تحلیل ساختاری-تفسیری شاخصهای مسکن پایدار در محلات شهری (مطالعه موردی: محله‌ی سنگی-شهر بوشهر)
محورهای موضوعی : شهرسازی
احمدرضا خواجه
1
,
حمید رضا صارمی
2
*
,
خاطره مغانی رحیمی
3
,
پریچهر رشیدقلم
4
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، گروه شهرسازی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران.
2 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران.
3 - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران.
4 - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران.
کلید واژه: مسکن پایدار, تحلیل ساختاری-تفسیری (ISM), بوشهر, محله‌ی سنگی,
چکیده مقاله :
مسکن پایدار یکی از مفاهیم بسیار مهم به منظور ارتقاء عدالت اجتماعی و محیطی و بهینه‌سازی مصرف انرژی است، که در ایران و به‌ویژه در شهر بوشهر، به‌طور جدی مورد بررسی و اجرا قرار نگرفته است. به این منظور این پژوهش با هدف شناسایی کلیدی‌ترین شاخصهای مسکن پایدار در محله‌ی سنگی انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و از مدل‌سازی ساختاری تفسیری برای تحلیل و اولویت‌بندی روابط درونی شاخص‌ها استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به خدمات و مطلوبیت نما و فرم داخلی به‌عنوان مؤثرترین شاخص‌ها در ارتقای پایداری مسکن در محله‌ی سنگی شناسایی شده‌اند. همچنین شاخصهای زیست‌محیطی و اجتماعی به‌طور همزمان و با تأثیر متقابل، بر موضوع موثر هستند. در نتیجه این پژوهش با ارائه چارچوبی کاربردی برای شناسایی و اولویت‌بندی شاخصهای پایداری، مبنای ارزشمندی را برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در جهت تدوین برنامه‌های جامع مسکن پایدار فراهم می‌آورد.
Increasing environmental and social challenges have turned housing into a serious and pressing issue in many urban communities worldwide. Housing is a fundamental human necessity, and insufficient attention to its multidimensional aspects often results in spatial inequalities, socioeconomic segregation, and a notable decline in quality of life for urban
residents. Sustainable housing has therefore emerged as a crucial and multifaceted concept for advancing social and environmental justice, enhancing urban resilience, and optimizing energy consumption in the face of rapid urbanization and ongoing environmental degradation. Moreover, the realization of sustainable housing is closely linked to broader goals of
sustainable urban development and equitable access to essential resources and services
Accordingly, the aim of this research is to identify the key indicators of sustainable housing in the Sangi neighborhood of
Bushehr and to provide practical, context-sensitive recommendations for enhancing housing sustainability in this region.
Secondary objectives include extracting and identifying relevant indicators from credible academic and institutional sources,
analyzing the structural and functional relationships among these indicators, and evaluating the performance of the Sangi
neighborhood based on the most influential factors contributing to sustainable housing and livability
This study is applied in nature and adopts a descriptive-analytical approach, utilizing qualitative research methods and
Interpretive Structural Modeling (ISM) to analyze and prioritize the internal relationships of qualitative indicators. The
ISM technique, grounded in expert judgment, enables the hierarchical structuring of complex interdependencies among
sustainability criteria and facilitates a deeper understanding of causal relationships within urban systems. This methodological approach enhances the reliability, depth, and transferability of the findings to comparable urban contexts
The findings reveal that access to public transportation, access to urban services, and the aesthetic and functional desirability of building facades and internal spatial configurations are the most influential indicators for enhancing sustainable housing in the Sangi neighborhood. In particular, access to public transportation plays a pivotal role in reducing dependence on private vehicles, lowering emissions, and significantly improving overall urban livability. Furthermore, other indicators such as energy efficiency, safety and security, active neighborhood social relations, and the use of durable, climate-adapted local materials are identified as substantial contributors to long-term housing sustainability
The structural analysis of the identified indicators highlights the dynamic, multilayered, and interdependent nature of environmental and social dimensions in shaping a balanced and sustainable urban environment
Ultimately, this research underscores the importance of integrating environmental, social, and physical indicators in the
planning, design, and implementation of sustainable housing policies. It also demonstrates that access to public transportation and the availability of urban services serve as foundational elements for achieving sustainability in the Sangi neighborhood and similar urban settings. By providing a practical and adaptable analytical framework for identifying and prioritizing sustainability indicators, this study offers valuable insights for policymakers, urban planners, and academic researchers in developing inclusive, adaptive, and locally tailored sustainable housing strategies. Future studies are encouraged to explore these indicators in other urban neighborhoods and under varying socio-environmental conditions to establish a broader and more comprehensive framework for improving housing sustainability
1. آذر، عادل؛ و بیات، کریم. (1387). طراحی مدل فرآیندمحوری کسب‌وکار با رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری .(ISM) نشریه مدیریت فناوری اطلاعات. 1(1)، 18-3.
https://sid.ir/paper/140368/fa
2. ابراهیم زاده، عیسی؛ و قاسمی، عزت اله. (1394). ارزیابی شاخص های کالبدی مسکن شهری با رویکرد توسعه پایدار نمونه موردی: شهر سامان. مطالعات و پژوهش های شهری منطقه‌ای. 7(26)، 104-83.
https://sid.ir/paper/518484/fa
3. احمدی، پروین؛ و چاره‌جو، فرزین. (1400). بررسی میزان رضایتمندی ساکنان مسکن مهر از کیفیت سکونتی آن با رویکردی ویژه به شاخصهای مسکن پایدار: نمونه موردی مسکن مهر شهرک بهاران. برنامه‌ریزی فضایی. 11(1)، 178-151.
https://doi.org/10.22108/sppl.2020.116756.1378
4. احدنژاد، محسن؛ تیموری، اصغر؛ و طهماسبی‌مقدم، حسین. (1398). تحلیل فضایی شاخصهای کیفیت مسکن در نواحی شهری با رویکرد مسکن پایدار (مورد پژوهی: شهر زنجان). توسعه پایدار محیط جغرافیایی. 1(2)، 32-16.
https://sid.ir/paper/269725/fa
5. علی‌الحسابی، مهران؛ حسینی، سیدباقر؛ و نسبی، فاطمه. (1390). بررسی توسعه پایدار از دیدگاه اقتصادی و محیطی با تمرکز بر جایگاه مسکن (نمونه موردی: مسکن بافت قدیم شهر بوشهر). اقتصاد و توسعه منطقه‌ای. 1(1)، 165-152.
https://sid.ir/paper/212884/fa
6. بزی، خدارحم؛ کیانی، اکبر؛ و راضی، امیر. (1389). بررسی و تحلیل برنامه‌ریزی توسعه مسکن پایدار (مطالعه موردی شهر حاجی‌آباد- استان فارس). جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس. 2(3)، 46-25.
https://sid.ir/paper/175768/fa
7. حکمت‌نیا، حسن؛ و انصاری، ژینوس. (1391). برنامه‌ریزی مسکن شهر میبد با رویکرد توسعه پایدار. پژوهش‌های جغرافیای انسانی .44(79)، 207-191.
https://sid.ir/paper/139193/fa
8ه حکمت‌نیا، حسن؛ پاک‌گوهر، علیرضا؛ و باقری‌کشکولی، علی. (1400). دستیابی به مسکن پایدار با رویکرد تحلیل شاخصهای کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، مطالعه موردی: شهر سیرجان. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری. 12(4)، 18-1.
https://doi.org/10.30473/grup.2022.8745
9. رجایی، سید عباس؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ و الله‌قلی‌پور، سارا. (1397). بررسی وضعیت مسکن پایدار شهری در ناحیه 1 منطقه 9 تهران. شهر پایدار. 1(1)، 105-91.
https://sid.ir/paper/268477/fa
10. رمضانیان، محمدرحیم؛ مرادی، محمود؛ و سلطانی، فاطمه. (1394). تحلیل موانع تعامل‌پذیری فرهنگی در زنجیره تأمین صنعت خودرو با به‌کارگیری رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری .(ISM)مدیریت فرهنگ سازمانی. 13(2)، 391-369.
doi: 10.22059/jomc.2015.54106
11. زارع، سپیده؛ یاسوری، مجید؛ و آقائی‌زاده، اسماعیل. (1402). بررسی و تحلیل وضعیت پایداری مسکن در شهر بندرانزلی. مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی. 4(3)، 38-19.
https://doi.org/10.22124/gscaj.2023.17996.1060
12. زیاری، سمیه؛ فرهودی، رحمت‌الله؛ پوراحمد، احمد؛ و حاتمی‌نژاد، حسین. (1397). بررسی و تحلیل مسکن پایدار در شهر کرج. جغرافیا و توسعه. 16(52)، 156-141.
https://sid.ir/paper/77326/fa
13. عظیمی‌آقداش، محمد. (1397). روش‌ها و شیوه‌های مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی شهری. تهران: انتشارات نوآور.
14. شرکت مهندسین مشاور مآب. (1399). بازنگری طرح جامع شهر بوشهر. (جلد اول: گزارش بررسی و شناخت شهر بوشهر). وزارت راه و شهرسازی. اداره کل راه و شهرسازی استان بوشهر.
15. میری، بهاره؛ عزمی، آنیژ؛ و اکبرپور، محمد. (1401). بررسی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدار در روستای سرونو علیا استان کرمانشاه. انسان و محیط زیست. 20(3)، 244-231.
https://sanad.iau.ir/Journal/he/Article/847825/FullText
16. پورطاهری، مهدی؛ فضلعلی، زینب؛ و رکن‌الدین‌افتخاری، عبدالرضا. (1396). تحلیل فضایی الگوی مسکن پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان مازندران). برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی). 21(1)، 131-95.
https://sid.ir/paper/172024/fa
17. Adamec, J., Janoušková, S., & Hák, T. (2021). How to Measure Sustainable Housing: A Proposal for an Indicator-Based Assessment Tool. Sustainability, 13(3), 1152.
https://doi.org/10.3390/su13031152
18. Aerni, P. (2016). Coping with Migration-Induced Urban Growth: Addressing the Blind Spot of UN Habitat. Sustainability, 8(8), 800.
https://doi.org/10.3390/SU8080800
19. Al Mulhim, K. A. M., Swapan, M. S. H., & Khan, S. (2022). Critical junctures in sustainable social housing policy development in Saudi Arabia: A review. Sustainability, 14(5), 2979.
https://doi.org/10.3390/su14052979
20. Aliu, Ibrahim Rotimi. (2022) Sustainable housing development dynamics in the Global South: refl ections on theories, strategies and constraints. Bulletin of Geography. Socio-economic Series. 56, 83-100.
https://doi.org/10.12775/bgss-2022-0014
21. Bukowski, M., & Kreissl, K. (2022). Social and climate (in-)equality perspectives within the SDGs: Introducing the inequality and poverty assessment model for a sustainable transformation of housing. Sustainability, 14(23), 1-15.
https://doi.org/10.3390/su142315869
22. Chiu, R. L. H. (2004). Socio‐cultural sustainability of housing: A conceptual exploration. Housing, Theory and Society, 21(2), 65–76.
https://doi.org/10.1080/14036090410014999
23. Ekpodessi, S. G. N., & Nakamura, H. (2023). Impact of insecure land tenure on sustainable housing development: A case study of urban housing lands in the Republic of Benin, West Africa. Sustainability, 15(21), 15497.
https://doi.org/10.3390/su152115497
24. Galford, G., & Tucker, L. M. (2021). Resilient experiments in rural housing: Architectural experiments in planned housing. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 903, 012001.
https://doi.org/10.1088/1755-1315/903/1/012001
25. Jyothi, K. K., & Ramachandran, P. K. V. (2024). Sustainability of housing conditions in rural Kerala. International Journal of Social Science and Economic Research. 09(05):1443-1453.
https://doi.org/10.46609/ijsser.2024.v09i05.008
26. Lukuman, M., Lukuman, I., Sipan, F., Raji, O., & Aderemi, O. S. (2017). Sustainable livable housing: A review of what traditional urban areas residents find important. 4(3).
https://doi.org/10.11113/IJBES.V4.N3.212
27. Nam, J., Gong, K., & Jo, H. (2023). Conditions on the sustainable housing of foreign workers: A case study of Gyeonggi Province, South Korea. Sustainability, 15(11), 1-14.
https://doi.org/10.3390/su15119095
28. Okitasari, M., Mishra, R., & Suzuki, M. (2022). Socio-economic drivers of community acceptance of sustainable social housing: Evidence from Mumbai. Sustainability, 14(15), 9321.
https://doi.org/10.3390/su14159321
29. Romero Quidel, G., Soto Acuña, M. J., Rojas Herrera, C. J., Rodríguez Neira, K., & Cárdenas-Ramírez, J. (2023). Assessment of modular construction system made with low environmental impact construction materials for achieving sustainable housing projects. Sustainability, 15(10), 8386.
https://doi.org/10.3390/su15108386
30. Seo, D., & Kwon, Y. (2017). In-migration and housing choice in Ho Chi Minh City: Toward sustainable housing development in Vietnam. Sustainability, 9(10), 1738.
https://doi.org/10.3390/su9101738
31. Shama, Z. S., & Motlak, J. B. (2019). Indicators for sustainable housing. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 518(2), 022009.
https://doi.org/10.1088/1757-899X/518/2/022009
32. Smets, P., & van Lindert, P. (2016). Sustainable housing and the urban poor. International Journal of Urban Sustainable Development, 8(1), 1-9.
https://doi.org/10.1080/19463138.2016.1168825
33. Siahaan, L. M., Erlina, Badaruddin, & Rujiman. (2024). Sustainable housing indicators: A statistical review of Indonesia’s housing sector. Universitas Sumatera Utara.
https://doi.org/10.13135/2384-8677/10752
34. Thakkar, J., Deshmukh, S., Gupta, A., & Shankar, R. (2007). Development of a balanced scorecard: An integrated approach of Interpretive Structural Modeling (ISM) and Analytic Network Process (ANP). International Journal of Productivity and Performance Management, 56(1), 25-59.
DOI: 10.1108/17410400710717073
35. Winston, N. (2021). Sustainable community development: Integrating social and environmental sustainability for sustainable housing and communities. Sustainable Development. 30(1), 191-202.
https://doi.org/10.1002/sd.2238
36. Winston, N., & Pareja Eastaway, M. (2008). Sustainable housing in the urban context: International sustainable development indicator sets and housing. Social Indicators Research, 87, 211-221.
DOI: 10.1007/s11205-007-9165-8
37. Xie, Q., & Khan, M. (2024). Sustainable housing and quality of life in Shenzhen: The role of knowledge, technology, and innovation. Journal of Infrastructure, Policy and Development, 8(9), 7620.
http://dx.doi.org/10.24294/jipd.v8i9.7620
38. Yip, N. M., & Mohamad, J. (2017). Indicators of sustainable housing development (SHD): A review and conceptual framework.
39. Zumaya, J. Q., & Motlak, J. B. (2021). Sustainable housing indicators and improving the quality of life: The case of two residential areas in Baghdad city. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 754, 012002.
https://doi.org/10.1088/1755-1315/754/1/012002