect on sensory richness and belonging to the environment. The main goal of this research is identify and evaluate the points of articulation and connection between the two concepts of soundscape and sense of belonging to the environment, in order to explain the intensity and relationship between these two variables in Farahzad neighborhood, that located on the northwest side in District 2 of Tehran, which is also one of the entertainment centers in Tehran. The statistical population of this study includes all residents and users of this site. This research is done on 385 people living or visiting this neighborhood through Sense Walking method. Pleasure is considered as the overall quality of the soundscape of the area from the people's point of view. In this method, people were asked to mark the sound index points in the map by holding a site map and focusing on the sense of hearing, and to determine its pleasant and unpleasant levels between 1 and 5. Accordingly, the number 1 indicates complete unpleasantness and the number 5 indicates the complete pleasantness of the soundscape and the numbers between them express the intermediate qualities. Then, we have considered the average level of pleasantness of different points expressed by people as the overall quality of the soundscape of the area from their point of view. A questionnaire was used to assess the sense of belonging to the area and Pearson correlation coefficient was used to analysis the correlation between the sense of belonging to the environment and the quality of the soundscape. The result of this study with respect to the correlation coefficient of 0.603 indicates a significant relationship between the quality of the soundscape and the degree of sense of spatial belonging in Farahzad neighborhood. On the other hand, the correlation between A-weighted equivalent continuous sound level (L_Aeq) in different spaces studied in Farahzad neighborhood and the average level of satisfaction announced by the respondents is equal to -0.739, which shows a significant and inverse relationship between sound intensity and the quality of the soundscape. The results of research show that the quality of the soundscape in three dimensions of environmental, individual and social is effective in the sense of belonging to the environment, So that the presence of natural elements in the environmental dimension, promoting mental health in the individual dimension and finally listening to the sounds and voices of neighborhood residents and acquaintances in the social dimension has an important effect on the sense of belonging to the environment.

منابع و مأخذ:

1. پاکزاد، جهانشاه. (1385). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، دبیرخانه  شورای عالی معماری و شهرسازی.
2. پیربابایی، محمد تقی؛ و سجادزاده، حسن. (1390). تعلق جمعی به مکان, تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی. باغ نظر، 8(16)، 17-28.
3. جوان فروزنده، علی؛ و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن.  هویت شهر، 5(8)، 27-3. 
4. دانشپور، سید عبدالهادی؛ سپهری مقدم، منصور؛ و چرخچیان، مریم. (1388). تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. هنرهای زیبا، 1(38), 38-48. 
5. رلف، ادوارد (1389).  مکان و بی مکانی. (محمدرضا نقصان‌محمدی؛ کاظم مندگاری؛ و زهیر متکی، مترجمان). تهران: انتشارات آرمان شهر.( نشر اصلی اثر) 
6. زنگنه، یعقوب؛ حسین‌آبادی، سعید؛ روشندل، تکتم؛ و نبی پور، رضا. (1393). تأثیر تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی بر بهسازی مشارکتی محلات قدیمی، نمونه موردی: محله سرده سبزوار. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5(19)، 111-128. 
7. شبیری نژاد، مریم. (1388). مدیریت منظر صوتی شهر به کمک طراحی شهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
8. غفاری، عباس؛ میر غلامی، مرتضی؛ و شفائی، بیتا. (1400الف). ادراک تباین صوتی در تجربه حرکت در فضاهای بازار تبریز. باغ نظر، 18(100)، 59-78. 
9. غفاری، عباس؛ میر غلامی، مرتضی؛ و شفائی، بیتا. (1400 ب). تبیین ارزیابی ذهنی مطلوبیت منظر صوتی بازار تبریز و اثرپذیری آن از تواتر و دلیل حضور افراد در بازار. هویت شهر, 15(3)، 59-72.  
10. فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل آن. هنرهای زیبا، 1(26)، 57-66. 
11.کاشانی جو، خشایار. (1389). بازشناخت رویکرد نظری به فضاهای عمومی شهری. هویت شهر، 4(6)، 95-106. 
12.گلکار، کورش. (1380). مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری. صفه، 11(32)، 38-65. 
13.محسن حقیقی، نسرین؛ قلعه‌نویی،محمود؛ و غفاری، عباس. (1396). ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر در نقش انگیزی و آسایش صوتی افراد در میدان نقش‌جهان اصفهان.  نامه معماری و شهرسازی، 10(19)، 133-152. 
14. نوربرگ شولتز، کریستین. (1382). معماری، معنا و مکان. (ویدا نوروز برازجانی، مترجم). تهران: جان جهان.( نشر اصلی اثر 1988).

15. Aletta, F., Kang, J., & Axelsson, O. (2016). Soundscape descriptors and a conceptual framework for developing predictive soundscape models. Landscape and Urban Planning, 149, 65–74. 
16. Alsina-Pagès, R., Ginovart-Panisello, G., Freixes, M. & Radicchi, A. (2021). A Soundwalk in the heart of Poblenou superblock in Barcelona: Preliminary study of the acoustic events. Noise Mapping, 8(1), 207-216. 
17. Axelsson, Ö., Nilsson, M. E., & Berglund, B. (2010). A principal components model of soundscape perception. Acous tical Society of America, 128(5), 2836-2846. 
18. Brown, A. (2010). Soundscapes and environmental noise management. Noise Control Engineering, 58(5), 493-500. 
19. Cain, R., Jennings, P., & Poxon, J. (2013). The development and application of the emotional dimensions of a soundscape. Applied Acoustics, 74(2), 232-239. 
20. Carmona, M. (Ed.). (2003). Public places, urban spaces: the dimensions of urban design. London: Routledge.
21. Davies, W. J., Adams, M. D., Bruce, N. S., Cain, R., Carlyle, A., Cusack, P., & Jennings, P. (2013). Perception of soundscapes: An interdisciplinary approach. Applied 
Acoustics, 74(2), 224-231. 
22. Elmqvist, T. (2013) Designing the Urban Soundscape. Retrieved August 25, 2013, from https://www.thenatureofcities.com/2013/08/25/designing-the-urban-soundscape/ 
23. Farina, Almo. (2014), Soundscape Echology, principle, Patterns, Methods and Applications, (Frist Eddition), New York: Springer.
24. Frisby ،K. (1994) The flaˆneur in Social Theory. in: K. TESTER (Ed.) the Flaˆneur, London: Routledge.
25. Gifford, R., Donald, W. H., Muller-Clemm W., & Kelly, T. SH. (2002). Why Architects and Laypersons Judge Buildings Differently:Cognitive Properties and Physical Properties and Physical Bases. Journal of Architectural and Planning Research,19(2), 131-148. 
26. Goldsmith, M. (2015). Sound, a very short introduction. London: Oxford University press.
27. Guastavino, C., Katz, B. F. G., Polack, J. D., Levitin, D. J., & Dubois, D. (2004). Ecological validity of soundscape reproduction. Acustica united with Acta Acustica, 91(2), 333–341. 
28. Hiramatsu, K., Minoura, K., & Kinjo, I. (1999). A method for comparing sonic environments. In INTER-NOISE and NOISE-CON Congress and Conference Proceedings. March 19, (1305-1308). Spain, Institute of Noise Control Engineering.
29. Htouris, S. (2001). A comparative interpretation of soundscape and noise. In Proceedings of the 17th International Conference on Acoustics, Rome, Italy (pp. 10–11). Retrieved from. http://www.icacommission.org/proceedings/ica2001rome/6_14.pdf 
30. Jeon, J. Y., & Hong, J. Y. (2015). Classification of urban park soundscapes through perceptions of the acoustical environments. Landscape and Urban Planning, 141, 100-111. 
31. Jo, H. I., & Jeon, J. Y. (2021). Urban soundscape categorization based on individual recognition, perception, and assessment of sound environments. Landscape and Urban Planning, 216, 104241. 
32. Kang, J. (2006). Urban sound environment, Boca Raton: CRC Press.
33. Kang, J., & Schulte-Fortkamp, B. (2018). Soundscape and the built environment. Boca Rato: CRC Press.
34. Kihlman, T., Kropp, W., Öhrström, E., & Berglund, B. (2001), Soundscape support to health. A cross-disciplinary research program, In Proceedings of the International Congress and Exhibition on Noise Control Engineering, Hague, The Netherlands. 
35. Kitchen, P., Williams, A. M., & Gallina, M. (2015). Sense of belonging to local community in small-to-medium sized Canadian urban areas: a comparison of immigrant and Canadian-born residents. BMC psychology, 3(1), 28, 1-17. 
36. Krause, B. (2012). The great animal orchestra: Finding the origions of musics in the world wild places, United States: Little, Brown.
37. Lewicka, M. (2011). Place attachment: how far have we come in the last 40 years?. Environmental Psychology, 31(3), 207–230. 
38. Liu, S., Zhang, F., & Wu, F. (2022). Contrasting migrants' sense of belonging to the city in selected peri-urban neighbourhoods in Beijing. Cities, 12(3), 103499.  
39. Morillas, J. B., Escobar, V. G., & Gozalo, G. R. (2013). Noise source analyses in the acous tical environment of the medieval centre of Cáceres (Spain). Applied Acoustics, 74(4), 526-534. 
40. Nilsson, M. (2007). Soundscape Quality in Urban Open Spaces. Institute of Environmental Medicine. Karolinska Institutet & Department of Psychology, Stockholm University SE-10691. Stockholm, Sweden.
41. Payne, S. R., Davies, W., & Adams, M. (2009). Research into Practical And Policy Applications of Soundscape Concepts and Techniques in Urban Area(NANR 200). London: HMSO.
42. Pijanowski, B. C., Villanueva-Rivera, L. J., Dumyahn, S.L., Farina, A., Krause, B.L., Napoleyano, B. M., Gage, S. H., & Pieretti, N. (2011). Soundscape Echology: the Science of sound in landscape. Bioscience, 61(3), 203-216. 
43. Ren, X., Kang, J., Zhu, P., & Wang, S. (2018). Effects of soundscape on rural landscape evaluations. Environmental Impact Assessment Review, 70, 45-56. 
44. Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of environmental psychology, 30(1), 1-10. 
45. Schafer, R. M. (1977). The Soundscape; our sonic environment and the tunning of the world. Rochester: Inner Traditions/Bear.
46. Stammers, J., & Chesmore, D. (2008). Instrument for soundscape recognition, Idenfication and evaluation: Signal classification. Acoustical Society of America, 123(5), 105-109. 
47. Williams, D. R., & Vaske, J. J. (2003). The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of a Psychometric Approach. Forest Science, 49(6), 830-840.
48.  Yuki, M. R. (2000), Towards a Literary Theory of Acoustic Ecology: Soundscapes in Contemporary Environmental Literature. Unpublished doctoral dissertation, University of Nevada, Reno, US. 

متن کامل:



ارزیابی نقش منظر صوتی در احساس تعلق به محیط

(مطالعه موردی: محله فرحزاد شهر تهران)

 

محمدرضا یزدان پناه شاه آبادی*، حسن سجادزاده**، مهرداد احمدی***، مهرداد کریمی مشاور****

____________________________________________________________

 

 

چکيد‌‌‌‌‌‌‌ه

یکی از محرک‌های احساس نسبت به محیط، منظر صوتی است که بر کیفیت فضای شهری نیز تأثیر می‌گذارد. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و ارزیابی نقاط مفصلی و ارتباطی بین دو مفهوم منظر صوتی و احساس تعلق به محیط است، تا شدت و رابطه بین این دو را در محله فرحزاد تهران تبیین نماید. جامعه آماری پژوهش، تمامی استفاده‌کنندگان این محدوده است که بر روی 385 نفر بررسی­شده است. با روش پیمایش حسی با تمرکز بر حس شنوایی، 12 نقطه شاخص صدایی شناسایی و سنجش شد. جهت سنجش حس تعلق مکانی از ابزار پرسش‌نامه و برای بررسی نقش کیفیت منظر صوتی بر حس تعلق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کیفیت منظر صوتی در سه بعد محیطی، فردی و اجتماعی در حس تعلق به محیط مؤثر می‌باشد؛ ‌طوری که وجود عناصر طبیعی در بعد محیطی، ارتقاء سلامت روانی در بعد فردی و استماع نواها و اصوات اهالی محله و آشنایان در بعد اجتماعی تأثیر مهمی در احساس تعلق به محیط دارد.

 

واژه‌هاي کليد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ي

منظر صوتی، احساس تعلق به محیط، کیفیت محیط، محله فرحزاد.

 

 

 

 

______________________________________________________________________________________________________________

 

* استادیار،گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران	Email: [e-mail] https://orcid.org/0000-0003-3152-9663
** دانشیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری،دانشگاه بوعلی سینا،همدان، ایران (مسئول مکاتبات).	Email: [e-mail] https://orcid.org/0000-0002-3989-9389
*** دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، ایران.	Email: [e-mail] https://orcid.org/0000-0002-1630-3589
**** دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری،دانشگاه بوعلی سینا،همدان،ایران.	Email: [e-mail] https://orcid.org/0000-0001-5536-2138

                  

مقدمه

یکی از محرک‌های احساس نسبت به محیط، منظر صوتی است که بر کیفیت فضای شهری نیز تأثیر می‌گذارد. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و ارزیابی نقاط مفصلی و ارتباطی بین دو مفهوم منظر صوتی و احساس تعلق به محیط است، تا شدت و رابطه بین این دو را در محله فرحزاد تهران تبیین نماید. جامعه آماری پژوهش، تمامی استفاده‌کنندگان این محدوده است که بر روی 385 نفر بررسی­شده است. با روش پیمایش حسی با تمرکز بر حس شنوایی، 12 نقطه شاخص صدایی شناسایی و سنجش شد. جهت سنجش حس تعلق مکانی از ابزار پرسش‌نامه و برای بررسی نقش کیفیت منظر صوتی بر حس تعلق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کیفیت منظر صوتی در سه بعد محیطی، فردی و اجتماعی در حس تعلق به محیط مؤثر می‌باشد؛ ‌طوری که وجود عناصر طبیعی در بعد محیطی، ارتقاء سلامت روانی در بعد فردی و استماع نواها و اصوات اهالی محله و آشنایان در بعد اجتماعی تأثیر مهمی در احساس تعلق به محیط دارد.

طراحی شهری دانشی است که ارتقاء کیفی محیط شهری را بر اساس ادراک رفتار شهروندان مدنظر قرار می‌دهد. به عبارت دقیق­تر می‌توان گفت ارتقا کیفیت، محور اصلی طراحی شهری، است (گلکار،1380). توسعه سریع شهرها، مسائل و مشکلاتی را در پی داشت که کیفیت فضا را در برابر کمیت آن قربانی نمود. این مسئله در حالی رخ داد که با صنعتی شدن شهرها، شهروندان زمان بیشتر را در فضاهای شهری سپری می‌کنند و ضرورت مناسب‌سازی و طراحی این فضاها ملموس‌تر شده است. این امر طراحان شهری را واداشت تا به ارتقا کیفی محیط شهری و ایجاد محیط‌های مشوق تعاملات اجتماعی، خاطره‌انگیز و با هویت، همت گمارند (گلکار، 1380). مفهوم احساس تعلق به محیط شهری به‌عنوان یکی از مفاهیم و مؤلفه‌های مهم سازنده کیفیت محیط، عاملی مهم در شکل­گیری پایه‌های ارتباطی استفاده‌کنندگان و محیط است که منجر به ایجاد محیط‌های باکیفیت می­شود (جوان فروزنده و مطلبی، 1390)؛ لذا شناسایی عوامل مختلف تأثیرگذار بر ایجاد و ارتقاء حس تعلق به محیط شهری، یک سیر پژوهشی ضروری و سودمند در پژوهش‌های شهری می‌تواند باشد.

درزمینه عوامل و مؤلفه‌های مؤثر بر میزان احساس تعلق به محیط تحقیقات متعددی صورت پذیرفته است. آنچه مورد اتفاق‌نظر همه این تحقیقات قرار دارد آن است که شاخصه‌های کیفیت محیط و بالأخص کیفیت منظر شهری، یکی از ملزومات اساسی در شکل­گیری حس تعلق است. هرچند این عوامل معمولاً به‌صورت کامل تبیین‌کننده مفهوم حس تعلق به محیط در بین شهروندان نیست و عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و غیره نیز در این میان نقش اساسی دارند، لیکن وجود حداقلی از این کیفیات جهت ایجاد حس تعلق ضروری به نظر می‌رسد. بدین ترتیب به لحاظ نظری یکی از زمینه‌های مرتبط با مفهوم حس تعلق مکانی، کیفیت منظر شهری است. از دیگر سوی یکی از مؤلفه‌های مهم در منظر شهری که البته به آن کمتر توجه شده است منظر صوتی است. در این پژوهش با بررسی مراحل ادراک صوت و تأثیر آن در ذهن افراد، تأثیر کیفیت منظر صوتی را برافزایش حس تعلق بررسی می­شود. درواقع هدف اساسی در پژوهش حاضر، شناسایی و ارزیابی نقاط مفصلی و ارتباطی بین دو مفهوم منظر صوتی و احساس تعلق است. به عبارتی این پژوهش به دنبال پاسخ به دو پرسش است: 1- بین میزان حس تعلق به محیط محله و کیفیت منظر صوتی چه رابطه‌ای وجود دارد؟ 2- رابطه بین میزان تراز معادل صوت () و میزان خوشایندی صدا در ایستگاه‌های مورد بررسی، چیست؟. بدین منظور برای یافت پاسخ برای پرسش‌ یک فرض پایه در نظر گرفته شده است که بین میزان حس تعلق به محیط محله و کیفیت منظر صوتی رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین به منظور بررسی پرسش شماره دو و یافتن پاسخی برای آن،  فرض پایه این است که بین میزان تراز معادل صوت () و میزان خوشایندی صدا در هر یک از نقاط اصلی رابطه معنادار و معکوسی وجود ندارد.

پیشینه پژوهش

نخستین پژوهش‌ها در خصوص منظر صوتی در دهه 1960 توسط شافر صورت پذیرفت. (Schafer, 1977) تحقیقات اولیه وی در خصوص منظر صوتی، بر رابطه بین حس شنوایی، انسان، صداهای محیطی و جامعه بوده است. در سال 1975، شافر رهبری یک گروه تحقیقاتی به‌منظور بررسی منظر صوتی پنج روستا در سوئد، آلمان، ایتالیا، فرانسه و اسکاتلند را بر عهده گرفت. مجمع جهانی درزمینه اکولوژی صوتی1 در سال 1993، تأسیس شد. اعضای این مجمع در خصوص وضعیت منظر صوتی جهان به‌عنوان یک بخش عمده متعادل‌کننده محیط‌زیست که نماینده طیف وسیعی از ملاحظات اجتماعی و فرهنگی محیط‌ طبیعی و انسان‌ساخت است، ابراز نگرانی می‌کردند. در ادامه شکل‌گیری این مجمع، نشریه منظر صوتی در سال 2000 انتشار یافت (Hiramatsu, 1999).

پس‌ازاین مفهوم، برنامه ریزان و طراحی به این فکر افتادند که چگونه محیط صوتی بر کیفیت درک شده شهرها و چگونگی ادغام آن در برنامه‌ریزی شهری برای شهرهای پایدار تأثیر می‌گذارد (Aletta et al., 2016). منظر صوتی در دیدگاه جامعه‌شناسی نیز قابل‌بررسی است. محیط اجتماعی و فرهنگی غالباً منجر به شکل‌گیری قواعدی در ادراک اصوات می‌شود (Htouris, 2001). در پژوهش‌هایی، روابط بین انسان و محیط بر اساس تفاوت‌های فرهنگی و منظر صوتی مطالعه شده است (Yuki, 2000). همچنین رویکردهای روانی، ذهنی و شناختی به منظر صوتی وجود دارد (Guastavino et al., 2004). جنبه مهم دیگر مربوط به مطالعه منظر صوتی اثر محیط آکوستیک بر سلامت است. در سوئد، پروژه‌ای در خصوص تأثیر منظر صوتی بر سلامت انجام‌شده است که در آن منظر صوتی بر اساس تنوع صدا در فضا و زمان ناشی از توپوگرافی و نحوه ساخت شهر و منابع صوتی مختلف بررسی می‌شود (Kihlman et al., 2001). ضبط و گوش دادن به صداهای طبیعی و انسان‌ساخت از عوامل کلیدی در پژوهش‌های منظر صوتی است.

محسن حقیقی و همکاران (1396) در مقاله‌ای با عنوان ارزيابي مؤلفه‌های مؤثر در نقش انگيزي و آسايش صوتي افراد در ميدان نقش‌جهان اصفهان درک افراد از منظر صوتي در ميدان نقش‌جهان را با رويکرد کيفي و تحلیل‌های کمّي مورد ارزیابی قرار داده‌اند.  نتايج نشان داده است ادراک افراد از فضاي شنيداري ميدان نقش‌جهان درر قالب اصوات خوشايند ازجمله صداي کالسکه‌ی اسب‌ها، صداي اذان، صداي فعالیت‌هایی مانند قلم‌زنی و همچنين اصوات ناخوشايند مانند صداي موتور و ماشين، صداي تأسيسات و تجهيزات محيط بيروني قابل دسته‌بندی است.

در مقاله‌ای با عنوان ادراک تباین صوتی در تجربه حرکت در فضاهای بازار تبریز، درک تجربه‌های شنیداری در اثر حرکت در گونه‌های فضایی (سرا، راسته‌بازار و تیمچه) بازار تبریز دنبال شده است(غفاری و همکاران، 1400 الف). نتایج این پژوهش نشان داد حرکت در امتداد گونه‌های مختلف فضایی در بازار تبریز کیفیتی ادراکی را به نام تباین صوتی خلق خواهد کرد.

مبانی نظری

منظر صوتی

ازآنجاکه صدا منبعی است که نیازها و خواسته‌های انسان را برآورده می‌کند، صدا به‌عنوان یک استاندارد صوتی برای تفسیر ادراکات محیط صدا معرفی شد. (Kang & Schulte, 2018; Schafer, 1997) اصطلاح ”منظر صوتی2“ به اصوات شنیده‌شده در یک مکان مانند محیط‌های مسکونی یا پارک‌های شهری اشاره دارد که توسط مردم ادراک و فهم می‌شود. این محیط شنیداری معادل مفهوم ”منظر3“ بوده و شامل تمامی منابع صدایی محیط اعم از منابع ناخواسته و منابع پیش‌بینی‌شده، می‌شود (Aletta et al., 2016).

برای منظر صوتی تعاریف مختلفی وجود دارد. به اعتقاد شافر منظر صوتی، اثرات محیط صوتی بر واکنش‌های فیزیکی و یا رفتاری موجوداتی است که در داخل آن محیط زندگی می­کنند (Schafer, 1977). در تعریفی دیگر از پین و همکاران منظر صوتی تمام صداهایی است که در درون یک محل بر رابطه بین ادراک فردی یا جمعی تأکید می‌کند و منجر به فهم یا تعامل با محیط صوتی می­شود (Payne et al., 2009). مورخ تکنولوژی، امیلی تامپسون می‌نویسد که منظر صوتی "به‌طور هم‌زمان یک محیط فیزیکی و راهی برای درک آن محیط است." (‏Goldsmith, 2015).

منظرهای صوتی در محیط­هایی باکیفیت بالا به‌گونه‌ای هستند که صداها در آن به‌ندرت روی‌هم می­افتند و میان پیش‌زمینه و پس‌زمینه، پرسپکتیو عمیق­تری وجود دارد؛ در این منظر دیگر هیچ صدای گمنامی وجود ندارد. این موضوع درواقع یک حس مکان را برای تک­تک افراد هنگام حضور آن‌ها در محیط ایجاد می­کند (شبیری نژاد، 1388). تمام صداهای شهری به تصویر شهر کمک می‌کنند؛ درواقع، تنها منابع نویزی که به دلیل شدت آن‌ها و یا به دلیل محو شدن درک نماینده‌ترین صداهای شهر، موجب ناراحتی می‌شوند، باید محدود شوند (Alsina-Pagès et al., 2021). برای تشخیص یک منبع صدا، افراد می‌توانند به‌سادگی به وجود یا عدم وجود آن توجه کنند، درحالی‌که شناسایی شامل تشخیص صدا و ایجاد معنا بر اساس ادراک، تجربه، دانش و آشنایی است (Jo & Jeon, 2021).

معیارهای گوناگونی برای دسته‌بندی مناظر صوتی توسط نظریه‌پردازان ارائه‌شده است. در این میان که استامرز و چسمر (Stammers & Chesmore, 2008) برای دسته‌بندی مناظر صوتی بر روی سیگنال و منابع صوتی تمرکز کردند. این دسته‌بندی بر اساس سیگنال و منبع صوتی که در جدول 1 مشخص شده است، منظر صوتی را در سه گونه بیوفونی، ژئوفونی و آنتروفونی طبقه‌بندی کرده است.

جدول 1. دسته‌بندی منظر صوتی بر اساس منابع صوت (مآخذ: Stammers & Chesmore, 2008) 

نوع منظر صوتی	توضیح	نمونه
ژئوفونی	در این دسته‌بندی تمامی صداهایی که توسط عوامل غیر بیولوژیکی تولید می­شوند، قرار می­گیرند(Farina, 2014:5; Pijanowski et al., 2011 ). این صداها پس‌زمینه صوتی را به وجود می‌آورند که ممکن است با اصوات دیگر ترکیب، هم‌پوشانی و حتی ماسکه شود.	باد، امواج دریا، رعدوبرق، زمین‌لرزه، سیل، آتش‌فشان و بهمن
بیوفونی	این دسته‌بندی ترکیبی از اصوات ایجادشده توسط موجودات زنده را در برمی­گیرد (Pijanowski et al., 2011). بیوفونی صداهایی است که توسط موجودات زنده غیر از انسان در یک زیست‌بوم ایجاد می­شود (Krause, 2012).	خلق توسط پرندگان، حشرات و پستانداران
آنتروفونی	این اصوات توسط انسان درنتیجه حرکت دستگاه‌های مصنوعی ایجاد می­شوند. این دسته از اصوات عامل اصلی آلودگی‌های صوتی محسوب می­شوند آثار منفی مربوط به خود را دارا است.	اتومبیل، قطار و غیره

Table 1. Classification of soundscape based on sound sources (source: Stammers & Chesmore, 2008)

ویژگی‌های صدایی مؤثر بر تصویر ذهنی از منظر صوتی

ویژگی‌های صدا، بر چگونگی ادراک و تصویر ذهنی افراد تأثیر بسزایی دارد. این ویژگی‌ها را می‌توان در سه دسته تقسیم نمود:

·       اطلاعات موجود در صدا: مهم‌ترین عامل و شکل‌دهنده به معنا در تصویر ذهنی از منظر صوتی.

·       زمینه‌ای که صدا در آن درک می‌شود: یک عامل مهم و زمینه‌ای که به‌مانند منظر بصری شکل‌دهنده به معنا نیز هستند.

·       درجه صدا (بلندی صدا): بین اطلاعات موجود در صدا، زمینه صدا و نوع صدا با بلندی آن باید تناسب وجود داشته باشد. (Elmqvist, 2013).

فرایند ادراک صوت و نقش آن در رفتار محیطی

فرد هنگامی‌که با محیط مواجه می‌شود با "سیلی از اطلاعات "روبرو است که برای درک آن، آن‌ها را مرتب می‌کند و هر جزء از این اطلاعات را در جای خود قرار می­دهد. در این راستا، فرد با کمک اندام­های حسی خود اطلاعات را دریافت (از فضا) و سپس تجزیه‌وتحلیل کرده و درنهایت آنان را درک می­کند (پاکزاد، 1385 :59). منظر شهر، آن قسمتی از محیط یا فرم شهر است که بر روی کنش و واکنش شخص و نتایج اعمال وی تأثیرگذار است. درواقع بخشی از اطلاعات محیط بالقوه به کیفیتی مستقیماً محسوس (و یا اطلاعات بالفعل) در منظری شهری قابل‌تبدیل است (پاکزاد، 1385 :101). عناصر منظر شهری به سه دسته فعالیت­های انسانی، عوامل کالبدی و عوامل غیر کالبدی تقسیم می­شوند که صدا یکی از عوامل غیر کالبدی آن محسوب می‌گردد. تجربه و شناخت مکان - ایده مکان به‌عنوان حس، مکان به‌عنوان احساس - می‌تواند از طریق فعل‌وانفعال پیچیده شنوایی و بصری و همچنین از طریق دیگر فرایندهای ادراکی بین حسی پیش رود.

درک فضا به درک فیزیکی آن مرتبط است و حس شنوایی نقش مهمی در این فرآیند ایفا می‌کند. ادراک بصری در بسیاری موارد با ادراک سماعی متفاوت است. صدا در همه‌جا هست. برخلاف فضای بصری که به‌صورت بخش می­باشد، فضای شنیداری بلامکان است، در همه‌جا جاری است و همه‌جا را احاطه می­کند. فضای شنیداری مرزهای مشخصی ندارد و به تأکید بر خود فضا گرایش دارد تا اجزای موجود در فضا. هماهنگ‌سازی شنیداری زمانی می‌باشد درحالی‌که هماهنگ­سازی بصری، فضایی است؛ بنابراین شنوایی، حسی غیرقابل‌توصیف و انفعالی است. صدا حس پویایی را القا کرده و به انسان کمک می‌کند تا توالی زمان و مقیاس فضا را درک کند؛ بنابراین، در مقایسه با بینایی درک شنوایی عموماً ازلحاظ اطلاعاتی فقیر و ازلحاظ احساسی غنی می‌باشد (Carmona, 2003:88).

اگرچه در اکثر مطالعات صورت پذیرفته در رابطه‌ با منظر، توجه غالب به سمت ابعاد بصری و کالبدی محیط است، اما باید توجه داشت که منظر صوتی شهر نیز به‌عنوان یک منظر غیر کالبدی پس از ادراک توسط افراد در یک رابطه دوسویه میان محیط و فرد سبب شکل‌گیری منظر ذهنی خاصی از محیط می‌شود (Frisby, 1994:85). متغیرهای مختلف، ازجمله عوامل محیطی، اجتماعی و فردی به تعاملات پیچیده در تعریف صدا برای شنونده کمک می‌کنند.

حس تعلق

حس تعلق مفهومی مرتبط باکیفیت زندگی است که شامل احساسی است که افراد نسبت به یکدیگر و نسبت به یک گروه یا مکان‌دارند (Kitchen et al.,2015). حس تعلق به مکان رابطه‌ای عاطفی و پرمعنا بین شخص و مکان است؛ سه مرحله اصلی وابستگی به مکان، تعلق مکانی و تعهد به مکان با هفت سطح مشخص برای حس مکان توسط ساموئل شامای ارائه‌شده است. این سطوح ارائه‌شده از حس مکان که بیانگر کاربرد فرایند حس مکان است که به ترتیب عبارت است از:

1- بی‌تفاوتی نسبت به مکان 2- آگاهی از قرارگیری در یک مکان 3- وابستگی به مکان 4- تعلق مکانی 5- یکی شدن با اهداف مکان 6- حضور در مکان 7 فداکاری برای مکان (فلاحت، 1385).

در سطح تعلق مکانی فرد از رابطه عاطفی پیچیده‌ای با مکان برخوردار است. به‌طوری‌که مکان برای فرد، محور فردیت محسوب می­شود. تجارب جمعی و هویت فرد در ترکیب با معانی و نمادها در این سطح از حس مکان، به مکان شخصیت می­دهد. از نگاه پدیدارشناسان جغرافیای انسانی حس تعلق به معنای پیوند محکم و عاملی تأثیرگذار میان مردم و مکان با اجزای تشکیل‌دهنده آن است. تحقیقات به‌عمل‌آمده نشان می­دهد که هر چه مدت ارتباط افراد با یک مکان بیشتر باشد، به همان نسبت شناخت و ادراک انسان از محیط افزایش و به‌تبع آن امکان ایجاد معنای تعلق به محیط نیز افزایش خواهد یافت (جوان فروزنده و مطلبی، 1390؛ شولتز ،1382 :3).

 فضاهایی که با عادات و رفتار­های اجتماعی و فرهنگی همخوانی داشته باشند، احساس تعلق و این‌همانی بیشتری را ایجاد می‌کنند؛ زیرا انسان فضاها را بیشتر از فرم اجتماعی - فرهنگی آن بازمی‌شناسد تا معماری آن‌ها (فلاحت، 1385 :10). رابطه عمیق با مکان‌ها، مانند داشتن روابط نزدیک با افراد، ضروری و شاید غیرقابل‌اجتناب باشد؛ بدون چنین روابطی، وجود انسان حتی اگر ممکن باشد، بسیار بی‌معنی است (رلف، 1389 :54). تا جایی که گابریل مارسل بیان می­دارد که «انسان از مکانش جدا نیست؛ او خود آن مکان است» (رلف، 1389 :57).

ابعاد مختلف حس تعلق

تعلق مکانی دارای جوانب و ابعاد گوناگونی است که محققین مختلف به آن اشاراتی داشته‌اند. این جوانب و ابعاد حس تعلق را در قالب نمودار زیر بیان کرده است:

شکل 1. جوانب و ابعاد تعلق مکان (مآخذ:  Scannell and Gifford, 2010) Figure 1. Aspects and dimensions of place belonging (source: Scannell and Gifford, 2010)

شکل 1 پیشنهاد می‌کند که حس تعلق به مکان یک مفهوم چندبعدی در ارتباط با شخص، فرآیند روان‌شناختی و ابعاد مکان است (Scannell & Gifford, 2010). بعد اول بازیگر است برای پاسخ به پرسش: چه کسی متصل است؟ حس تعلق مکانی هم در سطح فردی و هم در سطح گروهی رخ می‌دهد. به ترتیب در سطح فردی مکان برای فرد معنادار است در سطح جمعی حس تعلق گروهی به یک مکان به‌صورت یک پروسه اجتماعی ایجاد می­گردد. حس تعلق به یک مکان بشدت تحت تأثیر و پایدار از طریق تعامل با دیگران است (Liu et al.,2022).

بعد دوم فرآیند روان‌شناختی است: چگونه عواطف، شناخت و رفتار در دلبستگی آشکار می‌شوند؟ و درنهایت خود مکان، مهم‌ترین بعد حس مکان است. در متون نظری آنچه در خصوص ابعاد حس تعلق به مکان ارائه می‌شود، عمدتاً مبتنی بر تعریف مکان به‌عنوان محیط اجتماعی است، ازاین‌رو تعلق به مکان نیز عمدتاً تعلق به محیط‌های اجتماعی تعبیر و تفسیر می‌شود (جوان فروزنده و مطلبی، 1390). به‌طورکلی می‌توان دودسته بندی را برای حس تعلق به مکان که در شکل 2 به آن اشاره شده است،  ذکر کرد:

تعلق اجتماعی: عمدتاً بر پایه تعاملات و کنش‌های اجتماعی در محیط صورت می‌گیرد (کاشانی جو، 1389). گیفورد در پژوهشی باهدف شناسایی تفاوت‌های مدنظر معماران و مردم استفاده‌کننده از محیط، عدم توجه به بعد اجتماعی محیط از سوی طراحان و توجه صرف به عناصر کالبدی و شاخص‌های فرمی، فارغ از عوامل معنایی دانسته و بر ضرورت تجدیدنظر و شناسایی این تفاوت‌های معنایی بین طراحان و استفاده‌کنندگان محیط تأکید می‌ورزد (Gifford et al., 2002). در این بعد معیار بررسی حس تعلق به مکان وجود ارتباطات اجتماعی در همسایگی در نظر گرفته می­شود و این‌طور در نظر گرفته می‌شود که چنین ارتباطاتی بازتاب حس تعلق به مکان است (دانشپور و همکاران، 1388).

تعلق کالبدی به مکان: عناصر و اجزاء کالبدی مکان به‌عنوان بخشی از فرایند شناخت و هویت انسانی منبع اصلی این‌گونه از تعلق می باشد. ریجرولاوارکاس در مطالعات خود به نقش مهم تعلق کالبدی اشاره و از آن با عنوان ریشه‌داری یاد می‌کند. بر این ‌اساس فرد محیط را به همراه عناصر کالبدی آن در شکل‌دهی به معنای تعلق به خاطر می‌سپارد (جوان فروزنده و مطلبی، 1390).

شکل 2. ابعاد مختلف حس تعلق (مآخذ: Gifford et al.., 2002) Figure 2. Dimensions of sense of belonging (source: Gifford et al., 2002)

مکان منظر صوتي بر کیفیت ادراک ما در ارزيابي منظر صوتي مؤثر است و در این میان پیاده‌روی صوتی نقش بسزایی در ادراک منظر صوتی و احساس تعلق به مکان دارد(Nilsson,2007). بر این اساس، در درک منظر صوتی یک مکان، رابطه بین ادراک محیط صوتی و زمینه و بســتر محیطی بسیار بااهمیت اسـت (Jeon & Hong, 2015). ارزیابی افراد از منظر صوتی، بیش از آن‌که تحت تأثیر خصوصیت‌های آکوستیکی باشد، با مؤلفه‌های شناختی در ارتباط است(Davies et al., 2013) از همین رو است که انواع منابع صوتی در رابطه با مؤلفه‌های ادراکی صدا قرار می‌گیرند (Axelsson et al., 2010). همچنین طول مدت مواجهه با صدا نیز می‌تواند بر درک منظر صوتی اثرگذار باشد (Kang, 2006). صدای محیط می‌تواند واکنش‌های ذهنی ایجاد کند که ممکن اســت مناسب، خوشایند، آشــنا و مناسب برای ارتباط با محیط باشد. چنین صفات و معانی تأثیر عمیقی بر ارزیابی منظــر صوتی می‌گذارد   .(Cain et al., 2013)البته سنجش و ارزیابی‌های ذهنی منظر صوتی، به‌طور قابل‌توجهی وابســته به نوع منبع صوتی اســت (Ren et al., 2018). ترجیحات صوتی افراد یکی از شاخصه‌های کیفیت منظر صوتی است(Morillas et al., 2013) . این شاخصه وابسته به منابع صوتی حاضر در فضاست طوری که منظر صوتی با ادراک افراد از محیط صوتی معنا می‌یابد و همواره در ارتباط تنگاتنگ با ویژگی‌های محیطی، زمان، مکان و فعالیت‌های فردی و اجتماعی خـاص اسـت است (Brown, 2010).

مدل عوامل تأثیرگذار محیطی در شکل‌گیری حس تعلق

بر اساس مطالعات پژوهش‌های مختلف مدل حس تعلق برآیند سه بعد اصلی فرد، اجتماع و محیط است (جوان فروزنده و مطلبی،1390). بر این ‌اساس، ابعاد مختلف حس تعلق به مکان، معیارها و سنجه‌های مربوط به سنجش حس تعلق در جدول2 بیان شده است:

جدول 2. ابعاد، معیارها و سنجه‌های حس تعلق محیطی در پژوهش حاضر(مآخذ: نگارندگان)

ابعاد حس تعلق	توضیح	محققان	شاخص‌ها	سنجه‌ها
ابعاد محیطی	ایجاد تمایز محیطی، ارتباط درون و بیرون در فضاها و توجه به شکل، اندازه، رنگ، بافت، بو، صدا ، سیما و منظر فضایی،	لاوسون،2001؛ Scannell & Gifford, 2010; Lewicka, 2011 Hong & Jeon, 2015 ; Hornikx, 2016	رضایت از امکانات و اصوات	امکانات و اصوات موجود در محیط زمینه آسایش را  فراهم می‌آورد.
			حس زیبایی، آرامش و ویژگی‌های متریک و پوسته فضایی	به‌طورکلی محیط را با در نظر گرفتن عواملی چون محصوریت، ابعاد و اندازه، تناسبات فضایی، حجم، مصالح، هندسه فضایی و غیره، زیبا و دل‌نشین و آرام می‌دانم.
ابعاد فردی	تقویت شناخت و ادراک فرد(به‌ویژه ادراک صوتی) از یک مکان به کمک ارتقا خوانایی و تمایز کالبدی مکان	ویلیامز و واسک، 2003؛ Scannell & Gifford, 2010; Nilsson, 2007.	احساس آرامش فردی	از حرکت و بودن در این محیط احساس آرامش می‌کنم.
			بهره‌برداری از محیط	به‌طورمعمول و روزانه از محیط محله استفاده می‌کنم و به اصوات تولیدشده توجه می‌کنم.
				در ذهن خود احساس می‌کنم در این محیط باشم و اصوات شنیده‌شده را تجربه می‌کنم.
			تسلط بر محیط	احساس می‌کنم این محیط را به‌خوبی می‌شناسم و میدانم در چه فضایی، چه صدایی به گوشم می‌رسد.
ابعاد اجتماعی	حجم و تراکم جمعیت انسانی، خلق فرصت برای بر شکل‌گیری روابط اجتماعی و فرهنگی و تقویت لایه‌های اجتماعی	کایل و همکاران، 2005؛ زنگنه،1393؛ پیربابایی و سجادزاده(1390) Meng, & Kang, 2015	امنیت	از بودن در این محیط احساس امنیت می‌کنم.
			تراکم جمعیت و تعامل اجتماعی در محیط	در این محیط به‌راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنم و حجم و تراکم جمعیت در محیط برایم مهم است.
				محیط را حضور با آشنایان، خویشاوندان، دوستان یا همسایگان تجربه می‌کنم و صدای همهمه و حضور افراد به گوشم می‌رسد.

Table 2. Dimensions, criteria and measures of sense of belonging in the current research (source: Authors)

روش پژوهش

پژوهش حاضر از انواع توصیفی تحلیلی است. در این پژوهش ابتدا به کمک پرسشنامه از استفاده‌کنندگان خواسته شد که بر اساس سنجه‌های استخراج‌شده در مدل بررسی حس تعلق، وضعیت کلی شاخص احساس تعلق به محله را ارزیابی کنند و در پرسشنامه و بررسی دیگری با مشخص کردن نقاط صوتی، شاخص سنجه تراز معادل صوت به‌عنوان شاخصه بررسی کیفیت منظر صوتی در این نقاط به دست آورده شد و درنهایت به دلیل بررسی رابطه و شدت رابطه بین دو مفهوم(متغیر) حس تعلق و کیفیت منظر صوتی و نیز روشن شدن نحوه ادراک افراد از تأثیر آکوستیکی فضاهای متمایز در محله موردنظر(فرحزاد) از روش همبستگی استفاده‌شده است. به بیانی دیگر این پژوهش در یک نمونه موردی (محله فرحزاد) به بررسی و توصیف میزان احساس تعلق به محیط محله و کیفیت منظر صوتی در آن پرداخته و ازآن‌جهت تحلیلی است چون از طریق بررسی روابط همبستگی به تحلیل نحوه و شدت ارتباط بین حس تعلق محیطی و کیفیت منظر صوتی در محدوده پرداخته است.

در این پژوهش جهت بررسی منظر صوتی در نمونه موردبررسی از تکنیک پیمایش حسی4 استفاده‌شده است. این تکنیک اولین بار در سال‌های دهه 1960 به‌عنوان ابزاری جهت ارزیابی جنبه‌های کالبدی و شناختی فضا طرح شد. این تکنیک عمدتاً در شنوایی‌سنجی رواج داشته و به‌تدریج در سایر شاخه‌ها بکار گرفته شد. پایه اصلی این تکنیک، تمرکز بر روی یکی از حواس انسانی در طول پیاده‌روی است. در این تکنیک می‌توان میزان خوشایندی و یا ناخوشایندی مردم از یک مکان در ارتباط با حسی خاص (شنوایی، بویایی، چشایی و حتی لامسه) را موردمطالعه قرارداد. میدان پژوهش محله فرحزاد تهران است. جامعه آماری این مطالعه، تمامی ساکنان و استفاده‌کنندگان این محله را شامل می‌شود. با توجه به نامشخص بودن جامعه آماری، جهت تعیین حجم نمونه از فرمول زیر استفاده‌شده است:

معادله (1)

 

مقدارZ-score  برای سطح اطمینان 95 درصد برابر 96/1 می‌باشد و مقدار p (انحراف استاندارد) معمولاً 5/0 و مقدار d (حاشیه خطا)  5%-/+ در نظر گرفته‌شده است. بر این اساس از 385 نفر جامعه نمونه که از ساکنان و استفاده‌کنندگان محدوده فرحزاد بودند خواسته شد ابتدا در یک مصاحبه جهت سنجش میزان حس تعلق مکانی نسبت به محیط محله شرکت کنند. سپس از پرسش‌شونده‌ها خواسته شد با در دست‌ داشتن نقشه چاپی محله و با تمرکز بر روی حس شنوایی به قدم ‌زدن در محله اقدام و بر روی نقشه نقاط مختلف که دارای ویژگی‌های صدایی بودند مشخص و در حد یک جمله ویژگی‌های آن را توضیح و میزان خوشایندی یا ناخوشایندی آن را مشخص نمایند. برای این منظور نیز از طیف لیکرت 1 تا 8 استفاده شد، بدین ترتیب که عدد 1 بیانگر ناخوشایندی کامل و عدد 8 بیانگر خوشایندی کامل است. سپس با بررسی نقشه‌های 385 نفر نمونه از طریق بررسی کارشناسی 12 نقطه شاخص صدایی در محله شناسایی شد و این 12 نقطه مبنای کلیه بررسی‌های این پژوهش قرار گرفت. در این پژوهش برداشت در فصل بهار صورت گرفت؛ چراکه تمام پتانسیل‌های شنیداری ازجمله صدای باد موردتوجه واقع گردد. همچنین میزان آلفای کرنوباخ برای پرسشنامه‌های نمونه به میزان0.790 بود که نشان‌دهنده روایی مناسب ابزار پژوهش است.

شناخت عرصه پژوهش

محدوده موردنظر این پژوهش محله فرحزاد است که یکی از محله‌های قدیمی تهران بوده و در حال حاضر به‌واسطه وجود رستوران‌ها و سفره‌خانه‌های سنتی ازجمله مراکز گردشگری و فراغتی شهر تهران محسوب می‌شود. این محله در دامنه رشته‌کوه البرز و در گوشه شمال غربی منطقه 2 و در جوار بزرگراه یادگار امام قرار دارد. جمعیت این محدوده بر اساس سرشماری سال 1395، 13,807 نفر می­باشد. در شکل 3 موقعیت قرارگیری این محله در شهر تهران نشان داده‌شده است.

 

شکل 3. موقعیت محله فرحزاد در شهر تهران و وضعیت کاربری اراضی محدوده (مآخذ: نگارندگان) Figure 3. The location of Farahzad neighborhood in Tehran and the state of land use in the area (source: authors)

تحلیل یافته‌ها

ارزیابی وضعیت حس تعلق به محله

در جدول 3 وضعیت کلی شاخص احساس تعلق به محیط محله بیان‌شده است.

جدول 3. وضعیت درصدی پاسخگویی به سؤالات مختلف مربوط به سنجه‌های حس تعلق به محیط محله(مآخذ: نگارندگان)

ابعاد حس تعلق	شاخص‌ها	سنجه‌ها	کاملاً موافقم	موافقم	نظری ندارم	مخالفم	کاملاً مخالفم	امتیاز	تحلیل	امتیاز نهایی	تحلیل نهایی
ابعاد محیطی	رضایت از امکانات	امکانات و اصوات موجود در محیط زمینه آسایش را فراهم می‌آورد.	09/18	95/20	59/28	95/20	42/11	98/2	متوسط	82/2	متوسط
	حس زیبایی	به‌طورکلی محیط را با در نظر گرفتن عواملی چون محصوریت، ابعاد و اندازه، تناسبات فضایی، حجم و غیره، زیبا و دل‌نشین و آرام می‌دانم.	8/23	04/19	77/25	09/18	3/13	17/3	متوسط
ابعاد فردی	احساس آرامش فردی	از حرکت و بودن در این محیط احساس آرامش می‌کنم.	09/18	59/28	42/31	4/11	5/10	17/3	متوسط
	بهره‌برداری از محیط	به‌طورمعمول و روزانه از محیط محله استفاده می‌کنم و به اصوات تولیدشده توجه می‌کنم.	38/12	3/13	3/34	52/29	5/10	74/2	متوسط
		در ذهن خود احساس می‌کنم در این محیط باشم و اصوات شنیده‌شده را تجربه می‌کنم.	52/9	42/11	61/27	61/27	84/23	43/2	ضعیف
	تسلط بر محیط	احساس می‌کنم این محیط را به‌خوبی می‌شناسم و میدانم در چه فضایی، چه صدایی به گوشم می‌رسد.	21/16	09/18	85/22	09/18	76/24	69/2	متوسط
ابعاد اجتماعی	امنیت	از بودن در این محیط احساس امنیت می‌کنم.	09/18	52/29	61/27	4/12	38/12	13/3	متوسط
	تعامل اجتماعی در محیط	در این محیط به‌راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنم و حجم و تراکم جمعیت در محیط برایم مهم است.	52/9	95/20	28/34	95/21	3/13	78/2	متوسط
		محیط را حضور با آشنایان، خویشاوندان، دوستان یا همسایگان تجربه می‌کنم و صدای همهمه و حضور افراد به گوشم می‌رسد.	52/9	19/16	19/16	47/30	63/27	38/2	ضعیف

Table 3. The percentage status of answering various questions related to measures of sense of belonging to the neighborhood environment (source: authors)

بر اساس جدول 3 ازنظر پاسخ‌دهندگان، کیفیت حس تعلق به‌طورکلی در این محله با امتیاز 82/2 متوسط، ارزیابی‌شده است. امتیاز شاخص‌های ابعاد محیطی و شاخص احساس آرامش فردی در بعد فردی حس تعلق و نیز شاخص امنیت در بعد اجتماعی حس تعلق نسبت به تحلیل نهایی حس تعلق در محله از وضعیت بهتری برخوردار هستند. شاخص‌های بهره‌برداری از محیط و تسلط بر محیط در بعد فردی و تعامل اجتماعی در محیط در بعد اجتماعی از تأثیر کمتری نسبت به سایر شاخص‌ها در شکل‌گیری حس تعلق محله برخوردار هستند. سنجه‌هایی که امتیاز کمتر از 5/2 داشته باشند ضعیف تشخیص داده‌شده‌اند که لزوم توجه به آن‌ها نسبت به سایر سنجه‌ها با تأکید بیشتری باید همراه شوند.

ارزیابی منظر صوتی محله

با بررسی نقشه‌های ترسیم‌شده توسط پرسش‌شوندگان 49 نقطه صدایی متمایز در محله شناسایی شد که با توجه به میزان تکرار در افراد مختلف درنهایت 12 نقطه شاخص در محدوده شناسایی گردید. سپس از طریق نرم‌افزار NIOSH SLM (Version 1.2.5) به سنجش میزان سنجه فیزیکی صوت- (تراز معادل صوت A) -در نقاط موردنظر پرداخته شد. در طول اندازه‌گیری، میکروفون کنتور تقریباً ۱ متر دورتر از هر سطح بازتابنده و 2/1 متر بالاتر از سطح زمین قرار داده شد تا اثرات بازتاب صوتی کاهش یابد. همچنین سنجه  در 12 نقطه ایستگاهی مشخص در طی 3 برداشت به مدت 5 دقیقه، اندازه‌گیری و میانگین آن موردبررسی قرار گرفت. در شکل و جدول 4 موقعیت و وضعیت ایستگاه‌های صوتی شناسایی‌شده  نشان داده‌شده است.  

شکل 4. نقاط ویژه صدایی در محله فرحزاد( مآخذ : نگارندگان) Figure 4. Sound special points in Farahzad neighborhood (source: authors)

جدول 4. ویژگی‌های صدایی نقاط 12 گانه صوتی در محله فرحزاد(مآخذ: نگارندگان)

Table 4. Sound characteristics of 12 sound points in Farahzad neighborhood (source: authors)

*جهت تحلیل از طیف لیکرت استفاده‌شده است که عبارت است از 1: بسیار ناخوشایند 2: ناخوشایند 3: نظری ندارم 4: خوشایند 5: بسیار خوشایند

 ** از افراد خواسته شد بین 0 تا 10 میزان اهمیت نوع منبع صوتی را مشخص کنند. در بخش ویژگی‌های صدایی سعی شده مهم‌ترین صداها که موردتوجه افراد بوده است بیان و صداهایی که به‌صورت پس‌زمینه در محیط وجود دارند در داخل پرانتز بیان شود.

نتایج پرسشنامه برای بررسی منظر صوتی نقاط 12 گانه صوتی در محله فرحزاد در جدول شماره 4 نشان داده‌شده است. میانگین رضایت و خوشایندی از منظر صوتی محله موردنظر در طیف لیکرت 21/3 می‌باشد که نشان‌دهنده وضعیتی متوسط و میانه در محدوده مطالعاتی است. هر چه میزان تراز معادل صوت از مقدار کمتری را نشان دهند بیانگر پایین بودن سطح نوفه در ایستگاه موردنظر است و برعکس. به‌طورکلی در این محدوده به ترتیب صداهایی چون صدای پرندگان (گنجشک‌ها و غیره) و صدای آب‌نما و جریان آب و صدای بازی کودکان بیشترین تأثیر را در خوشایندی منظر صوتی محدوده مطالعاتی داشته‌اند. ازنظر سطح فشار صدا، میانگین سنجه در کل محدوده مطالعاتی برابر 68 دسی‌بل می‌باشد؛ صدایی نزدیک به موقعیت‌های 3، 4 و 9.

موقعیت‌های 1 و 10 که به ترتیب در نزدیکی بزرگراه و کارگاه ساختمانی قرار داشتند، بالاترین مقدار سنجه فیزیکی صوت را نمایش دادند. به‌طورکلی بافاصله گرفتن از ورودی محله از سمت بزرگراه یادگار و بخصوص بافاصله از محدوده‌های مربوط به مراکز فراغتی - گردشگری سطح تراز معادل صوت در محله کاهش محسوسی پیدا می‌کند. در موقعیت 7 و 12 کمترین مقدار سنجه فیزیکی صوت را قابل‌مشاهده است. در این دو موقعیت نسبت به یکدیگر ازنظر نوع منبع صوتی نشان داد افراد ترجیح بیشتری بر دسته اصوات بیوفونی دارند.

 

موقعیت	ویژگی‌های صدایی	نوع منظر صوتی بر اساس منبع	(دسی‌بل)	امتیاز*	امتیاز نهایی
1	صدای ترافیک با سرعت زیاد در بزرگراه یادگار، صدای ترافیک با سرعت کم در ورودی محور فرحزاد (صدای صحبت افراد به‌صورت هم همه و صدای باد)	آنتروفونی	80	87/1	21/3
2	صدای ترافیک (صدای درون مغازه‌ها و رستوران‌ها، صدای پرنده و صدای هم همه و صحبت)	آنتروفونی	73	67/2
3	صدای پرندگان مغازه پرنده فروشی (صدای کارگاه‌های کابینت سازی و صدای تعمیرگاه‌های ماشین که البته صداها نه به‌صورت ممتد که به‌صورت منقطع می­باشد(	بیوفونی	68	02/3
4	صدای آب‌نمای بزرگ کنار مغازه (صدای صحبت بین مردم و صدای ترافیک سبک عبوری)	ژئوفونی	66	85/3
5	صدای مغازه پرنده فروشی (صدای مردم در حال صحبت با یکدیگر، صدای ترافیک سبک عبوری)	بیوفونی	69	61/3
6	صدای هیاهو داخل رستوران‌ها، صدای تبلیغ برای جذب مشتریان به داخل رستوران‌ها (صدای مشتریان داخل رستوران‌ها، صدای ترافیک سبک عبوری(	آنتروفونی	65	87/2
7	صدای جریان جاری آب داخل جوی آب (صدای ترافیک عبوری سبک، صدای صحبت بین مردم)	ژئوفونی	61	51/3
8	صدای جوی آب، صدای پرندگان روی درخت (صدای داخل منازل که به گوش می‌رسد و صدای ترافیک عبوری سبک(	ژئوفونی-بیوفونی	64	19/3
9	صدای پرندگان روی درخت، صدای بازی کودکان (صدای ترافیک سبک عبوری و صحبت مردم)	بیوفونی-آنتروفونی	69	71/3
10	صدای کارگاه ساختمانی مربوط به مسیل فرحزاد (صدای باد داخل درختان، صدای پرندگان)	آنتروفونی	77	56/2
11	صدای بازی کودکان، صدای صحبت و صدای پرندگان روی درختان پارک	آنتروفونی	66	77/3
12	صدای انبوه گنجشک‌های روی درخت (صدای صحبت مردم و صدای ترافیک)	بیوفونی	62	15/4

شکل 5. ترکیب صداهای درک شده در موقعیت‌های نظرسنجی(مآخذ: نگارندگان) Figure 5. Composition of sounds perceived in research situations (source: authors)

شکل 5، نشان‌دهنده فراوانی منابع صوتی است که کاربران در هر بررسی در ایستگاه موردنظر آن را به‌طور غالب درک می‌کنند. این شکل نشان می‌دهد که در موقعیت‌های ۱،2 و 6 صدای انسان به‌طور غالب دریافت می‌شود. هم‌صداهای آنتروفونی و هم‌صداهای مکانیکی به‌طور غالب در موقعیت‌های 9، 10 و 11 درک شدند. صداهای ژئوفونی غالباً در ایستگاه‌های 4 و 8 قابل دریافت هستند. در ایستگاه شماره 12، صوت غالب از نوع بیوفونی است. در ایستگاه‌های 3،5 و 7 با درجه­های اختلافی محدود از هر نوع صدا توسط گوش قابل دریافت هستند.

بررسی فرضیه‌ها

جهت بررسی فرضیه اول میانگین امتیاز کسب‌شده برای نقاط 12 گانه برای هر نفر محاسبه‌شده که درواقع میزان کیفیت منظر صوتی محله را ازنظر پرسش‌شونده نشان می‌دهد. سپس همبستگی بین متغیر کیفیت منظر صوتی و میزان حس تعلق به محیط محله محاسبه‌شده است. برای این منظور با توجه به نوع متغیرها (که بعد از انجام عملیات میانگین از محیط عددی گسسته رتبه‌ای به محیط پیوسته اسمی تبدیل‌شده‌اند) از "ضریب همبستگی پیرسون5" استفاده‌شده است. فرض صفر در آزمون پیرسون عدم وجود رابطه معنی‌دار بین متغیرهای موردبررسی است و فرض مقابل وجود رابطه معنی­دار بین دو متغیر است.

درصورتی‌که سطح معنی‌داری آزمون کمتر از 05/0 باشد، فرض صفر رد شده و با اطمینان 95% می‌توان گفت رابطه معنی‌داری بین دو متغیر وجود دارد. در این حالت با توجه به مقدار ضریب همبستگی و علامت آن می‌توان گفت، اگر ضریب همبستگی مثبت باشد رابطه بین دو متغیر مستقیم است؛ یعنی با افزایش یکی دیگری نیز افزایش می‌یابد و اگر منفی باشد بدین معنی است که با کاهش یکی دیگری افزایش می‌یابد. مقدار ضریب همبستگی پیرسون با کمک رابطه زیر به دست می‌آید:

معادله (2)

 

بر اساس آنچه در بالا ذکر شد می‌توان این فرضیه را به‌صورت زیر موردبررسی قرارداد.

فرض صفر (): بین میزان حس تعلق به محیط محله و کیفیت منظر صوتی رابطه معناداری وجود ندارد.

فرض مقابل (): بین میزان حس تعلق به محیط محله و کیفیت منظر صوتی رابطه معناداری و مثبتی وجود دارد.

نتایج به‌دست‌آمده از آزمون همبستگی پیرسون در محیط نرم‌افزار SPSS در جدول ذیل مشخص است.

جدول 5. بررسی وجود رابطه همبستگی بین کیفیت منظر صوتی و میزان احساس تعلق به محیط محله(مآخذ: نگارندگان)

متغیر اول	متغیر دوم	تعداد	ضریب همبستگی	سطح معنی‌داری
کیفیت منظر صوتی	میزان احساس تعلق به محیط محله	385	603/0	01/0

Table 5. Investigating the existence of a correlation between the quality of the soundscape and the sense of belonging (source: authors)

با توجه به جدول 5 و با توجه به سطح معناداری 01/0 فرض صفر رد و با اطمینان 99 درصد وجود رابطه بین دو متغیر تأیید می­شود. شدت همبستگی بین این دو متغیر 603/0 است که با توجه به نوع بررسی که در حوزه علوم انسانی است میزان همبستگی مناسبی است. همچنین با توجه به مثبت بودن میزان این همبستگی رابطه بین این دو متغیر مثبت می‌باشد؛ لذا فرضیه اول این پژوهش تأیید می­شود.

جهت بررسی فرضیه دوم نیز از ضریب همبستگی پیرسون استفاده‌شده است. در اینجا متغیر اول میزان سنجه در هر یک از نقاط 12 گانه و متغیر دوم نیز میانگین امتیاز مربوط کیفیت خوشایندی در هر یک از نقاط 12 گانه است. بر این اساس می‌توان فرض‌های ذیل را در نظر گرفت:

فرض صفر (): بین میزان تراز معادل صوت () و میزان خوشایندی صدا در هر یک از نقاط اصلی رابطه معنادار و معکوسی وجود ندارد.

فرض مقابل (): بین میزان تراز معادل صوت و میزان خوشایندی صدا در هر یک از نقاط اصلی رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد.

نتایج به‌دست‌آمده از آزمون همبستگی پیرسون در محیط نرم‌افزار SPSS در جدول ذیل مشخص است.

جدول 6. بررسی وجود رابطه همبستگی بین میزان خوشایندی صدا و تراز معادل صوت(مآخذ: نگارندگان)

Table 6. Investigating the existence of a correlation between the pleasantness of the sound and  (source: authors)

بر اساس جدول 6 سطح معناداری فرض صفر 00/0 بوده لذا فرض صفر رد و با اطمینان 99 درصد وجود رابطه معنادار بین دو متغیر میزان خوشایندی صدا و شدت صوت اثبات می‌شود. با توجه به اینکه میزان ضریب همبستگی در این ‌رابطه 739/0- می­باشد لذا رابطه معکوس بوده و میزان همبستگی نیز مقدار قابل‌توجهی است. بدین ترتیب هرچه تراز معادل صوت () کمتر باشد میزان خوشایندی صدا برای شنونده بیشتر است؛ لذا ایجاد آرامش صدایی در محدوده باید به‌عنوان یکی از سیاست‌های مهم موردتوجه قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر با شناسایی و ارزیابی نقاط مفصلی و ارتباطی بین دو مفهوم منظر صوتی و احساس تعلق به محیط در محله فرحزاد تهران انجام شد. این پژوهش یک روش عینی برای شناسایی معیارهایی که مصاحبه‌شوندگان برای تعریف آرامش صوتی در سه دسته منبع صوتی بر مبنای کیفیت حس تعلق در یک مکان استفاده می‌کنند، تعریف کرده است.با توجه به پژوهش‌های داخلی انجام‌شده در این زمینه و بررسی آن‌ها، می‌توان گفت نقطه تمایز این پژوهش با سایر مطالعات بررسی و تعیین رابطه و شدت بین دو مفهوم حس تعلق و کیفیت منظر صوتی و نیز شناسایی عوامل اصوات تأثیرگذار بر منظور صوتی بود. همچنین پژوهش حاضر بر اساس مطالعات اسرامز و چسمر(2008) اصوات موجود در محله را در سه دسته اصلی بیوفونی، ژئوفونی و آنتروفونی دسته‌بندی نمود  تا اثر هر یک از دسته‌های در میزان خوشایندی منظر صوتی هر یک از ایستگاه‌ها مشخص گردد. پژوهش محسن حقیقی و همکاران(1396) از معدود پژوهش‌های مشابه داخلی است که نقطه اشتراک این پژوهش با پژوهش حاضر بررسی ادراک افراد در لایه‌های مختلف(خوشایندی تا ناخوشایندی)بود ولی آنچه باعث تمایز پژوهش حاضر است بررسی کیفیت منظر صوتی در ابعاد مفهوم حس تعلق است.در پژوهشی دیگر غفاری و همکاران(1400،ب) رابطه مواجهه با منظر صوتی و خوشایندی آن را  در بازار بررسی کرده‌اند؛ نقطه اشتراک پژوهش حاضر با پژوهش نامبرده ایجاد آرامش صدایی است اما نقطه متمایزکننده در پژوهش مذکور تلاش برای جلوگیری از بروز صداهایی  مانند صدای حضور کاری یا اخطار یا الله گاری برها و غیره است، صداهایی که اگر در پژوهش حاضر شنیده می‌شد، ممکن بود از دیدگاه استفاده‌کنندگان در راستای ارتقای حس تعلق و یادآوری خاطرات مطلوب انگاشته شوند. در ادامه به‌منظور تصریح روشن نتایج یافته‌ها به تفکیک سؤالات پژوهش، موردبررسی قرار می‌گیرد. در سؤال اول رابطه و شدت بین مفهوم حس تعلق و کیفیت منظر صوتی محله فرحزاد مورد پرسش قرار گرفت. مطالعات نشان داد که کیفیت حس مکان در فضاها و محلات شهری می‌تواند تحت تأثیر عوامل فضایی و محیطی خاص و همچنین رفتار اجتماعی و ویژگی‌های کاربران قرار گیرد. در این پژوهش رابطه بین میزان احساس تعلق افراد به محیط محله فرحزاد و نحوه ادراک و ارزیابی آن‌ها از کیفیت‌های صدایی درون محیط محله موردبررسی قرار گرفت. نتایج این بررسی نشانگر وجود رابطه همبستگی معنی‌دار بین این دو مفهوم بود. میزان همبستگی بین این دو مفهوم با توجه به ماهیت پژوهش (پژوهش اجتماعی)،همبستگی بالایی را نشان می­دهد. به‌منظور پاسخ به دومین سؤال پژوهش مبنی بر رابطه بین میزان تراز معادل صوت () و میزان خوشایندی صدا در ایستگاه‌های موردبررسی ، نقش میزان شدت صدا در نحوه ادراک ساکنان از کیفیت منظر صوتی نیز موردبررسی قرار گرفت. با توجه به رابطه همبستگی بین میزان شدت صدا و میزان کیفیت منظر صوتی می‌توان گفت، هر چه میزان آرامش صدایی در محیط بالاتر باشد میزان رضایت افراد از کیفیت منظر صوتی بالاتر است. بدین ترتیب در برنامه‌ریزی کیفیت­های منظر شهری باید به محیط صدایی محدوده مورد برنامه‌ریزی توجه نموده و در این میان ایجاد آرامش صدایی در کنار افزایش کیفیت­های صدایی موجود در محیط باید موردتوجه قرار گیرد. همچنین نتایج تحلیل یافته، عوامل تعیین‌کننده صوتی برای ادراک آرامش را در قالب یک پژوهش اجتماعی-آکوستیک شناسایی می‌کند. تجزیه‌وتحلیل انجام‌شده بر روی محله موردمطالعه، مشخص شد که تفاوت‌های آشکاری ازنظر شاخص‌های مربوطه و به‌ویژه وزن آن‌ها در کمک به‌راحتی کلی صدا نسبت به مطالعات دیگر وجود دارد. ارزیابی ذهنی سطح صدا در شکل‌گیری حس تعلق به محیط در محله فرحزاد عموماً به‌خوبی با میانگین تراز معادل صوت () مرتبط است، به‌خصوص زمانی که سطح صدا نزدیک به محدوده 68 دسی‌بل باشد. کاربرد مدل این پژوهش می‌تواند در موقعیت‌هایی که موردبررسی قرار نگرفته‌اند کمک می‌کند تا امتیاز آرامش صوتی را بر مبنای درک کیفیت حس تعلق به محله و محیط شهری توسط ساکنین و استفاده‌کنندگان، پیش‌بینی کند. مطالعات قبلی که تعاملات سمعی فرد با محیط  را بیشتر در مورد انواع مختلف صداها و تأثیرات آن‌ها بر روی ادراک بررسی می‌کردند، یا برعکس. اما این پژوهش شاخص‌هایی را اتخاذ کرد که ویژگی‌های شنیداری درک شده توسط افراد را توصیف می‌کند و تأثیر آن را بر بهبود یا عدم بهبود کیفیت حس تعلق بر اساس نوع منبع صوتی در نقاط شناسایی‌شده را می‌سنجد. همان‌طور که گفته شد، بر اساس نتایج تحلیل میزان کیفیت حس تعلق در محله فرحزاد از دید ساکنین در حد متوسط ارزیابی شد. این سطح از رضایتمندی برای محله شمال تهران امتیاز مطلوبی محسوب نمی­شود. در این راستا باید با توجه به ساختار اصلی این تحقیق، مبنی بر ارتقا و بهبود کیفیت‌های صوتی محیط با بهره‌گیری از منابع صوتی متمایز و شاخص، این قسمت از تحقیق به ارائه راهکارهایی در این زمینه اختصاص‌یافته است.

ارتقای حس تعلق ساکنین در محله فرحزاد درگرو بهبود معیارها و ابعاد سازنده آن و نیز بهبود کیفیت‌های منظری شهری به‌ویژه منظر صوتی می­باشد. در این قسمت به‌منظور تکمیل و تأکید بر مدل( عوامل تأثیرگذار محیطی بر حس مکان) ارائه‌شده در پژوهش و بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها برنامه‌ریزی پیشنهادی محله فرحزاد به شرح زیر ارائه‌شده است:

·       ارتقا کیفیت‌های منظر صوتی به‌منظور تحریک دل‌بستگی شهری، گفتگوی اجتماعی در فضاهای عمومی و تقویت حس تعلق به محیط در محله فرحزاد.

جدول 7. اهداف، راهبرد و سیاست‌های تقویت حس تعلق محیطی در محله فرحزاد (مآخذ: نگارندگان)

متغیر اول	متغیر دوم	تعداد	ضریب همبستگی	سطح معنی‌داری
میزان خوشایندی صدا	تراز معادل صوت ()	385	739/0-	00/0

هدف	راهبرد	سیاست
تقویت حداکثری کیفیت‌های محیطی محل	طراحی جاذب‌های صوتی (صوت ناخوش آیند)	استفاده از آسفالت متخلخل در مسیر ورودی محله در موقعیت شماره 1 استفاده از شن با دانه‌بندی مختلف در فضاهای سبز موقعیت‌های شماره 1 و 10 طراحی مبلمان چوبی و ورودی‌های چوبی برای مغازه‌ها در تمام طول محور اصلی محله فرحزاد استفاده از پوشش گیاهی متراکم در موقعیت‌های 1 ،3 ،9 و 10 استفاده از پوشش گیاهی کم تراکم (پهن‌برگ) در موقعیت‌های 7، 8 و 12 به دلیل عدم پنهان شدن صدای آب
	کاهش نوفه زمینه و شدت صدا	کاهش در منبع: عایق کردن تمامی تأسیسات و تجهیزاتی چون کولرهای آبی و برقی در طول محور اصلی محله فرحزاد
بسترسازی جهت برقراری تعاملات اجتماعی	طراحی قرارگاه‌های رفتاری	ارتقا کیفیت حسینیه قوچانی‌ها و حسینیه اعظم فرحزاد به‌عنوان یک مراکز فرهنگی بهبود وضعیت پارک‌های سمیه(گلپاد) و 15 خرداد و بهبود وضعیت پارک ایجاد گره‌های فعالیتی در طول محور اصلی مجاور مسجد جامع فرحزاد، تقاطع پارک سمیه و 15 خرداد، امامزاده صالح فرحزاد و تقاطع منتهی به مسیر امام‌زاده داوود(موقعیت‌های 4، 8، 9 و 11) تجهیز بخش‌هایی از فضاهای عمومی برای بازی کودکان و نوجوانان ایجاد و تقویت امکان توقف یا نشستن فردی و جمعی در محل ورودی ساختمان‌های بافت قدیمی در بخش‌های شمالی محله فرحزاد به‌عنوان فضای واسط بین دو عرصه خصوصی و عمومی‌تر(موقعیت‌های 9 و 10) تقویت فعالیت مغازه‌ها به‌صورت24 ساعته در طول محور محله و ابتدای ­مسیر منتهی به امامزاده داوود
بسترسازی جهت پیوند ذهنی افراد با محیط پیرامون	ارتقا سطح تسهیلات عملکردی	تقویت فضاهای امام‌زاده صالح و امام‌زاده ابوطالب فرحزاد به‌عنوان فضای چندمنظوره فرهنگی – مذهبی (موقعیت‌های 9 و 11) استقرار خدمات مختلف در سطح محله متناسب با توان جمعیتی آن منع مغازه‌ها و کارگاه‌های ساختمانی برای استفاده از تجهیزات پرسروصدا و ناخوشایند مانند دریل در ساعات مشخصی از روز باهدف خلق آرامش فردی( موقعیت‌های 3 و 10)
	جانمایی اصوات خوش‌آیند در محدوده (افزایش کیفیت منظر صوتی)	تعریف فضا برای ریختن دانه و طراحی لانه بر روی درختان برای پرندگان و تشویق حضور آن‌ها فعال نمودن آب‌نماها در طول مسیرها (در موقعیت‌های 3، 5، 8 ،9 و 12)

Table 7. Goals, strategies and policies to strengthen the sense of belonging in Farahzad neighborhood (source: authors)

پی‌نوشت‌ها

1 The World Forum for Acoustic Ecology (WFAE)

2 Soundscape

3 Landscape

4 Sense Walking

5 Pearson's correlation coefficient

نقش نویسندگان

بررسی ادبیات، تهیه متن توسط حسن سجاد زاده، مهرداد احمدی انجام‌شده است. مهرداد احمدی و محمدرضا یزدان پناه داده‌های موردنیاز را جمع‌آوری و آن داده‌ها  همراه با سایر اعضا تجزیه‌وتحلیل شده است که بر اساس آن نتیجه‌گیری پژوهش ارائه‌شده است. مهرداد کریمی مشاور نیز در انتخاب سایت پژوهش و نحوه تجزیه تحلیل داده‌ها در انجام این پژوهش یاری نموده است. ویرایش متن توسط مهرداد احمدی انجام‌شده است. اشکال توسط مهرداد احمدی و محمدرضا یزدان پناه شاه‌آبادی تهیه‌شده است.

تقدیر و تشکر

ما نویسندگان صمیمانه تمایل داریم از مشارکت 385 داوطلب محله فرحزاد تهران که در این مطالعه، شرکت و به ما برای انجام این پژوهش انگیزه دادند، تشکر کنیم.

تعارض منافع نویسندگان

نویسندگان به‌طور کامل از اخلاق نشر تبعیت کرده و از هرگونه سرقت ادبی، سوء رفتار، جعل داده‏ها و یا ارسال و انتشار دوگانه، پرهیز نموده‏اند و منافعی تجاری در این راستا وجود ندارد و نویسندگان در قبال ارائه اثر خود وجهی دریافت ننموده‏اند.

فهرست مراجع

-       پاکزاد، جهانشاه.(1385). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، دبیرخانه شورای عالی معماری و شهرسازی.

-       پیربابایی، محمد تقی؛ و سجادزاده، حسن. (1390). تعلق جمعی به مکان, تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی. باغ نظر، 8(16)، 17-28. http://www.bagh-sj.com/article_2.html

-       جوان فروزنده، علی؛ و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن.  هویت شهر، 5(8)، 27-3. https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_1146.html

-       دانشپور، سید عبدالهادی؛ سپهری مقدم، منصور؛ و چرخچیان، مریم. (1388). تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. هنرهای زیبا، 1(38), 38-48. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22286020.1388.1.38.4.8  

-       رلف، ادوارد (1389). مکان و بی مکانی. (محمدرضا نقصان‌محمدی؛ کاظم مندگاری؛ و زهیر متکی، مترجمان). تهران: انتشارات آرمان شهر.( نشر اصلی اثر) 

-       زنگنه، یعقوب؛ حسین‌آبادی، سعید؛ روشندل، تکتم؛ و نبی پور، رضا. (1393). تأثیر تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی بر بهسازی مشاركتی محلات قدیمی، نمونه موردی: محله سرده سبزوار. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5(19)، 111-128. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1393.5.19.7.0 

-       شبیری نژاد، مریم. (1388). مدیریت منظر صوتی شهر به کمک طراحی شهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

-       غفاری، عباس؛ میر غلامی، مرتضی؛ و شفائی، بیتا. (1400، الف). ادراک تباین صوتی در تجربه حرکت در فضاهای بازار تبریز. باغ نظر، 18(100)، 59-78. https://doi.org/10.22034/bagh.2020.250345.4676 

-       غفاری، عباس؛ میر غلامی، مرتضی؛ و شفائی، بیتا. (1400، ب). تبیین ارزیابی ذهنی مطلوبیت منظر صوتی بازار تبریز و اثرپذیری آن از تواتر و دلیل حضور افراد در بازار. هویت شهر, 15(3)، 59-72.  https://dx.doi.org/10.30495/hoviatshahr.2021.17353 

-        فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن. هنرهای زیبا، 1(26)، 57-66. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=49948 

-       کاشانی جو، خشایار. (1389). بازشناخت رویکرد نظری به فضاهای عمومی شهری. هویت، 4(6)، 95-106. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17359562.1389.4.6.9.2 

-       گلکار، کورش. (1380). مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری. صفه، 11(32)، 38-65. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=33257 

-       محسن حقیقی، نسرین؛ قلعه‌نویی،محمود؛ و غفاری، عباس. (1396). ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر در نقش انگیزی و آسایش صوتی افراد در میدان نقش‌جهان اصفهان.  نامه معماری و شهرسازی، 10(19)، 133-152. https://dx.doi.org/10.30480/aup.2017.542 

-       نوربرگ شولتز، کریستین. (1382). معماری، معنا و مکان. (ویدا نوروز برازجانی، مترجم). تهران: جان جهان.( نشر اصلی اثر 1988).

 

-       Aletta, F., Kang, J., & Axelsson, O. (2016). Soundscape descriptors and a conceptual framework for developing predictive soundscape models. Landscape and Urban Planning, 149, 65–74. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2016.02.001 

-       Alsina-Pagès, R., Ginovart-Panisello, G., Freixes, M. & Radicchi, A. (2021). A Soundwalk in the heart of Poblenou superblock in Barcelona: Preliminary study of the acoustic events. Noise Mapping, 8(1), 207-216. https://doi.org/10.1515/noise-2021-0016

-       Axelsson, Ö., Nilsson, M. E., & Berglund, B. (2010). A principal components model of soundscape perception. Acous tical Society of America, 128(5), 2836-2846. http://dx.doi.org/10.1121/1.3493436 

-       Brown, A. (2010). Soundscapes and environmental noise management. Noise Control Engineering, 58(5), 493-500. http://dx.doi.org/10.3397/1.3484178 

-       Cain, R., Jennings, P., & Poxon, J. (2013). The development and application of the emotional dimensions of a soundscape. Applied Acoustics, 74(2), 232-239. http://dx.doi.org/10.1016/j.apacoust.2011.11.006 

-       Carmona, M. (Ed.). (2003). Public places, urban spaces: the dimensions of urban design. London: Routledge.

-       Davies, W. J., Adams, M. D., Bruce, N. S., Cain, R., Carlyle, A., Cusack, P., & Jennings, P. (2013). Perception of soundscapes: An interdisciplinary approach. Applied Acoustics, 74(2), 224-231. http://dx.doi.org/10.1016/j.apacoust.2012.05.010 

-       Elmqvist, T. (2013) Designing the Urban Soundscape. Retrieved August 25, 2013, from https://www.thenatureofcities.com/2013/08/25/designing-the-urban-soundscape/ 

-       Farina, Almo. (2014), Soundscape Echology, principle, Patterns, Methods and Applications, (Frist Eddition), New York: Springer.

-       Frisby ،K. The flaˆneur in Social Theory. (1994) in: K. TESTER (Ed.) the Flaˆneur ،London: Routledge.

-       Gifford, R., Donald, W. H., Muller-Clemm W., & Kelly, T. SH. (2002). Why Architects and Laypersons Judge Buildings Differently:Cognitive Properties and Physical Properties and Physical Bases. Journal of Architectural and Planning Research,19(2), 131-148. WHY ARCHITECTS AND LAYPERSONS JUDGE BUILDINGS DIFFERENTLY: COGNITIVE PROPERTIES AND PHYSICAL BASES on JSTOR

-       Goldsmith, M. (2015). Sound, a very short introduction. London: Oxford University press.

-       Guastavino, C., Katz, B. F. G., Polack, J. D., Levitin, D. J., & Dubois, D. (2004). Ecological validity of soundscape reproduction. Acustica united with Acta Acustica, 91(2), 333–341. https://www.ingentaconnect.com/content/dav/aaua/2005/00000091/00000002/art00015 

-       Hiramatsu, K., Minoura, K., & Kinjo, I. (1999). A method for comparing sonic environments. In INTER-NOISE and NOISE-CON Congress and Conference Proceedings. March 19, (1305-1308). Spain, Institute of Noise Control Engineering.

-       Htouris, S. (2001). A comparative interpretation of soundscape and noise. In Proceedings of the 17th International Conference on Acoustics, Rome, Italy (pp. 10–11). Retrieved from. http://www.icacommission.org/proceedings/ica2001rome/6_14.pdf 

-       Jeon, J. Y., & Hong, J. Y. (2015). Classification of urban park soundscapes through perceptions of the acoustical environments. Landscape and Urban Planning, 141, 100-111. http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.05.005 

-       Jo, H. I., & Jeon, J. Y. (2021). Urban soundscape categorization based on individual recognition, perception, and assessment of sound environments. Landscape and Urban Planning, 216, 104241. http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2021.104241 

-       Kang, J. (2006). Urban sound environment, Boca Raton: CRC Press.

-       Kang, J., & Schulte-Fortkamp, B. (2018). Soundscape and the built environment.
Boca Rato: CRC Press.

-       Kihlman, T., Kropp, W., Öhrström, E., & Berglund, B. (2001), Soundscape support to health. A cross-disciplinary research program, In Proceedings of the International Congress and Exhibition on Noise Control Engineering, Hague, The Netherlands. 

-       Kitchen, P., Williams, A. M., & Gallina, M. (2015). Sense of belonging to local community in small-to-medium sized Canadian urban areas: a comparison of immigrant and Canadian-born residents. BMC psychology, 3(1), 28, 1-17. http://dx.doi.org/10.1186/s40359-015-0085-0

-       Krause, B. (2012). The great animal orchestra: Finding the origions of musics in the world wild places, United States: Little, Brown.

-       Lewicka, M. (2011). Place attachment: how far have we come in the last 40 years?. Environmental Psychology, 31(3), 207–230. http://dx.doi.org/10.1016/j.jenvp.2010.10.001 

-       Liu, S., Zhang, F., & Wu, F. (2022). Contrasting migrants' sense of belonging to the city in selected peri-urban neighbourhoods in Beijing. Cities, 12(3)3499. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2021.103499 

-       Morillas, J. B., Escobar, V. G., & Gozalo, G. R. (2013). Noise source analyses in the acous tical environment of the medieval centre of Cáceres (Spain). Applied Acoustics, 74(4), 526-534. http://dx.doi.org/10.1016/j.apacoust.2012.10.001 

-       Nilsson, M. (2007). Soundscape Quality in Urban Open Spaces. Institute of Environmental Medicine. Karolinska Institutet & Department of Psychology, Stockholm University SE-10691. Stockholm, Sweden

-       Payne, S. R., Davies, W., & Adams, M. (2009). Research into Practical And Policy Applications of Soundscape Concepts and Techniques in Urban Area(NANR 200). London: HMSO.

-       Pijanowski, B. C., Villanueva-Rivera, L. J., Dumyahn, S.L., Farina, A., Krause, B.L., Napoleyano, B. M., Gage, S. H., & Pieretti, N. (2011). Soundscape Echology: the Science of sound in landscape. Bioscience, 61(3), 203-216. http://dx.doi.org/10.1525/bio.2011.61.3.6 

-       Ren, X., Kang, J., Zhu, P., & Wang, S. (2018). Effects of soundscape on rural landscape evaluations. Environmental Impact Assessment Review, 70, 45-56. http://dx.doi.org/10.1016/j.eiar.2018.03.003 

-       Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of environmental psychology, 30(1), 1-10. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2009.09.006 

-       Schafer, R. M. (1977). The Soundscape; our sonic environment and the tunning of the world. Rochester: Inner Traditions/Bear.

-       Stammers, J., & Chesmore, D. (2008). Instrument for soundscape recognition, Idenfication and evaluation: Signal classification. Acoustical Society of America, 123(5), 3081. http://dx.doi.org/10.1121/1.2932890 

-       Williams, D. R., & Vaske, J. J. (2003). The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of a Psychometric Approach. Forest Science, 49:6, 830-840 https://doi.org/10.1093/forestscience/49.6.830 

-       Yuki, M. R. (2000), Towards a Literary Theory of Acoustic Ecology: Soundscapes in Contemporary Environmental Literature. Unpublished doctoral dissertation, University of Nevada, Reno, US.

Assessing the role of soundscape in the sense of belonging to the environment (case study: Farahzad neighborhood in Tehran)

 

Mohammad Reza Yazdanpanah Shahabadi* Hassan Sajadzadeh** Mehrdad Ahmadi*** Mehrdad Karimimoshaver****

 

 

Abstract

Man recognizes and perceives the environment not only through the sense of sight but also through all his senses. Therefore, paying attention to non-physical dimensions in the environment can lead to the creation of spaces with higher environmental qu-ality and better sensory richness. One of the drivers of sense of belonging to the environment is the soundscape, which also affects the quality of urban space. The concept of soundscape refers to the profound effect of natural sounds and tunes on a person's sense of the environment and thus the effect on sensory richness and belonging to the environment. The main goal of this research is identify and evaluate the points of articulation and connection between the two concepts of soundscape and sense of belonging to the environment, in order to explain the intensity and relationship between these two variables in Farahzad neighborhood, that located on the northwest side in District 2 of Tehran, which is also one of the entertainment centers in Tehran. The statistical population of this study includes all residents and users of this site. This research is done on 385 people living or visiting this neighborhood through Sense Walking method. Pleasure is considered as the overall quality of the soundscape of the area from the people's point of view. In this method, people were asked to mark the sound index points in the map by holding a site map and focusing on the sense of hearing, and to determine its pleasant and unpleasant levels between 1 and 5. Accordingly, the number 1 indicates complete unpleasantness and the number 5 indicates the complete pleasantness of the soundscape and the numbers between them express the intermediate qualities. Then, we have considered the average level of pleasantness of different points expressed by people as the overall quality of the soundscape of the area from their point of view. A questionnaire was used to assess the sense of belonging to the area and Pearson correlation coefficient was used to analysis the correlation between the sense of belonging to the environment and the quality of the soundscape. The result of this study with respect to the correlation coefficient of 0.603 indicates a significant relationship between the quality of the soundscape and the degree of sense of spatial belonging in Farahzad neighborhood. On the other hand, the correlation between A-weighted equivalent continuous sound level () in different spaces studied in Farahzad neighborhood and the average level of satisfaction announced by the respondents is equal to -0.739, which shows a significant and inverse relationship between sound intensity and the quality of the soundscape. The results of research show that the quality of the soundscape in three dimensions of environmental, individual and social is effective in the sense of belonging to the environment, So that the presence of natural elements in the environmental dimension, promoting mental health in the individual dimension and finally listening to the sounds and voices of neighborhood residents and acquaintances in the social dimension has an important effect on the sense of belonging to the environment.

 

Keywords: soundscape, sense of belonging to the place, qulity of environment, Farahzad neighborhood

 

______________________________________________________________________________________________________________

* Assistant Professor, Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, University of Kharazmi, Tehran, Iran.

** Corresponding Author, Associate Professor, Department of Urban Design, Faculty of Art and Architecture, University of Bu- Ali Sina, Hamadan, Iran.

*** Ph.D Student, Department of Urban studies, Faculty of Architecture and Urbanism, Iran University of Science & Technology, Tehran, Iran.

****Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina
University, Hamedan, Iran.

---