ریخت شناسی بازارهای سنتی در کشورهای اسلامی با اتکا به نظریه فضای گمشده ترانسیک (نمونه مورد مطالعه: بازار زنجان و استانبول)
محورهای موضوعی : معماری
محمد بهزادپور
1
,
مهسا رزاقی
2
1 - گروه معماری، واحد هشتگرد؛ دانشگاه آزاد اسلامی، هشتگرد، ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی
کلید واژه: "عناصر بازار", " کشورهای اسلامی", " زنجان, " استانبول", " نظریه فضای گمشده ترانسیک",
چکیده مقاله :
بازار از دوران باستان بخصوص در شهرهای ایرانی، به عنوان استخوان بندی اصلی شهر و یک فضای تعاملی شهری در زمینه های مهم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده است. به گونه ای که حداقل دو دروازه اصلی شهر را به هم پیوند می داد و به موازات آن محلات شهری شکل می گرفتند و نظم خاصی به شهر می دادند. در دهه های اخیر با توسعه نسنجیده شهرها، شکل کالبدی آنها از بین رفته است. این پژوهش با هدف ارائه پیشنهاد جهت برطرف نمودن مشکلات ناشی از این ساختار بهم ریخته؛ سعی در کمک به بازآفرینی و احیای کالبدی شهرها و به موازارت آن افزایش آسایش و آرامش شهروندان را داشته است. جهت مطالعات عمیق تر ریخت شناسی بازار سنتی، مطالعه تطبیقی بین دو بازار زنجان و استانبول از دو کشور اسلامی با تکیه بر نظریه فضای گمشده ترانسیک انجام شده است. این پژوهش به صورت روش های ترکیبی ( تاریخی- تحلیلی و تطبیقی) و ابزار جمع آوری اطلاعات مورد استفاده در بخش مبانی نظری به صورت مطالعات کتابخانه ای بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که یک بازار در شهرهای سنتی ایران همانند یک آرماتور شهری عمل کرده و نقش نظم دهی و مکان دهی به عناصر مهم شهری را داشته است. علاوه بر اینها بازار در ایران یک مجموعه ای بزرگ بوده که دارای زیرمجموعه های کوچک همچون حسینیه ها، مساجد و... است، در صورتی که بازارهای ترکی فاقد شکل هندسی از پیش تعیین شده بوده و بدون برنامه ریزی و تنها با توسعه شهر و نیازهای مردم رشد کرده و به موازات آن، کاروانسراها، خان ها، دکان ها و... ساخته شده است و نتیجه آن یک پلان بی نظم برای بازار است.نتایج این پژوهش می تواند به ارائه راهکارهایی برای طراحان شهری و معماران، در بازآفرینی مسیرهای شهری و باززنده سازی محلات باشد.
Since ancient times, especially in Iranian cities, the market has been the main structure of the city and an urban interactive space in important economic, social and political fields. In such a way that it connected at least two main gates of the city, and parallel to that, urban neighborhoods were formed and gave a special order to the city. In recent decades, with the unmeasured development of cities, their physical form has been lost. The basic question of the research is related to how to explain the order of Islamic markets based on transic urban spatial theories. this research aims to provide a proposal to solve the problems caused by this chaotic structure; It has tried to help in the physical regeneration and revitalization of cities, and at the same time, it has increased the comfort and peace of the citizens. In order to study more deeply the morphology of the traditional market, a comparative study has been done between the two markets of Zanjan and Istanbul from two Islamic countries based on the theory of the transic lost space. This research was in the form of combined methods (historical-analytical and comparative) and the data collection tool used in the theoretical foundations section was in the form of library studies. The results of the research indicate that a market in the traditional cities of Iran acted like an urban armature and had the role of ordering and placing important urban elements such as mosques, schools, baths, etc. In addition to these, the market in Iran is a large complex that has other small subcategories such as hosseiniyehs, mosques, takayas, baths, caravanserais, etc., while Turkish markets do not have a predetermined geometric shape and are without Planning has grown only with the development of the city and the needs of the people, and in parallel, caravanserais, khans, shops, etc. have been built, and the result is a disorderly plan for the market. The results of this research can provide solutions for urban designers and architects in recreating urban routes and revitalizing neighborhoods.
1- بنه ولو، لئوناردو (1369)، تاریخ شهر"شهرهای اسلامی و اروپایی در قرون وسطی"، پروانه موحد، مرکز نشر دانشگاهی، 7.
2- بیگلری، اسفندیار (1355)، بازارهای ایران، هنر و مردم، 61-61.
3- ترانسیک، راجر (1399)، یافتن فضای گمشده- نظریه های طراحی شهری، مریم محمدی، تهران، اداره انتشارات دانشگاه هنر.
4- توسلی، غلام عباس (1369)، نظریه های جامعه شناختی، تهران، سمت.
5- جورمند، ساره (1397)، زیبایی شناسی بازار در مدینه های کشور مراکش، فصلنامه هنر و تمدن شرق، سال ششم، شماره 21.
6- حبیبی، لیلا، محمودی پاتی، فرزین (1395)، از بازار تا پاساژ: تحلیلی بر سیر تحولات فضای تجاری مدرن در شهر تهران، باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 49.
7- حیدری، محمد تقی، حقی، یعقوب، آخوند، کبری، محرمی، سعید (1400)، تحلیل راهبردی بازآفرینی ساختاری کارکردی در بازارهای سنتی در شهرهای ایران نمونه موردی سراهای بازار زنجان، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 54، 3 (851-866).
8- دارالمستتر، جمس، تتبعات ایرانی، جلد دوم (131- 129).
9- دایره المعارف بزرگ اسلامی (1993)، دانشنامه فضای اسلامی، "ب" بازار.
10- رحمانی، جواد، پورجعفر، محمدرضا (1395)، تحلیل و بررسی شاخص های موثر در هویت محله نمونه موردی محله مسگرهای زنجان، مجله معماری و شهر پایدار، سال چهارم، 1 (19-30).
11- سلطان زاده، حسین (1362)، شکل گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، نشر آگاه، چاپ اول، 126.
12- سرایی، محمدحسین (1389)، تحولات بازارهای ایرانی اسلامی- مطالعه موردی بازار یزد، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1 (2).
13- شفقی، سیروس (1365)، جغرافیای شهری ایران (جزوه درسی)، دانشگاه اصفهان. 52.
14- شفقی، سیروس (1387)، نقش بازار در ساختار فضایی شهرهای اسلامی، نشریه تحقیقات جغرافیایی، شماره 52 (63-78).
15- طغرانگار، صنم (1391)، توصیف تاریخی بازار زنجان (پایان نامه کارشناسی ارشد: استاد راهنما شهرام یوسفی فر)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پژوهشکده تاریخ.
16- فروز زاده، سینا، سروش، محمد مهدی (1401)، بررسی ریخت شناسانه از ساختار فضای بازار سنتی بر اساس نظریه فضای گمشده راجر ترانسیک- نمونه موردی بازار کرمانشاه، تهران، دومین کنفرانس بین المللی یافته های پژوهش عمران-معماری و شهرسازی.
17- لک، آزاده، حکیمیان، پانته آ (1396)، کنکاشی در ریخت شناسی بازار ایرانی با رویکرد نظریه های فضایی شهر- موارد مطالعاتی بازار شیراز و کرمان، مجله صفه، دوره 27، 2 ( 109-134).
18- مهدی نژاد، جمال الدین، بخاری نابی، رعنا (1398)، ارزیابی تحولات ساختار کالبدی بازارهای سنتی مبتنی بر نقش بازار در فضای شهری نمونه موردی بازار تبریز، دو فصلنامه اندیشه معماری، نشریه علمی، سال سوم، 6 (144-159).
19- نائینی، شکوفه السادات، سهیلی، جمال الدین (1393)، زمینه گرایی و بازیابی فضاهای گمشده از دیدگاه راجر ترانسیک، کنفرانس بین المللی روش های نوین طراحی و ساخت در معماری زمینه گرا.
20- Altintas.Mehmet Mete (2020), Famous Land-Marks in Istanbul Turkish student association, CU-Boulder.
21-Bonine, Michael E (2022). Waqf and its Influence on the Built Environment in the Medina of the Islamic Middle Eastern City, Berlin, New York.
22- Erikson, Bill (2001), The Armature and Fabric as a model for understanding spatial organization, in M.Roberts and C.Greed, Approaching urban Design, The design procee, Pearson Education.
23-Gaube, H & Wirth,(1978), Der Bazar von Esfahan, Wiesbaden, pp.49-59.
24-Jayyusi, Salma K, Renata Holod (2021). The City in the Islamic World, 2 Vols. eds: Attilio Petruccioli and Andre Raymond. Leiden: Brill.
25- Köroğlu, B. A., Eceral, T. Ö., Uğurlar, A., (2009), The Story of a Jewellery Cluster in Istanbul MetropolitanArea: Grand Bazaar (Kapalıçarşı), G.U. Journal of Science 22 (4): pp. 383‐394.
26-Küçükkömürcü, B., (2020), Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapıları ve Günümüzdeki Alışveriş Merkezleri Üzerine Bir İnceleme, A Research About Traditional Turkish Ottoman Bazaars And Today’s Shopping Centres (an Turkish), Mimar Sinan University of Fine Arts, Graduate School of Science and Technology, MSc. Thesis on Architectural Design Issues Program, Istanbul.
27- Maki.Fumihiko (1984), Investigation in collective form, NO 2 special Publication, ST.Louis: Washington University, The school of Architecture.
28- Schweizer.G (1972), Tabriz under Tabrizer Bazar, in Erdkunde pp.32-46.
29- Seger.M (1978), Tehran Studi Geographics, Wein, New York, Karle, der Bazar von Tehran.
30- Sultanzade,H (1997), Tabriz A Solid Ornerstone of Iranian Architecture, Cultural research BureauT Tehran.
31- Trancik.Roger (1986), Finding lost space, New York Van Nostr and Rainhold.
32- https://zanjantourism.blog.ir/post/zanjan-map-brochure-historical-bazar