تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران با تأکید بر سوء رفتار مالی شرکت
محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری
محمدرضا عباسی استمال
1
*
,
شاهین صدیق رحمانی
2
,
امیرعطا علی زاده
3
1 - استادیار،گروه حسابداری، واحد ورزقان، دانشگاه آزاد اسلامی، ورزقان، ایران.
2 - کارشناسی ارشد، گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی سراج، تبریز، ایران.
3 - کارشناسی ارشد، گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی سراج، تبریز، ايران
کلید واژه: ضعف کنترل‌های داخلی, لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران, سوء رفتار مالی شرکت.,
چکیده مقاله :
ضعف در کنترل‌های داخلی، با فراهم‌کردن زمینه‌ای برای کاهش شفافیت و تسهیل تخلفات مالی، موجب می‌شود مدیران در گزارش‌های توضیحی خود از زبانی مبهم و غیرعادی بهره‌گیرند تا نواقص سیستماتیک و اقدامات نادرست را پنهان کنند. بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران با تأکید بر سوء رفتار مالی شرکت است. این پژوهش از نظر هدف، در زمرۀ مطالعات کاربردی قرار می‌گیرد. از لحاظ روش‌شناخت، توصیفی-همبستگی و از نظر ماهیت، علّی-پس‌رویدادی محسوب می‌شود. جامعه آماری پژوهش شامل 128 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1398 تا 1402 است که در مجموع 640 مشاهده را شامل می‌شود. برای آزمون فرضیه‌های پژوهش، از رگرسیون چندگانه با بهره‌گیری از داده‌های ترکیبی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که ضعف کنترل‌های داخلی تأثیر مثبت و معناداری بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران دارد. با این حال، سوء رفتار مالی شرکت نه‌تنها تأثیر مستقیمی بر لحن غیرعادی این گزارش‌ها ندارد، بلکه بر رابطۀ میان ضعف کنترل‌های داخلی و لحن گزارش‌های توضیحی نیز بی‌تأثیر است. بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که کیفیت کنترل‌های داخلی نقش تعیین‌کننده‌ای در نحوه نگارش گزارش‌های مدیریتی دارد و کاهش آن ممکن است باعث گسترش فضای تفسیرپذیر در گزارشگری شود. بنابراین، طراحی و بهبود سازوکارهای کنترل داخلی، برای ارتقای شفافیت، پاسخگویی و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران، امری ضروری در تقویت کارایی بازار سرمایه است.
Weakness in internal controls, by creating an environment that reduces transparency and facilitates financial misconduct, leads managers to use ambiguous and unconventional language in their explanatory reports to conceal systematic deficiencies and improper actions. Therefore, the present study aims to examine the impact of internal control weaknesses on the abnormal tone of managers’ explanatory reports, with an emphasis on corporate financial misconduct. This research is classified as applied in terms of its objective. Methodologically, it is descriptive-correlational, and in terms of its nature, it is causal-post-event. The statistical population consists of 128 companies listed on the Tehran Stock Exchange during the period from 2019 to 2023, resulting in a total of 640 observations. To test the research hypotheses, multiple regression analysis using panel data was employed. The findings indicate that weaknesses in internal controls have a positive and significant impact on the abnormal tone of managers’ explanatory reports. However, corporate financial misconduct not only does not have a direct effect on the abnormal tone of these reports, but it also does not influence the relationship between internal control weaknesses and the tone of the explanatory reports. Based on this, it can be concluded that the quality of internal controls plays a crucial role in how managerial reports are written, and its deterioration may lead to increased interpretability in corporate reporting. Therefore, designing and improving internal control mechanisms is essential for enhancing transparency, accountability, and investor trust, thereby strengthening the efficiency of the capital market.
Alizadeh, A. A., & Valizadeh Oghani, A. (2024). Corporate Governance and Financial Reporting Quality: The Moderating Role of
Financial Misconduct. Strategic studies in business, 2(3), 64-90. (In Persian) Amiram, D., Huang, S., & Rajgopal, S. (2020). Does financial reporting misconduct pay off even when discovered?. Review of Accounting Studies, 25(3), 811-854.
Aven, B., & Iorio, A. (2023). Organizing for misconduct: A social network lens on collective corporate corruption. Research in Organizational Behavior, 43, 100191.
Bashiri Manesh, Nazanin & Oruj Oghli, Nair. (2021). The Effect of Managerial Overconfidence on the Tone of Financial
Reporting, Journal of Financial and Behavioral Research in Accounting, 1(2), 81–99. (In Persian) Brazel, J. F., Starliper, M., & Yu, Y. (2024). Management’s communication style when disclosing material weaknesses in internal control. Accounting Horizons, 1-17.
Cao, Q., Yang, F., & Liu, M. (2022). Impact of managerial power on regulatory inquiries from stock exchanges: Evidence from the text tone of Chinese listed companies' annual reports. Pacific-Basin Finance Journal, 71, 101646.
Carlsson, S., & Lamti, R. (2015). Tone Management and Earnings Management. A UK evidence of abnormal tone in CEO letters and abnormal accruals.
Chen, H., Hua, S., Sun, X. C., & Zhao, L. (2023). Does Tone at The Top Affect Internal Control Quality. Pan-Pacific Journal of Business Research, 14(2), 1-20.
Donelson, D. C., Ege, M. S., & McInnis, J. M. (2017). Internal control weaknesses and financial reporting fraud. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 36(3), 45-69.
Dong, W., Meng, Y., Chen, J., & Ke, Y. (2024). Financial Shared Service Centers and Corporate Misconduct: Evidence from China. Journal of Business Ethics, 1-27.
Druz, M., Petzev, I., Wagner, A. F., & Zeckhauser, R. J. (2020). When managers change their tone, analysts and investors change their tune. Financial Analysts Journal, 76(2), 47-69.
Du, L., & Tu, C. (2025). Do changes in MD &A tone predict financial restatements? Evidence from Chinese listed companies. Accounting & Finance.
Ertugrul, M., Lei, J., Qiu, J., & Wan, C. (2017). Annual report readability, tone ambiguity, and the cost of borrowing. Journal of financial and quantitative analysis, 52(2), 811-836.
Greiner, A., Patelli, L., & Pedrini, M. (2020). Characteristics of managerial tone priced by auditors: evidence based on annual letters to shareholders of large US firms. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 39(2), 139-161.
Huang, X., Krishnan, S., & Lin, P. (2018). Tone analysis and earnings management. Journal of Accounting and Finance, 18(8), 46-61.
Huang, X., Teoh, S. H., & Zhang, Y. (2014). Tone management. The accounting review, 89(3), 1083-1113.
Klimczak, K. M., Sison, A. J. G., Prats, M., & Torres, M. B. (2022). How to deter financial misconduct if crime pays?. Journal of Business Ethics, 179(1), 205-222.
Lausen, J., & Clapham, B. (2022, August). Give Them a Second Chance? Prediction of Recurrent Financial Intermediary Misconduct. In International Workshop on Enterprise Applications, Markets and Services in the Finance Industry (pp. 17-35). Cham: Springer International Publishing.
Li, J., Guo, C., Lv, S., Xie, Q., & Zheng, X. (2024). Financial fraud detection for Chinese listed firms: Does managers' abnormal tone matter?. Emerging Markets Review, 62, 101170.
Liu, C., Dai, H., & Lu, L. (2025). The Watchful Eye: How Does the Prominence of Chief Audit Executives Curb Financial Misconduct?. Journal of Forensic Accounting Research, 1-29.
Lu, Y., & Ma, D. (2019). Internal control weakness: a literature review. Accounting and Finance Research, 8(2), 121-121.
Malaquias, R. F., & Júnior, D. M. B. (2021). Positive tone in management reports and volatility of stock returns. Global Business Review, 09721509211054279.
Mehta, M. N., & Zhao, W. (2020). Politician careers and SEC enforcement against financial misconduct. Journal of Accounting and Economics, 69(2-3), 101302.
Mirzayee, S., Abdoli, M., & Koushki jahromi, A. (2020). Financial Reporting Language Bad on Aggressive Financial Reporting
Investor Protection. Empirical Studies in Financial Accounting, 17(65), 109-138. (In Persian) Pouryousof, A., Nassirzadeh, F., & Saghafi, M. (2024). Discovered audit distortions and managers' reporting tone: The
mediating role of financial reporting quality. Audit Knowledge, 23(93), 245–273. (In Persian) Reichmann, D. (2023). Tone management and stock price crash risk. Journal of Accounting and Public Policy, 42(6), 107155.
Starliper, M. (2023). The impact of tone management on investor judgments: evidence from ICFR reports. Accounting Research Journal, 36(1), 77-91.
Suh, S., & Fernando, G. D. (2013). The effect of reporting internal control weakness on predicting future performance using discretionary accruals. International Journal of Accounting, Auditing and Performance Evaluation, 9(4), 307-325.
Suh, S., & Fernando, G. D. (2013). The effect of reporting internal control weakness on predicting future performance using discretionary accruals. International Journal of Accounting, Auditing and Performance Evaluation, 9(4), 307-325.
Sun, Y. (2016). Internal control weakness disclosure and firm investment. Journal of Accounting, Auditing & Finance, 31(2), 277-307.
Taherinia, M., Moslemi, A., & Vasheqani Farahani, T. (2022). Study of the effect of internal control weaknesses on fraudulent financial reporting risk with considering the moderating role of CEO characteristics. Audit Knowledge, 22(86), 320-342. (In
Persian) Velte, P. (2021). The link between corporate governance and corporate financial misconduct. A review of archival studies and implications for future research. Management Review Quarterly, 73(1), 353-411.
Weng, T. C., Chi, H. Y., & Chen, G. Z. (2015). Internal control weakness and information quality. Journal of Applied Finance and Banking, 5(5), 135-169.
Yan, S. B., Hwang, I., Jung, H. R. (2021). Why do managers manage the tone? Evidence from China. Working paper. Kyung Hee University. Available at SSRN 3946241.
Zhang, B., Ping, F., & Yang, L. (2023). Managerial academic experience and tone management: evidence from China. Asia-Pacific Journal of Accounting & Economics, 30(4), 1104-1119.
Zhao, S., Xu, K., Wang, Z., Liang, C., Lu, W., & Chen, B. (2022). Financial distress prediction by combining sentiment tone features. Economic modelling, 106, 105709.
Zhou, Y., & Makridis, C. (2019). Financial misconduct and changes in employee satisfaction. SSRN Electronic Journal.
Financial and Behavioral Researches in Accounting
Vol. 5, No. 1, Ser No. (16), Spring 2025, pp. 67-88
The Impact of Weak Internal Controls on the Abnormal Tone of Management Explanatory Reports with an Emphasis on Corporate Financial Misconduct
Mohammadreza Abbasi Astamal1, Shahin Sadig Rahmani2, Amir Ata Alizadeh3
Received: 2025/05/15 Accepted: 2025/06/20 |
Abstract Weakness in internal controls, by creating an environment that reduces transparency and facilitates financial misconduct, leads managers to use ambiguous and unconventional language in their explanatory reports to conceal systematic deficiencies and improper actions. Therefore, the present study aims to examine the impact of internal control weaknesses on the abnormal tone of managers’ explanatory reports, with an emphasis on corporate financial misconduct. This research is classified as applied in terms of its objective. Methodologically, it is descriptive-correlational, and in terms of its nature, it is causal-post-event. The statistical population consists of 128 companies listed on the Tehran Stock Exchange during the period from 2019 to 2023, resulting in a total of 640 observations. To test the research hypotheses, multiple regression analysis using panel data was employed. The findings indicate that weaknesses in internal controls have a positive and significant impact on the abnormal tone of managers’ explanatory reports. However, corporate financial misconduct not only does not have a direct effect on the abnormal tone of these reports, but it also does not influence the relationship between internal control weaknesses and the tone of the explanatory reports. Based on this, it can be concluded that the quality of internal controls plays a crucial role in how managerial reports are written, and its deterioration may lead to increased interpretability in corporate reporting. Therefore, designing and improving internal control mechanisms is essential for enhancing transparency, accountability, and investor trust, thereby strengthening the efficiency of the capital market. Keywords: Weak Internal Controls, Abnormal Tone of Management Commentary, Corporate Financial Misconduct. JEL Classification: M41, M42 |
Background and Purpuse: This research aims to investigate the impact of weaknesses in internal controls on the abnormal tone of management's explanatory reports, with a particular emphasis on financial misconduct. Management commentary reports, as an important tool for conveying financial and non-financial information, play a decisive role in explaining the current status and future outlook of the company. The tone used in these reports, especially when abnormal, can indicate management's efforts to influence stakeholders' perceptions of the company's financial situation. Internal controls, as one of the main pillars of corporate governance, play a crucial role in ensuring the reliability of reported information. However, weaknesses in these controls may lead to the provision of distorted or selective information, potentially resulting in financial misconduct. Accordingly, the primary objective of this research is to determine whether weaknesses in internal controls affect the abnormal tone of management's commentary reports and whether financial misconduct can moderate this relationship.
Methodology: The present research is categorized as applied in terms of its objective and as descriptive-correlational in terms of methodology. From a nature perspective, this study is of a causal-retrospective type. Additionally, regarding the type of data, the research is primarily quantitative. The necessary data were extracted from databases, documents, company audit reports, financial statements, and other relevant materials, along with accompanying notes, from the Tehran Stock Exchange archive (Codal website) and the Rahavard Novin software, and were calculated using Excel. For hypothesis analysis, multiple regression methods and Stata software were employed. The statistical population of the research includes all companies listed on the Tehran Stock Exchange from 2019 to 2023. In selecting the sample, a systematic sampling method combined with screening was used. The criteria for sample selection included: companies that were listed before 2019 and remained on the stock list until the end of 2023, those not active in investment, financial intermediation, holding, banking, insurance, and leasing sectors, having a fiscal year ending in March, not changing their fiscal year during the study period, and having the necessary information available within the specified timeframe; ultimately, 128 eligible companies were selected as the research sample.
Findings: The findings of the research indicate a positive and significant relationship between weaknesses in internal controls and the abnormal tone of management's explanatory reports. In other words, as weaknesses in internal controls increase, management's tendency to use an exaggerated, optimistic, or misleading tone in explanatory reports also increases, suggesting that such language is viewed as a tool to cover up the company's operational deficiencies. This result aligns with the findings of Tehranian et al. (2023) and Zhao et al. (2022), which showed that weaknesses in control mechanisms lead managers to report biased disclosures. Conversely, the results of the study indicate that financial misconduct does not have a direct impact on the abnormal tone of management's explanatory reports and does not play a significant moderating role in the relationship between weaknesses in internal controls and the abnormal tone of these reports. This finding contradicts some theoretical expectations in the previous literature, which assumed that the presence of abnormal financial behaviors increases the likelihood of using abnormal and misleading language in reporting. At the same time, this result is consistent with the study by Mirzaei et al. (2020) and contrasts with the findings of Zhao et al. (2022), which emphasized the role of financial misconduct in exacerbating the abnormal tone. Therefore, it can be concluded that in the formation of the abnormal tone of management's explanatory reports, the structural and systematic role of weaknesses in internal controls is more pronounced than the direct impact of financial misconduct. This indicates that weak controls at the organizational level create an environment conducive to opportunistic behavior in disclosures, even in the absence of direct evidence of fraud or financial misconduct.
Discussion: The current study emphasizes the critical importance of internal controls, demonstrating that weaknesses in these structures can lead to the use of an abnormal, exaggerated, or defensive tone in managerial reports. As management attempts to downplay negative aspects of the company’s performance, they may resort to misleading language. The findings indicate that companies with weak internal controls are more likely to present reports with misleading content, disrupting stakeholders' understanding of the company's actual financial situation. However, the results suggest that financial misconduct does not significantly affect the relationship between weaknesses in internal controls and the abnormal tone of reports, highlighting the central role of inefficient regulatory structures, rather than merely individual deviations, in the emergence of abnormal reporting behaviors. Accordingly, it is recommended that companies prioritize targeted investments in enhancing internal control systems, implementing advanced regulatory tools, strengthening the independence of internal and external auditing bodies, and continuously updating reporting processes based on legal and accounting standards. Additionally, ensuring transparency, clarity, and comprehensibility of financial reports for all stakeholders can prevent information distortion, misinterpretations, and damage to the organization’s credibility. Overall, continuous improvement of internal controls and enhancement of financial reporting quality play a key role in increasing the reliability of information, preventing financial misconduct, and strengthening public trust.
| Authors retain the copyright and full publishing rights. Published by Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch. This article is an open access article licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) |
[1] . Department of Accounting, Va.C.,Islamic Azad University, Varzaghan, Iran. (Corresponding Author)
(Email: mr.abbasi58@iau.ac.ir)
[2] . Department of Accounting, Seraj Institute of Higher Education, Tabriz, Iran. (Email: shahinkhan7596@gmail.com)
[3] . Department of Accounting, Seraj Institute of Higher Education, Tabriz, Iran. (Email: amirata622@gmail.com)
DOI: 10.30486/FBRA.1404.1206874
پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری
دورۀ پنجم، شمارۀ اول، پیاپی 16، بهار 1404، صفحۀ 88-67
تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران با تأکید بر سوء رفتار مالی شرکت
محمدرضا عباسی استمال1، شاهین صدیق رحمانی2، امیرعطا علی زاده3
|
تاریخ پذیرش: 30/03/1404 |
|
چکیده
ضعف در کنترل‌های داخلی، با فراهم‌کردن زمینه‌ای برای کاهش شفافیت و تسهیل تخلفات مالی، موجب می‌شود مدیران در گزارش‌های توضیحی خود از زبانی مبهم و غیرعادی بهره‌گیرند تا نواقص سیستماتیک و اقدامات نادرست را پنهان کنند. بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران با تأکید بر سوء رفتار مالی شرکت است. این پژوهش از نظر هدف، در زمرۀ مطالعات کاربردی قرار می‌گیرد. از لحاظ روش‌شناخت، توصیفی-همبستگی و از نظر ماهیت، علّی-پس‌رویدادی محسوب می‌شود. جامعۀ آماری پژوهش شامل 128 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازۀ زمانی 1398 تا 1402 است که در مجموع 640 مشاهده را شامل می‌شود. برای آزمون فرضیه‌های پژوهش، از رگرسیون چندگانه با بهره‌گیری از داده‌های ترکیبی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که ضعف کنترل‌های داخلی تأثیر مثبت و معناداری بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران دارد. با این حال، سوء رفتار مالی شرکت نه‌تنها تأثیر مستقیمی بر لحن غیرعادی این گزارش‌ها ندارد، بلکه بر رابطۀ میان ضعف کنترل‌های داخلی و لحن گزارش‌های توضیحی نیز بی‌تأثیر است. بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که کیفیت کنترل‌های داخلی نقش تعیین‌کننده‌ای در نحوۀ نگارش گزارش‌های مدیریتی دارد و کاهش آن ممکن است باعث گسترش فضای تفسیرپذیر در گزارشگری شود. بنابراین، طراحی و بهبود سازوکارهای کنترل داخلی، برای ارتقای شفافیت، پاسخگویی و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران، امری ضروری در تقویت کارایی بازار سرمایه است.
واژه‌های کلیدی: ضعف کنترل‌های داخلی، لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران، سوء رفتار مالی شرکت.
طبقه‌بندی موضوعی: M41, M42
مقدمه
گزارش‌های توضیحی مدیریت به‌عنوان ابزارهایی کلیدی برای انتقال اطلاعات مالی و غیرمالی شرکت‌ها به ذی‌نفعان، نقشی حیاتی در تبیین وضعیت فعلی و ترسیم چشم‌انداز آینده ایفا می‌کنند. این گزارش‌ها، افزون بر ارائۀ اطلاعات مربوط به عملکرد گذشته، نگرش‌ها و پیش‌بینی‌های مدیریت دربارۀ آینده را نیز منعکس می‌سازند. لحن به‌کاررفته در این گزارش‌ها معمولاً حاوی ویژگی‌هایی است که می‌تواند بازتاب‌دهندۀ نگرش واقعی مدیریت و وضعیت مالی شرکت باشد. لحن‌های غیرعادی، اعم از اغراق‌آمیز و مثبت یا منفی و هشداردهنده، ممکن است نشانه‌ای از تلاش مدیریت برای اثرگذاری بر درک سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان از وضعیت شرکت تلقی شوند. یکی از عواملی که می‌تواند منجربه چنین لحن‌هایی گردد، ضعف در کنترل‌های داخلی است؛ ضعفی که ممکن است زمینه‌ساز تحریف یا گزینشی‌کردن اطلاعات از سوی مدیریت شده و در نتیجه به بروز سوء رفتارهایی همچون دستکاری گزارش‌ها، پنهان‌سازی اطلاعات یا حتی تقلب منتهی شود (دونلسون و همکاران، 2017).
کنترل‌های داخلی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی حاکمیت شرکتی، نقش مهمی در تضمین قابلیت اتکای گزارش‌های مالی ایفا می‌کنند. با این حال، ضعف در این کنترل‌ها نه‌تنها می‌تواند احتمال وقوع خطاها و سوء رفتارهای عمدی را افزایش دهد، بلکه ممکن است مدیران را به استفاده از لحن‌های غیرعادی در گزارش‌های مالی سوق دهد. به‌ویژه در شرایطی که مدیران قصد پنهان‌سازی واقعیت‌های منفی عملکردی شرکت را دارند، لحن گزارش می‌تواند نقش پررنگی در شکل‌دهی ادراک سرمایه‌گذاران و ناظران ایفا کند (برازل و همکاران، 2024). در چنین مواردی، استفاده از زبان ملایم یا اغراق‌آمیز می‌تواند ابزاری برای کاهش حساسیت عمومی و مخفی نگه داشتن مشکلات واقعی باشد؛ به‌ویژه زمانی که کنترل‌های داخلی ناکارآمد هستند.
اهمیت تحلیل لحن گزارش‌های مدیریتی به‌ویژه در زمینۀ شفافیت اطلاعات و افشای مالی نمایان می‌شود. ضعف در کنترل‌های داخلی و به‌کارگیری لحن‌های غیرعادی در این گزارش‌ها، نه‌تنها می‌تواند منجربه کاهش کیفیت گزارشگری مالی شود، بلکه زمینه‌ساز سوء رفتارهای مالی با تبعات حقوقی و اقتصادی گسترده خواهد بود. شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که مدیرانی که با اتهامات مالی مواجه‌اند، غالباً از لحن‌های مثبت یا تدافعی برای کاهش حساسیت‌ها نسبت به نقاط ضعف سیستم کنترلی استفاده می‌کنند (دونگ و همکاران، 2024). از این‌رو، تحلیل نحوۀ بازنمایی ضعف‌های کنترل داخلی و سوء رفتار مالی در گزارش‌های مدیران، اهمیتی روزافزون یافته است.
تحلیل زبان و لحن گزارش‌های مدیریتی می‌تواند به‌عنوان روشی نوین برای شناسایی نشانه‌های اولیۀ سوء رفتار مالی به‌کار گرفته شود. در جهانی که رسوایی‌های مالی گسترده‌ای همچون انرون و وایرکارد4 رخ داده‌اند، بررسی دقیق رابطۀ میان ضعف کنترل‌های داخلی و لحن گزارش‌های مدیریت، بیش از پیش اهمیت یافته است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در شرایط ضعف کنترل‌های داخلی، مدیران تمایل بیشتری به استفاده از زبان مبهم یا اغراق‌آمیز برای پنهان‌سازی مشکلات مالی دارند (استارلیپر، 2023) و این امر می‌تواند برداشت ذی‌نفعان را نسبت به وخامت وضعیت مالی تغییر دهد (لو و ما، 2019).
بنا بر بررسی مبانی نظری و پژوهش‌های پیشین، تأثیر ضعف کنترل داخلی بر پذیرش سرمایه‌گذاری و درک ریسک سرمایه‌گذاران مورد توجه قرار گرفته است؛ به‌عنوان مثال، در پژوهشی برازل و همکاران (2024) نشان دادند که شرکت‌ها با به‌کارگیری ضمایر اول‌شخص و تأکید بر «اطمینان معقول» می‌توانند حتی در مواجهه با ضعف‌های آشکار کنترل داخلی، رغبت سرمایه‌گذاران را حفظ کنند، درحالی که استارلیپر (2023) با شواهدی از تأثیر لحن منفی بر کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری سخن گفت که عمق ادراک مخاطبان از شدت مشکلات را افزایش می‌دهد. همچنین پژوهش‌های چن و همکاران (2023) ارتباط ضعف کنترل داخلی را با کاهش کیفیت اطلاعات مالی و رضایت مشتریان، مطالعۀ کائو و همکاران (2024) تخصیص ناکارآمد نیروی انسانی و لی و همکاران (2024) تصمیم به واگذاری دارایی‌ها برای ساده‌سازی ساختار سازمانی گزارش کرده‌اند. از سوی دیگر، گرت و همکاران (2021) نشان دادند که لحن حاکم در رأس سازمان با افزایش هزینۀ حسابرسی و احتمال افشای ضعف‌ها توسط حسابرس در ارتباط است و هوآ و همکاران (2022) کاهش احتمال گزارش ضعف‌های کنترل داخلی در شرکت‌های دارای مدیرعامل زن را ثبت کرده‌اند. با این حال، هیچ پژوهشی به‌طور ویژه تأثیر ضعف کنترل داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌دهی و پیامدهای آن نپرداخته است که این موضوع به‌عنوان خلأ پژوهشی در نظر گرفته می‌شود. از سویی دیگر، بررسی جنبه‌های سازوکارهای پیشگیری از سوء رفتار مالی در مواجهه با ضعف‌های کنترل داخلی نیز کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
نوآوری پژوهش حاضر در بررسی تأثیر مستقیم ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران نهفته است؛ موضوعی که علی‌رغم اهمیت فراوان کنترل‌های داخلی در ارتقای کیفیت گزارش‌دهی مالی، تاکنون در ادبیات پژوهش به‌صورت محدود مورد توجه قرار گرفته است. به‌ویژه، این مطالعه با تمرکز بر نقش تعدیلی سوء رفتار مالی شرکت‌ها، به شکاف موجود در شناخت دقیق از نحوۀ تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر تصمیم‌گیری‌های مالی و راهبردی سازمان‌ها و تعامل آن با رفتارهای مالی ناسالم می‌پردازد. درک این رابطۀ پیچیده می‌تواند گامی مهم در بهبود طراحی و اثربخشی کنترل‌های داخلی و در نهایت ارتقای شفافیت و اعتماد عمومی نسبت به اطلاعات مالی منتشرشده باشد. بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران با تأکید بر سوء رفتار مالی شرکت است. درنهایت، پرسش اساسی پژوهش این است که آیا ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران تأثیرگذار است و آیا سوء رفتار مالی می‌تواند این رابطه را تعدیل کند. در ادامه، ابتدا مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش مرتبط با موضوع بررسی می‌شود؛ سپس روش‌شناسی پژوهش و یافته‌های حاصل تشریح می‌گردد و درنهایت، بحث و نتیجه‌گیری دربارۀ فرضیه‌های مطرح‌شده ارائه می‌شود.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
کنترل‌های داخلی مجموعه‌ای از فرایندها، سیاست‌ها و اقدامات است که توسط مدیریت یک سازمان با هدف دستیابی به اهداف عملیاتی، اطمینان از صحت و قابلیت اتکای اطلاعات مالی و پایبندی به الزامات قانونی و مقرراتی طراحی و اجرا می‌شود. این کنترل‌ها چارچوبی مؤثر برای مدیریت بهینۀ منابع، کاهش ریسک‌های مالی و عملیاتی و پیشگیری از بروز تقلب و خطا فراهم می‌کنند. براساس مطالعات انجام‌‌شده، عناصر اصلی سیستم کنترل داخلی شامل محیط کنترلی، ارزیابی ریسک، فعالیت‌های کنترلی، اطلاعات و ارتباطات و نظارت مستمر هستند (آئولیا و همکاران، 2024). ضعف کنترل‌های داخلی، به‌عنوان یکی از چالش‌های ساختاری اساسی در نظام‌های حسابداری و مالی، تأثیرات منفی و گسترده‌ای بر عملکرد کلی سازمان‌ها دارد که بر جنبه‌های مختلف عملیاتی، رفتاری و ارتباطی تأثیر می‌گذارد. این ضعف‌ها علاوه بر ایجاد اختلال در کارکردهای عملیاتی، موجب کاهش انسجام و هماهنگی درون‌سازمانی می‌شود و در نتیجه اثربخشی کلی سازمان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به‌طور خاص، بسیاری از این کاستی‌ها به‌دلیل طراحی ناکارآمد و غیربهینۀ سازوکارهای کنترلی در سطوح کلان مدیریتی پدید می‌آید. این مسئله می‌تواند منجربه افزایش خطاهای مالی، تشدید ریسک اطلاعاتی و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران گردد (سان، 2016).
مطالعات پژوهشی متعدد نشان می‌دهند که در محیط‌هایی که ساختارهای نظارتی کارآمدی وجود ندارد، مدیران تمایل بیشتری به استفاده از لحنی غیرعادی، پیچیده، بیش‌ازحد خوش‌بینانه یا مبهم در گزارش‌های مالی دارند (ونگ و همکاران، 2015؛ لو و ما, 2019). این نوع گزارش‌دهی زبانی تنها تلاشی برای پنهان‌سازی ضعف‌های عملیاتی سازمان‌ها به شمار نمی‌آید، بلکه به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ادراکات بازار در مواجهه با ضعف‌های کنترلی و نظارتی نیز استفاده می‌شود (سو و فرناندو، 2013).
ضعف در کنترل‌های داخلی، زمینه‌ساز بهره‌برداری هدفمند از زبان مثبت و گمراه‌کننده می‌شود. در چنین شرایطی، مدیران قادرند از راهبردهایی مانند اغراق در بیان موفقیت‌ها، حذف واژگان منفی و به‌کارگیری مفاهیم مبهم و آرمان‌گرایانه بهره‌برداری کنند (کائو و همکاران، 2022؛ رایشمن، 2023). این نوع استفاده از زبان، به‌ویژه زمانی که نظارت‌های بیرونی مؤثر وجود ندارد، فضای مناسبی برای مدیران فراهم می‌آورد تا به‌طور دلخواه و با آزادی عمل بیشتری واقعیت عملکرد سازمان را در قالب گزارش‌های رسمی بازنمایی کنند (یان و همکاران، 2021؛ ژانگ و همکاران، 2022). در چنین شرایطی، فرایندهای افشا و نظارت با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شوند که موجب کاهش کارایی آن‌ها و افزایش ریسک اطلاعاتی بازار می‌گردد (ارتوغرول و همکاران، ۲۰۱۵؛ مالاکویاس و جونیور، ۲۰۲۱).
نتایج ناشی از چنین چرخه‌ای می‌تواند به پیامدهایی بسیار منفی و فاجعه‌بار منجر شود. این پیامدها می‌تواند از تحریف شدید ادراکات و برداشت‌های سرمایه‌گذاران تا افزایش خطر سقوط ناگهانی قیمت سهام و بی‌ثباتی قابل توجه در بازار سرمایه را دربرگیرد (هوانگ و همکاران، 2018؛ گرینر و همکاران، 2020). به‌طور خاص، ضعف‌های موجود در سیستم‌های کنترل داخلی به‌عنوان یک عامل زمینه‌ساز برای ایجاد لحن‌های غیرعادی و نامناسب در گزارش‌های توضیحی عمل می‌کنند. این تعامل بین ضعف‌های کنترل داخلی و گزارش‌های غیرشفاف، موجب بروز یک چرخۀ معیوب می‌شود که در آن شفافیت کاهش و ابهام در بازار افزایش می‌یابد و اعتماد عمومی به بازار سرمایه تضعیف می‌شود که درنهایت بر ثبات آن آثار منفی می‌گذارد (کارلسون و لامتی، 2015؛ دروز و همکاران، 2019).
اگر این چرخه به‌موقع شناسایی و مهار نشود، آثار منفی آن نه‌تنها بر اثربخشی نظارت‌های مالی تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به شدت اعتبار گزارش‌های رسمی را تضعیف کرده و توان تحلیلی سرمایه‌گذاران را زیر سؤال ببرد. در این راستا، می‌توان اذعان داشت که میان ضعف کنترل‌های داخلی و لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران، رابطه‌ای پیچیده و چندبعدی وجود دارد که نیازمند یک رویکرد منسجم و نظام‌مند برای اصلاح است. این اصلاحات به بازنگری اساسی در ساختارهای کنترلی، افزایش شفافیت اطلاعاتی و تقویت نظارت‌های داخلی و بیرونی وابسته است (سو و فرناندو، ۲۰۱۳؛ لو و ما، ۲۰۱۹).
سوء رفتار مالی که به‌عنوان اقداماتی عامدانه در جهت تحریف یا پنهان‌سازی واقعیت‌های مالی تعریف می‌شود (ولته، 2021)، یکی از مشکلات جدی در عرصۀ اقتصادی و مالی است که اغلب در شرایطی ایجاد می‌شود که ساختارهای نظارتی و کنترل‌های داخلی دچار ضعف هستند. فقدان کنترل‌های مؤثر، ازجمله وجود خلأهایی در فرایندهای حسابرسی، عدم تفکیک مناسب وظایف بین افراد مسئول و کمبود سازوکارهای بازدارنده، موجب فراهم شدن بسترهای لازم برای وقوع و تکرار این‌گونه رفتارهای نادرست می‌شود (کلیمچاک و همکاران، 2021). در این شرایط، مدیران و افراد مسئول می‌توانند با کمترین موانع و محدودیت‌ها، به‌راحتی اقدام به دستکاری صورت‌های مالی یا پنهان‌سازی اطلاعات حساس کنند که این امر می‌تواند به اعتماد عمومی و اعتبار سازمان‌ها آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد نماید (آون و یوریو، 2023).
از سوی دیگر، یکی از ویژگی‌های بارز و قابل تشخیص در شرکت‌های متخلف، لحن غیرعادی و غیرمتعارف گزارش‌های توضیحی مدیران است. این لحن گاهی به‌صورت غیرواقعی و بیش‌ازحد خوش‌بینانه، توجیه‌گرانه یا گمراه‌کننده ظاهر می‌شود و در مواردی به‌طور غیرمستقیم به‌عنوان تلاشی برای پنهان‌سازی واقعیت‌های عملکرد مالی و عملیاتی شرکت تفسیر می‌گردد (لاوسن و کلافام، ۲۰۲۲).
در حوزۀ گزارش‌دهی مالی، شواهد فزاینده‌ای بر وجود چرخه‌ای علّی و بازگشتی میان ضعف سازوکارهای نظارتی، انحرافات رفتاری مدیران و تحریف واقعیت‌های مالی تأکید دارند. به‌طوری که ناکارآمدی نظام‌های کنترلی سازمان، زمینه‌ساز اتخاذ تصمیم‌های فرصت‌طلبانه و رفتارهایی می‌شود که با اصول شفافیت و مسئولیت‌پذیری در تضاد هستند. در چنین بستری، مدیران برای حفظ ظاهر عملکرد مطلوب و جلوگیری از افشای ناکارآمدی‌ها، به استفاده از روش‌های پنهان‌سازی و بازنمایی غیرواقعی اطلاعات در گزارش‌های مالی روی می‌آورند. این امر منجربه شکل‌گیری گفتمانی فریبنده در گزارش‌ها می‌شود که نه تنها تصویر نادرستی از وضعیت واقعی شرکت به ذی‌نفعان ارائه می‌دهد، بلکه فرایند تصمیم‌گیری در سطوح بیرونی را نیز دچار اختلال می‌سازد. استمرار این چرخه در بلندمدت می‌تواند به تضعیف اعتماد عمومی، افزایش ریسک‌های قانونی و مالی و خدشه‌دار شدن اعتبار نهادی منجر شود. از منظر نظری، این الگو نشان می‌دهد که صرف‌نظر از بروز تخلفات آشکار، آنچه سازمان‌ها را به سوی بحران‌های پنهان سوق می‌دهد، تداوم رویه‌هایی است که ظاهری قانونی دارند اما در عمل از حقیقت منحرف‌اند. بنابراین، طراحی نظام‌های کنترلی هوشمند، تقویت سازوکارهای افشای واقع‌گرایانه و ترویج فرهنگ سازمانی مبتنی بر صداقت و شفافیت، از ضروری‌ترین پیش‌نیازهای ارتقای سلامت گزارش‌دهی و افزایش اعتمادپذیری سازمان‌ها به‌شمار می‌روند (امیرام و همکاران، 2020؛ ولته، 2021).
شواهد تجربی حاصل از رسوایی‌های بزرگی چون انرون و ورلدکام5 به وضوح نشان‌دهندل این است که پنهان‌کاری نظام‌مند و گسترده معمولاً در محیطی با ضعف‌های نظارتی و اتکا به ابزارهای پیچیدۀ زبانی شکل می‌گیرد. این نوع پنهان‌کاری معمولاً در زمانی اتفاق می‌افتد که مدیریت ارشد، بدون نظارت مؤثر و با فقدان کنترل‌های داخلی، اقدام به تدوین گزارش‌های مالی مبهم، غیرشفاف و گمراه‌کننده می‌کند. هدف این گزارش‌ها، ارائۀ تصویری نادرست اما جذاب از وضعیت واقعی شرکت است تا از این طریق بتوانند به‌طور موقت اعتماد بازار و سرمایه‌گذاران را حفظ کنند، بدون آنکه به عواقب بلندمدت این اقدامات توجه کافی داشته باشند. این روند، علاوه بر آسیب به اعتبار شرکت‌ها، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت اقتصادی و اطمینان عمومی به بازارهای مالی در پی داشته باشد (ژو و ماکریدیس، ۲۰۱۹؛ مهتا و ژائو، ۲۰۲۰).
در حوزۀ شفافیت مالی و سلامت گزارش‌دهی شرکتی، نظریه‌های کلاسیک کنترل داخلی با دیدگاه‌های رفتاری و زبان‌شناختی دربارۀ گزارشگری تلفیق شده‌اند تا چارچوبی یکپارچه برای شناسایی و پیشگیری از تخلفات مالی ارائه دهند. در این چارچوب، با تحلیل ساختاری فرایندهای کنترلی سازمانی و همزمان ارزیابی نشانه‌های رفتاری و زبانی موجود در گزارش‌های مالی و مدیریتی، پژوهشگران قادر خواهند بود نقاط ضعف سیستم‌های نظارتی را شناسایی و شکاف‌های احتمالی میان داده‌های ارائه‌شده و واقعیت‌های مالی را آشکار سازند. از این طریق، علاوه بر درک عمیق‌تر علل عدم شفافیت، امکان توسعۀ الگوریتم‌های هوشمند برای کشف زودهنگام تقلب و طراحی راهبرد‌های پیشگیرانۀ مؤثر فراهم می‌شود. این تلفیق نظری، با تأکید بر تعامل بین اجزای درونی کنترل‌های سازمانی و نشانه‌های بیرونی در گزارش‌دهی، سازوکاری علمی برای تقویت فرایندهای نظارتی و افزایش قابلیت اعتماد به اطلاعات مالی به وجود می‌آورد و به مدیران مالی و سیاست‌گذاران امکان می‌دهد تا در چارچوبی نظام‌مند برنامه‌های ارتقای شفافیت را تدوین و اجرا کنند (لیو و همکاران، 2025).
در ادامه، به بررسی برخی از پژوهش‌های تجربی مرتبط با موضوع پژوهش پرداخته شده است. علیزاده و ولی‌زاده اوغانی (1403) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که بین مالکیت نهادی و استقلال هیئتمدیره با کیفیت گزارشگری مالی رابطه‌ای منفی وجود دارد. علاوه بر این، تجدید ارائۀ صورت‌های مالی به‌عنوان شاخصی از سوء رفتار مالی، اثر منفی بر رابطۀ بین مالکیت نهادی و کیفیت گزارشگری مالی دارد، اما تأثیری بر رابطۀ بین استقلال هیئتمدیره و کیفیت گزارشگری مالی ندارد. پوریوسف و همکاران (1402) نشان دادند که افزایش تلاش حسابرسان در شناسایی تحریف‌های بااهمیت، به کاهش اقلام تعهدی اختیاری و ارتقای کیفیت گزارشگری مالی منجر می‌شود. در مقابل، کاهش کیفیت گزارش‌ها با استفادۀ بیشتر از واژگان مثبت در گزارش‌های توضیحی همراه است. بنابراین، کیفیت گزارشگری مالی نقش میانجی میان کیفیت حسابرسی و لحن گزارش‌ها دارد. طاهری‌نیا و همکاران (1401) در مطالعه‌ای به این نتیجه رسیدند که ضعف در کنترل‌های داخلی تأثیر معناداری بر گزارشگری مالی و افزایش ریسک گزارشگری متقلبانه دارد. استمرار این ضعف‌ها رابطۀ مذکور را تشدید می‌کند، اما شواهد حاکی از آن است که ویژگی‌های مدیریتی نقشی معنادار در این رابطه ایفا نمی‌کنند. بشیری‌منش و اروج‌اوغلی (1400) در پژوهش خود نشان دادند که بیش‌اطمینانی مدیران در قالب افزایش سرمایه‌گذاری و مخارج سرمایه‌ای، با کاربرد واژگان مثبت در گزارش‌های مالی رابطۀ مثبت دارد. در مقابل، اگر این رفتار با افزایش بدهی و تسهیلات همراه باشد، به‌دلیل رشد ریسک مالی، واژگان مثبت کاهش می‌یابد. میرزائی و همکاران (1399) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که لحن بدبینانه در گزارشگری مالی تأثیری منفی بر سطح متهورانه‌بودن گزارشگری مالی دارد. افزون بر این، سازوکارهای حمایت از حقوق سهام‌داران، این تأثیر منفی را تشدید می‌کنند. دو و تو (2025) در پژوهشی نشان دادند که تغییرات لحن گزارش‌های «مدیریت بحث و تحلیل» به‌طور معناداری با تجدید ارائۀ مالی ارتباط مثبت دارد. این ارتباط به‌ویژه در شرایط خاص مانند محدودیت‌های مالی، حکمرانی ضعیف، رقابت زیاد و توجه خارجی بیشتر، قوی‌تر است. لی و همکاران (2024) در مطالعۀ خود به این نتیجه رسیدند که لحن غیرعادی مدیران یک شاخص مهم و مؤثر در کشف تقلب مالی است و افزودن آن به مدل‌های یادگیری ماشین باعث بهبود قابل‌توجه دقت در شناسایی تقلب می‌شود. چن و همکاران (2023) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که افزایش تفاوت مرحلۀ شغلی میان مدیرعامل و مدیر مالی به کاهش معنادار ضعف‌های کنترل داخلی منجر می‌شود. با این حال، در شرکت‌های دارای ریسک زیاد دعاوی حقوقی، این رابطه تضعیف می‌شود و اثربخشی تفاوت شغلی بر کنترل داخلی کاهش می‌یابد. ژائو و همکاران (2022) دریافتند که شرکت‌هایی که از نظر مالی دچار مشکل هستند، به احتمال زیاد لحن ضعیفی دارند؛ زیرا سرمایه‌گذاران نگرش منفی نسبت به عملکرد و وضعیت مالی شرکت‌ها دارند، درحالی که شرکت‌های عادی برعکس هستند. علاوه بر این، لحن نظرها در یک ماه به بهترین شکل منعطف‌کنندۀ چنین همبستگی‌هایی است. مالاکویاس و جونیور (2021) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که شرکت‌هایی که امتیاز بیشتری در لحن مثبت افشا دارند، لزوماً نوسانات بازده سهام کمتری در دورۀ بعدی نشان نمی‌دهند.
فرضیه‌های پژوهش
با توجه به مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش، فرضیه‌های پژوهش به‌صورت زیر بیان می‌شوند:
فرضیۀ اول: ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران تأثیر دارد.
فرضیۀ دوم: سوء رفتار مالی شرکت بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران تأثیر دارد.
فرضیۀ سوم: سوء رفتار مالی شرکت بر رابطۀ بین ضعف کنترل‌های داخلی و لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران تأثیر دارد.
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‌شناخت در دستۀ پژوهش‌های توصیفی-همبستگی قرار می‌گیرد. از جنبۀ ماهیت، این پژوهش از نوع علّی-پس‌رویدادی است. همچنین، از نظر نوع داده‌ها، پژوهش عمدتاً کمّی است. داده‌های لازم از طریق بانک‌های اطلاعاتی، اسناد، سوابق و گزارش‌های حسابرسی شرکت‌ها، صورت‌های مالی و سایر مدارک مربوط، همراه با یادداشت‌های همراه، از آرشیو بورس اوراق بهادار تهران (سایت کدال) و نرم‌افزار ره‌آورد نوین استخراج و در نرم‌افزار اکسل محاسبه شده‌اند. برای تحلیل و بررسی فرضیه‌ها، از روش رگرسیون چندگانه و نرم‌افزار استاتا استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی شرکت‌های پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران در بازۀ زمانی 1398 تا ۱۴۰2 است. در انتخاب نمونۀ آماری، از روش نمونه‌گیری سیستماتیک (منظم) به‌همراه غربالگری استفاده شده است. در این فرایند، ابتدا تمامی شرکت‌های فعال در بازۀ زمانی مورد نظر بررسی شده و آن دسته از شرکت‌هایی که واجد شرایط مشخصی بودند، به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. شرایط انتخاب این شرکت‌ها به شرح زیر ارائه شده است:
1. شرکت‌هایی که پیش از سال ۱۳۹۸ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده‌اند و تا پایان سال ۱۴۰۲ همچنان در فهرست شرکت‌های بورسی قرار دارند.
2. جزء شرکت‌های فعال در زمینۀ سرمایه‌گذاری، واسطه‌گری مالی، شرکت‌های هلدینگ، بانک‌ها، بیمه‌ها و لیزینگ‌ها نباشند.
3. شرکت‌هایی که پایان سال مالی آن‌ها منتهی به اسفند ماه باشد.
4. شرکت‌هایی که در طول دورۀ پژوهش، تغییر در سال مالی نداشته‌اند.
5. شرکت‌هایی که داده‌های مورد نیاز آن‌ها در بازۀ زمانی مشخص‌شده در دسترس باشد.
درنهایت، 128 شرکت واجد شرایط به‌عنوان نمونۀ پژوهش انتخاب شدند.
مدل‌های مورد استفاده در این مطالعه از نوع رگرسیون چندگانه انتخاب شده‌اند. بر این اساس، مدل‌های زیر برای بررسی و آزمون فرضیه‌های پژوهش در نظر گرفته شده است:
برای آزمون فرضیۀ اول از مدل(1) استفاده می‌شود:
برای آزمون فرضیۀ دوم از مدل(2) استفاده می‌شود:
برای آزمون فرضیۀ دوم از مدل(3) استفاده می‌شود:
لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران (UTone): در این پژوهش، با پیروی از هنری(2008) و هنری و لیوان (2016)، لحن سادۀ افشا براساس فهرست واژگان تخصصی اندازه‌گیری می‌شود:
که در آن Tone: لحن افشای عادی است؛ pw: تعداد کلمات مثبت موجود در متن گزارش‌ها و nw: تعداد کلمات منفی ارائه‌شده در متن گزارش‌ها می‌باشد. بدین ترتیب، اگر حاصل فرمول مثبت باشد، می‌توان بیان داشت که لحن افشای گزارش‌های توضیحی مدیران مثبت (خوش‌بینانه) بوده است؛ در غیر این صورت، لحن افشا منفی (بدبینانه) تلقی می‌گردد. سپس، مطابق با پژوهش هوانگ و همکاران (2014)، به‌منظور به‌دست آوردن لحن غیرعادی، لحن گزارش‌های توضیحی مدیران با استفاده از مجموعه‌ای از متغیرهایی که بازده و ریسک شرکت را دربرمی‌گیرد، برازش می‌شود. سپس با قدر مطلق گرفتن از عدد باقیمانده، لحن غیرعادی به‌دست می‌آید. در حقیقت، لحن غیرعادی حاصل خطای رابطه زیر است:
EARN: سود سال جاری شرکت که در متن گزارش‌های شرکت ارائه شده است. این متغیر برای همگن‌سازی، تقسیم بر مجموع دارایی‌های شرکت می‌شود. SIZE: اندازۀ شرکت که از لگاریتم طبیعی ارزش بازار کل دارایی‌های شرکت محاسبه می‌شود. BTM: نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار شرکت که از تقسیم ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام موجود در صورت‌های مالی بر ارزش بازار آن به‌دست می‌آید. RET: بازده سهام در یک سال که حاصل میانگین بازده‌های ماهانه در دورۀ جاری است. STD_RET: انحراف استاندارد بازده سهام شرکت در دورۀ جاری نسبت به دورۀ قبل. STD_EARN: انحراف استاندارد سود در دورۀ جاری نسبت به دورۀ قبل. LOSS: زیانمندی شرکت که به‌صورت متغیری مجازی است. اگر شرکت زیان داشته باشد عدد یک و در صورت سودآوری عدد صفر خواهد بود. AGE: سن شرکت که از لگاریتم طبیعی سنوات عمر هر شرکت به‌دست می‌آید. ΔEARN: تغییرات سود در سال مالی جاری نسبت به سال قبل (ثقفی و همکاران، 1403).
ضعف کنترل‌های داخلی (WIC): برای سنجش ضعف کنترل داخلی، از نقاط ضعف بااهمیت کنترل‌های داخلی استفاده می‌شود. براساس چک‌لیست منتشرشده از سوی سازمان بورس اوراق بهادار از سال ۱۳۹۱ به بعد، حسابرسان موظف‌اند کنترل‌های داخلی شرکت‌ها را بررسی کرده و مواردی را گزارش کنند که نشان‌دهندۀ اجرای نامطلوب کنترل داخلی هستند. بنابراین، در این پژوهش بندهای یادداشت مسئولیت قانونی گزارش حسابرس بررسی می‌شوند (حاجیها و همکاران، 1396). طبق پژوهش میترا و همکاران (2007)، اگر شرکت دست‌کم یک ضعف در سیستم کنترل‌های داخلی داشته باشد، مقدار یک و در غیر این صورت مقدار صفر به آن اختصاص داده می‌شود (جامعی و همکاران، 1399).
سوء رفتار مالی شرکت (CFM): طبق گفتۀ ولته (2021)، سوء رفتار مالی شرکتی سه دسته اصلی تقسیم می‌شود: 1- بیان مجدد (تجدید ارائه صورت‌های مالی)؛ 2- تقلب و 3- فعالیت‌های اجرایی. براساس پژوهش علیزاده و ولی‌زاده اوغانی (1403)، از معیار تجدید ارائۀ صورت‌های مالی برای اندازه‌گیری سوء رفتار مالی شرکت استفاده شده است. در این معیار، اگر صورت‌های مالی تجدید ارائه شده باشد، عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر مدنظر قرار می‌گیرد.
اندازۀ شرکت (Size): از لگاریتم طبیعی مجموع ارزش بازار سهام به‌دست می‌آید.
اهرم مالی (Lev): از نسبت کل بدهی‌ها به کل دارایی‌های شرکت به‌دست می‌آید.
عمر شرکت (Age): لگاریتم طبیعی تعداد سال‌های فعالیت شرکت از زمان تأسیس به‌دست می‌آید.
مالکیت نهادی (IO): از درصد مالکیت مؤسسات سرمایه‌گذاری، بانک‌ها و مؤسسات بیمه به‌دست می‌آید.
بازده دارایی‌ها (ROA): از نسبت سود خالص به کل دارایی‌های شرکت به‌دست می‌آید.
ارزش شرکت (MBV): از نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری دارایی‌های شرکت به‌دست می‌آید.
یافته‌های پژوهش
آمار توصیفی
به‌منظور بررسی مشخصات عمومی متغیرها و تجزیه‌وتحلیل دقیق آن‌ها، آشنایی با آمار توصیفی مربوط به متغیرها ضروری است. جدول‌های(1) و (2) آمار توصیفی و کیفی داده‌های مربوط به متغیرهای مورد استفاده در پژوهش را نشان می‌دهند. آمار توصیفی مربوط به 128 شرکت نمونه در دورۀ زمانی 5 ساله (1398 تا 1402) می‌باشد.
جدول(1). آمار توصیفی متغیرهای کمّی پژوهش
نام متغیر | نماد | تعداد | میانگین | انحراف معیار | کمینه | بیشینه |
لحن غیرعادی مدیران | UTone | 640 | 0/086 | 0/088 | 0/001 | 0/486 |
اندازۀ شرکت | Size | 640 | 15/623 | 1/482 | 12/179 | 21/571 |
اهرم مالی | LEV | 640 | 0/497 | 0/215 | 0/047 | 1/824 |
سن شرکت | Age | 640 | 3/715 | 0/322 | 2/890 | 4/262 |
مالکیت نهادی | IO | 640 | 0/650 | 0/189 | 0/059 | 0/954 |
بازده دارایی‌ها | ROA | 640 | 0/234 | 0/162 | -0/581 | 0/625 |
ارزش شرکت | MBV | 640 | 3/499 | 2/370 | 0/622 | 14/425 |
جدول(2). آمار توصیفی متغیرهای کیفی پژوهش
نام متغیر | نماد | شرح | فراوانی | درصد فراوانی |
ضعف کنترل‌های داخلی | WIC | 0 | 412 | 38/64 |
1 | 228 | 63/35 | ||
سوء رفتار مالی شرکت | CFM | 0 | 551 | 09/86 |
1 | 89 | 91/13 |
در جدول(۱)، لحن غیرعادی مدیران به‌طور متوسط برابر با 086/0 است که نشان‌دهندۀ انحرافی نسبتاً اندک از لحن مورد انتظار در گزارش‌ها است. انحراف معیار 088/0 نیز حکایت از پراکندگی محدود داده‌ها دارد. با این حال، بیشینۀ 486/0 این شاخص، نمایانگر آن است که برخی مدیران در گزارش‌های خود از لحن بسیار غیرعادی استفاده کرده‌اند. دربارۀ اندازۀ شرکت، میانگین این متغیر برابر با 623/15 است که نشان‌دهندۀ تفاوت‌های چشمگیر میان ابعاد اقتصادی شرکت‌ها است. انحراف معیار 482/1 حاکی از پراکندگی فراوان اندازۀ شرکت‌ها در این نمونه است. کمینۀ 179/12 و بیشینۀ 571/21 نیز تأکیدی بر تفاوت‌های قابل توجه در اندازۀ شرکت‌ها می‌باشد. اهرم مالی به‌طور متوسط 497/0 است که به معنای تأمین تقریباً نیمی از منابع مالی شرکت‌ها از طریق بدهی‌ها است. انحراف معیار 215/0 نشان‌دهندۀ تنوع زیاد در میزان وابستگی شرکت‌ها به بدهی است. بیشینۀ 824/1 نیز به وضوح نشان‌دهندۀ وابستگی شدید برخی شرکت‌ها به بدهی‌های خود است. در زمینۀ سن شرکت‌ها، میانگین برابر با 715/3 است که معادل تقریباً ۴۱ سال می‌باشد. این امر حکایت از همگونی نسبی در تجربه و سابقۀ فعالیت شرکت‌ها دارد. انحراف معیار 322/0 نشان‌دهنده تفاوت‌های اندک در سن شرکت‌ها است. دامنه محدود سن‌ها که در بازه 890/2 تا 262/4 قرار دارد، به‌خوبی نشان‌دهندۀ همگرایی زمانی در این ویژگی است. مالکیت نهادی به‌طور متوسط 650/0 است که نمایانگر حضور گستردۀ نهادهای سرمایه‌گذاری در ساختار مالکیت شرکت‌ها است. این موضوع می‌تواند به بهبود نظارت و کاهش رفتارهای فرصت‌طلبانۀ مدیران کمک کند. انحراف معیار 189/0 نیز نشان‌دهندۀ پراکندگی قابل توجه در میزان مالکیت نهادی است. در خصوص بازده دارایی‌ها، میانگین آن برابر با 234/0 است که نشان‌دهندۀ بازدهی نسبتاً مطلوب دارایی‌ها در شرکت‌ها است. انحراف معیار 162/0 گویای تفاوت‌های زیاد در عملکرد مالی شرکت‌ها است. نکتۀ قابل توجه، کمینۀ منفی 581/0- است که به وضوح نشان‌دهندۀ عملکرد مالی ضعیف برخی از شرکت‌ها می‌باشد. در نهایت، ارزش شرکت‌ها به‌طور متوسط برابر با 499/3 است که نمایانگر ارزش‌گذاری متوسط این شرکت‌ها است. انحراف معیار 370/2 بیانگر تنوع زیاد در ارزش‌گذاری شرکت‌ها است. بیشینۀ 425/14 نیز نشان‌دهندۀ شرکت‌هایی با چشم‌اندازهای رشد قوی یا دارایی‌های نامشهود ارزشمند می‌باشد.
همان‌طور که در جدول(2) نشان داده شده است، مجموع شرکت‌ها و سال‌های بررسی‌شده برابر با 640 است. از این تعداد، 228 شرکت-سال، معادل 63/35 درصد، به مشکلات قابل توجهی در حوزۀ کنترل‌های داخلی دچار بوده‌اند. این درحالی است که 89 شرکت-سال، معادل 91/13 درصد، نشانه‌هایی از سوء رفتار مالی را در عملکرد خود نشان داده‌اند. این آمار نشان‌دهندۀ اهمیت زیاد توجه به سیستم‌های کنترل داخلی و نظارت مالی در شرکت‌ها است.
آزمون نرمال بودن داده‌ها
به‌منظور ارزیابی نرمال بودن متغیرهای پژوهش، از آزمون شاپیرو-فرانسیا استفاده شده است. براساس منطق این آزمون، در صورتی که سطح معناداری کمتر از 5 درصد باشد، فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع متغیر رد شده و نتیجه‌گیری می‌شود که توزیع متغیر مورد نظر نرمال نیست. نتایج حاصل از این آزمون برای متغیرهای پژوهش در جدول(3) ارائه شده است.
جدول(3). آزمون شاپیرو فرانسیا
متغیر | نماد | آمارۀ جارکو برا | احتمال | نتیجه |
|---|---|---|---|---|
لحن غیرعادی مدیران | UTone | 10/657 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
اندازۀ شرکت | Size | 6/218 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
اهرم مالی | LEV | 5/820 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
سن شرکت | Age | 7/120 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
مالکیت نهادی | IO | 7/519 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
بازده دارایی‌ها | ROA | 5/157 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
ارزش شرکت | MBV | 9/578 | 0/00001 | توزیع نرمال ندارد |
با توجه به نتایج ارائه‌شده در جدول(3)، آزمون شاپیرو-فرانسیا نشان می‌دهد که سطح معناداری تمامی متغیرها کمتر از 5 درصد است. این نتایج بیانگر آن است که فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع داده‌ها رد می‌شود؛ به عبارتی، داده‌های مورد استفاده در پژوهش از توزیع نرمال پیروی نمی‌کنند. در راستای رفع این مسئله و افزایش اعتبار نتایج آماری، از روش وزن‌دهی برای نرمال‌سازی داده‌ها استفاده شده است.
آزمون F لیمر و آزمون هاسمن
قبل از انجام تخمین مدل‌ها، باید روش تخمین (تلفیقی یا تابلویی) به دقت مشخص گردد که برای این منظور از آزمون F لیمر استفاده می‌شود. اگر احتمال آزمون بیشتر از 5 درصد باشد، روش تلفیقی انتخاب می‌شود. در غیر این صورت، روش تابلویی به‌کار گرفته می‌شود. همچنین، برای تعیین مدل مناسب در روش تابلویی، از آزمون هاسمن استفاده شده و مدل «اثرات ثابت» برای احتمال کمتر از 5 درصد و مدل «اثرات تصادفی» برای احتمال بیشتر از 5 درصد انتخاب می‌گردد. بنابراین، نتایج آزمون اف لیمر و هاسمن در جدول(6) ارائه شده است.
جدول(6). نتایج آزمون F لیمر و هاسمن
مدل | آزمون | آمارۀ آزمون | احتمال | نتیجه |
|---|---|---|---|---|
اول | F لیمر | 2/76 | 0/0000 | روش تابلویی |
هاسمن | 5/75 | 0/5692 | آثار تصادفی | |
دوم | F لیمر | 2/78 | 0/0000 | روش تابلویی |
هاسمن | 5/04 | 0/6547 | آثار تصادفی | |
سوم | F لیمر | 2/76 | 0/0000 | روش تابلویی |
هاسمن | 5/32 | 0/8055 | آثار تصادفی |
همان‌طور که در جدول(6) نشان داده شده است، احتمال آزمون F لیمر برای تمامی مدل‌های پژوهش کمتر از ۵ درصد است. بنابراین، برای تخمین تمامی مدل‌ها از روش داده‌های تابلویی استفاده شده است. همچنین، با توجه به این که احتمال آزمون هاسمن برای تمامی مدل‌ها بیشتر از ۵ درصد است، از مدل آثار تصادفی برای تخمین این مدل‌ها بهره گرفته شده است.
آزمون ناهمسانی واریانس
آزمون ناهمسانی واریانس به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا واریانس خطاها در تمام مقادیر پیش‌بینی‌شده یکسان است یا خیر. به‌عبارت دیگر، این آزمون بررسی می‌کند که آیا پراکندگی خطاها در طول داده‌ها ثابت است یا خیر. اگر واریانس خطاها تغییر کند یا ناهمسان باشد، می‌تواند مشکلاتی در ارزیابی و پیش‌بینی مدل ایجاد کند. نتایج آزمون ناهمسانی واریانس در جدول(7) ارئه شده است.
جدول(7). نتایج حاصل از آزمون ثابت بودن واریانس جزء خطا
مدل | آمارۀ آزمون | احتمال | نتیجه |
اول | 05+e8/4 | 0000/0 | ناهمسانی واریانس جزء خطا |
دوم | 35/84964 | 0000/0 | ناهمسانی واریانس جزء خطا |
سوم | 05+2/1 | 0000/0 | ناهمسانی واریانس جزء خطا |
نتایج ارائه‌شده در جدول(7) نشان می‌دهند که سطح معنی‌داری آزمون والد تعدیل‌شده در تمامی مدل‌های پژوهش کمتر از ۵ درصد است که نشان‌دهندۀ وجود ناهمسانی واریانس در جملات دارای اختلال می‌باشد. این مشکل در تخمین نهایی مدل‌ها با استفاده از روش GLS (روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته) برطرف شده است.
آزمون نبود خودهمبستگی
آزمون نبود خودهمبستگی به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا خطاهای مدل با یکدیگر وابستگی دارند یا خیر. در صورتی که خودهمبستگی وجود داشته باشد، به این معنی است که خطاهای یک مشاهده تحت‌تأثیر خطاهای مشاهدات قبلی قرار دارند و این می‌تواند اعتبار نتایج مدل را تحت‌تأثیر قرار دهد. نتایج آزمون خودهمبستگی سریالی در جدول(8) ارائه شده است.
جدول(8). نتایج حاصل از آزمون نبود خودهمبستگی جزء خطا
مدل | آمارۀ آزمون | احتمال | نتیجه |
اول | 5/441 | 0/0212 | وجود همبستگی جزء خطا |
دوم | 5/321 | 0/0227 | وجود همبستگی جزء خطا |
سوم | 5/528 | 0/0203 | وجود همبستگی جزء خطا |
با توجه به نتایج جدول(8)، مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری آزمون والدریج برای مدل‌های پژوهش کمتر از ۵ درصد است، که نشان‌دهندۀ وجود خودهمبستگی سریالی در مدل‌ها می‌باشد. این مشکل در تخمین نهایی مدل‌ها با استفاده از دستور Auto Correlation برطرف شده است.
نتایج آزمون فرضیه‌های پژوهش
فرضیۀ اول پژوهش به بررسی تأثیر ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران می‌پردازد و برای آزمون آن مدل(1) برازش شده و نتایج در جدول(9) ارائه شده است.
جدول(9). نتیجۀ آزمون فرضیۀ اول
| ||||||
متغیر | نماد | ضریب | خطای استاندارد | آمارل z | سطح معناداری | هم‌خطی |
مقدار ثابت | C | 0/145 | 0/074 | 1/94 | 0/052 | - |
ضعف کنترل‌های داخلی | WIC | 0/012 | 0/005 | 2/22 | 0/026 | 1/02 |
اندازۀ شرکت | Size | -0/002 | 0/002 | -1/21 | 0/226 | 1/22 |
اهرم مالی | LEV | 0/011 | 0/017 | 0/62 | 0/535 | 1/33 |
سن شرکت | Age | -0/005 | 0/014 | -0/34 | 0/734 | 1/05 |
مالکیت نهادی | IO | -0/014 | 0/019 | -0/75 | 0/454 | 01/1 |
بازده دارایی‌ها | ROA | -0/059 | 0/017 | -3/34 | 0/001 | 1/38 |
ارزش شرکت | MBV | 0/001 | 0/001 | 1/5 | 0/134 | 1/18 |
ضریب تعیین | 0/1302 | |||||
آمارۀ والد | 27/38 0/0000 | |||||
احتمال (آمارۀ والد) | ||||||
نتایج جدول(9)، نشان می‌دهد که مقدار احتمال آزمون والد برابر 0000/0 است و از آنجا که کمتر از 5 درصد می‌باشد، فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد شده و مدل معنی‌دار است. همچنین، ضریب تعیین مدل نشان می‌دهد که تقریباً 13 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی مدل توضیح داده می‌شود. براساس نتایج آزمون هم‌خطی، مقدار عامل تورم واریانس (VIF) برای متغیرهای مدل کمتر از 10 است، که نشان‌دهندۀ نبود مشکل هم‌خطی است. همچنین، متغیر کنترلی بازده دارایی‌ها دارای ضریب منفی و سطح معناداری کمتر از 5 درصد است که نشان‌دهندۀ وجود رابطۀ معکوس و معنادار با متغیر وابسته است. درنهایت، نتایج نشان می‌دهد که ضریب متغیر ضعف کنترل‌های داخلی برابر 012/0 است و با توجه به سطح معناداری کمتر از 5 درصد، این ضریب از نظر آماری معنی‌دار بوده و تأثیر مستقیم ضعف کنترل‌های داخلی بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران را تأیید می‌کند. بنابراین، فرضیۀ اول پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد تأیید می‌شود.
فرضیۀ دوم پژوهش به بررسی تأثیر سوء رفتار مالی شرکت بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران می‌پردازد و برای آزمون آن مدل(2) برازش شده و نتایج در جدول(10) ارائه شده است.
جدول(10). نتیجۀ آزمون فرضیۀ دوم
| ||||||
متغیر | نماد | ضریب | خطاي استاندارد | آمارۀ z | سطح معناداری | هم‌خطی |
مقدار ثابت | C | 0/121 | 0/075 | 1/6 | 0/109 | - |
سوء رفتار مالی شرکت | CFM | 0/01 | 0/007 | 1/27 | 0/203 | 1/02 |
اندازۀ شرکت | Size | -0/001 | 0/002 | -0/83 | 0/406 | 1/22 |
اهرم مالی | LEV | 0/011 | 0/018 | 0/63 | 0/528 | 1/33 |
سن شرکت | Age | -0/001 | 0/014 | -0/08 | 0/937 | 1/06 |
مالکیت نهادی | IO | -0/013 | 0/02 | -0/69 | 0/489 | 1/11 |
بازده دارایی‌ها | ROA | -0/057 | 0/018 | -3/17 | 0/002 | 1/38 |
ارزش شرکت | MBV | 0/001 | 0/001 | 1/53 | 0/127 | 1/18 |
ضریب تعیین آمارۀ والد احتمال (آمارۀ والد) | 1265/0 84/27 0002/0 | |||||
نتایج جدول(10)، نشان می‌دهد که مقدار احتمال آزمون والد برابر با 0002/0 بوده و از آنجا که این مقدار کمتر از سطح خطای 5 درصد است، فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد شده و بدین ترتیب مدل از نظر آماری معنادار ارزیابی می‌شود. همچنین، ضریب تعیین مدل نشان می‌دهد که حدود 12 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی تبیین می‌گردد. نتایج آزمون هم‌خطی نیز بیانگر آن است که مقدار عامل تورم واریانس (VIF) برای تمامی متغیرهای مدل کمتر از 10 بوده و بنابراین مشکل چند هم‌خطی در مدل وجود ندارد. در این میان، متغیر کنترلی بازده دارایی‌ها دارای ضریب منفی و سطح معناداری کمتر از 5 درصد است که حاکی از وجود یک رابطۀ معکوس و معنادار میان بازده دارایی‌ها و لحن غیرعادی مدیران است. با این حال، ضریب متغیر سوء رفتار مالی شرکت برابر با 010/0 بوده و سطح معناداری آن 203/0 است که از سطح معناداری 5 درصد بیشتر بوده و بنابراین فاقد معناداری آماری می‌باشد. به‌بیان دیگر، نتایج حاکی از آن است که سوء رفتار مالی شرکت تأثیر معناداری بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران ندارد. بر این اساس، فرضیۀ دوم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد رد می‌شود.
فرضیۀ سوم پژوهش به بررسی تأثیر سوء رفتار مالی شرکت بر رابطه بین ضعف کنترل‌های داخلی و لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران می‌پردازد و برای آزمون آن مدل(3) برازش شده و نتایج در جدول(11) ارائه شده است.
جدول(11). نتیجۀ آزمون فرضیۀ سوم
| ||||||
متغیر | نماد | ضریب | خطاي استاندارد | آمارۀ z | سطح معناداری | هم‌خطی |
مقدار ثابت | C | 0/126 | 0/067 | 1/87 | 0/061 | - |
ضعف کنترل‌های داخلی | WIC | 0/013 | 0/006 | 1/98 | 0/048 | 1/19 |
سوء رفتار مالی شرکت | CFM | 0/012 | 0/009 | 1/33 | 0/185 | 1/68 |
ضعف کنترل‌های داخلی*سوء رفتار مالی شرکت | WIC *CFM | -0/007 | 0/015 | -0/45 | 0/655 | 1/84 |
اندازۀ شرکت | Size | -0/001 | 0/002 | -0/7 | 0/485 | 1/22 |
اهرم مالی | LEV | 0/012 | 0/018 | 0/69 | 0/487 | 1/33 |
سن شرکت | Age | -0/002 | 0/013 | -0/21 | 0/834 | 1/06 |
مالکیت نهادی | IO | -0/016 | 0/021 | -0/79 | 0/431 | 1/11 |
بازده دارایی‌ها | ROA | -0/057 | 0/023 | -2/52 | 0/012 | 1/39 |
ارزش شرکت | MBV | 0/001 | 0/001 | 1/67 | 0/094 | 1/19 |
ضریب تعیین آمارۀ والد احتمال (آمارۀ والد) | 1318/0 49/19 0214/0 | |||||
نتایح جدول(11)، نشان می‌دهد که مقدار احتمال آزمون والد برابر با 0214/0 است و چون این مقدار کمتر از سطح معناداری 5 درصد است، فرض صفر رد شده و در نتیجه مدل از نظر آماری معنادار تلقی می‌شود. ضریب تعیین مدل نیز نشان می‌دهد که حدود 13 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی مدل تبیین می‌گردد. علاوه بر این، نتایج آزمون هم‌خطی نیز بیانگر آن است که مقدار عامل تورم واریانس (VIF) برای هیچ‌یک از متغیرها از عدد 10 فراتر نرفته و بنابراین مشکلی از بابت هم‌خطی بین متغیرها وجود ندارد. از سوی دیگر، متغیر کنترلی بازده دارایی‌ها دارای ضریب منفی و سطح معناداری کمتر از 5 درصد است و این موضوع بیانگر رابطه‌ای معکوس و معنادار بین بازده دارایی‌ها و متغیر وابسته (لحن غیرعادی مدیران) می‌باشد. درنهایت، بررسی متغیر تعاملی ضعف کنترل‌های داخلی و سوء رفتار مالی شرکت نشان می‌دهد که ضریب آن برابر با 007/0- بوده و با توجه به سطح معناداری 655/0که بیشتر از 5 درصد است، این اثر معنادار نیست. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که متغیر سوء رفتار مالی شرکت، اثر تعدیلی معناداری بر رابطۀ بین ضعف کنترل‌های داخلی و لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران ندارد و به همین دلیل، فرضیۀ سوم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد رد می‌گردد.
بحث و نتیجه‌گیری
در گزارشگری مالی، زبان حسابداری نه‌تنها برای ارائۀ اعداد و ارقام، بلکه به‌عنوان ابزاری برای ارتباط میان شرکت‌ها و استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی اطلاعات اهمیت یافته است. گزارش‌های مالی، مشابه اخبار روزانه که از طریق زبان نوشتاری رسانه‌ها منتشر می‌شود، رویدادهای اقتصادی و مالی شرکت‌ها را منتقل می‌کنند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ضعف در کنترل‌های داخلی تأثیر مثبت و معناداری بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران دارد. به‌عبارت دیگر، افزایش ضعف در کنترل‌های داخلی باعث تمایل بیشتر مدیران به استفاده از لحنی غیرعادی در گزارش‌ها می‌شود تا نقص‌ها را پنهان کنند. این نتایج با پژوهش‌های طاهری‌نیا و همکاران (1401) و ژائو و همکاران (2022) هم‌راستا است.
سوء رفتار مالی شرکت‌ها یکی از چالش‌های اساسی در حوزۀ مالی است که موجب تضعیف اعتماد سرمایه‌گذاران و در نتیجه اختلال در عملکرد بازارهای مالی می‌شود. در این راستا، گزارشگری مالی شفاف و دقیق نقش حیاتی در جلب و تقویت این اعتماد دارد. پژوهش‌های تجربی در خصوص عوامل مؤثر بر کیفیت گزارشگری مالی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. نتایج آزمون فرضیۀ دوم این پژوهش نشان داد که متغیر سوء رفتار مالی شرکت تأثیر معناداری بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران ندارد. این یافته موافق با میرزائی و همکاران (1399) است، ولی در تضاد با پژوهش ژائو و همکاران (2022) قرار دارد.
شرکت‌هایی که به‌طور مؤثر دستورالعمل کنترل‌های داخلی را پیاده‌سازی می‌کنند، قادر به شناسایی نقاط ضعف در سیستم کنترل داخلی خود و اصلاح آن‌ها از طریق بهبود کنترل‌ها خواهند بود. این نقاط ضعف می‌توانند ناشی از طراحی نامناسب کنترل‌ها یا ضعف در اجرای عملیات باشند. عدم نظارت کافی ممکن است منجربه تقلب، سوءاستفاده و هدررفت منابع شود. نتایج آزمون فرضیۀ سوم پژوهش نشان می‌دهد که سوء رفتار مالی تأثیری بر ارتباط بین ضعف کنترل‌های داخلی و لحن غیرعادی گزارش‌های مدیران ندارد. به‌عبارت دیگر، در شرکت‌هایی که صورت‌های مالی آن‌ها تجدید ارائه می‌شود، ضعف کنترل‌های داخلی تأثیری معنادار بر لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی ندارد. این یافته با نتایج پژوهش طاهری‌نیا و همکاران (1401) هم‌راستا است، ولی با پژوهش ژائو و همکاران (2022) در تضاد است.
با توجه به نتایج پژوهش، پیشنهاد می‌شود که شرکت‌ها توجه ویژه‌ای به تقویت و بهبود ساختار کنترل‌های داخلی خود داشته باشند. تقویت این سیستم‌ها می‌تواند به کاهش احتمال بروز سوء رفتار مالی کمک کرده و در ارتقای شفافیت و دقت گزارش‌های مالی مؤثر باشد. همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین و سیستم‌های نظارتی پیشرفته برای پایش و ارزیابی مستمر سیستم‌های کنترلی می‌تواند به بهبود عملکرد نظارتی شرکت‌ها کمک کند. به علاوه، توصیه می‌شود که شرکت‌ها به تدوین و انتشار گزارش‌های مالی جامع، شفاف و دقیق با استفاده از زبان ساده و قابل فهم توجه نمایند تا اطلاعات به‌طور مؤثری برای ذی‌نفعان داخلی و خارجی قابل دسترس باشد. در زمینۀ نظارت، پیشنهاد می‌شود که استقلال حسابرسان داخلی و برون‌سازمانی تقویت شده و فرایندهای گزارشگری مالی از طریق حسابرسی‌های منظم و دقیق تحت نظارت قرار گیرند تا ریسک دستکاری و تحریف اطلاعات به حداقل برسد. علاوه بر این، شرکت‌ها باید فرایندهای نظارتی و اجرایی خود را به‌طور منظم و دقیق بازبینی کرده و اطمینان حاصل کنند که تمامی الزامات قانونی و استانداردهای حسابداری به‌درستی اجرا شده است. درنهایت، ضروری است که شرکت‌ها اقدامات اصلاحی لازم را برای رفع نقاط ضعف شناسایی‌شده در سیستم‌های کنترل داخلی اتخاذ نمایند تا ریسک تقلب و سوءاستفاده کاهش یابد و اعتماد سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان به شرکت‌ها حفظ شود.
در ادامه، پیشنهادها برای پژوهش‌های آتی بیان می‌شود:
1- بررسی نقش حاکمیت شرکتی به‌عنوان متغیر تعدیلگر در رابطه بین ضعف کنترل‌های داخلی و لحن غیرعادی گزارش‌های توضیحی مدیران؛
2- مطالعۀ تطبیقی ضعف کنترل‌های داخلی و لحن گزارش‌ها در صنایع مختلف ایران؛
3- پژوهش طولی درباره تغییرات لحن گزارش‌های توضیحی در مواجهه با اصلاحات ساختاری کنترل‌های داخلی؛
4- تحلیل اثر متغیرهای روان‌شناختی و فرهنگی مدیران بر لحن گزارش‌های توضیحی در بستر ضعف کنترل‌های داخلی و
5- ارزیابی نقش فناوری اطلاعات و سامانه‌های هوشمند حسابرسی در تقویت کنترل‌های داخلی و کاهش لحن غیرعادی گزارش‌ها.
References
Aven, B., & Iorio, A. (2023). Organizing for misconduct: A social network lens on collective corporate corruption. Research in Organizational Behavior, 43, 100191.
Hajiha, Z., Oradi, J., & SALEH, A. M. (2017). Internal control weaknesses and Audit report lag.
Hua, S., Sun, X. C., Lou, R., & Chen, H. (2022). Female CEO and internal control weaknesses.
Starliper, M. (2023). The impact of tone management on investor judgments: evidence from ICFR reports. Accounting Research Journal, 36(1), 77-91.Suh, S., & Fernando, G. D. (2013). The effect of reporting internal control weakness on predicting future performance using discretionary accruals. International Journal of Accounting, Auditing and Performance Evaluation, 9(4), 307-325.
[1] . گروه حسابداری، واحد ورزقان، دانشگاه آزاد اسلامی، ورزقان، ایران. (نویسندۀ مسئول). (Email: mr.abbasi58@iau.ac.ir)
[2] . گروه حسابداری، مؤسسۀ آموزش عالی سراج، تبریز، ایران. (Email: shahinkhan7596@gmail.com)
[3] . گروه حسابداری، مؤسسۀ آموزش عالی سراج، تبریز، ایران. (Email: amirata622@gmail.com)
DOI: 10.30486/FBRA.1404.1206874
[4] . Enron & Wirecard
[5] . WorldCom