التأطير البصري للصورة الفنّية عند الإمام علي (ع)؛ على ضوء نظرية "كريس" و"فان ليوين" (خطبة الدّرة اليتيمة اختيارًا)

محورهای موضوعی : Contemporary Literature Studies

سوسن عباسیان ^{1 *} , علیرضا باقر ^{2 *} , لیلا قاسمی حاجی‌آبادی ³

1 - صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
2 - گروه زبان و ادبیات عرب، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - أستاذة مساعدة، فرع اللغة العربیة وآدابها، فرع گرمسار، جامعة آزاد الإسلامیة، گرمسار، ایران

تاریخ دریافت : 1403/04/04 تاریخ پذیرش : 1403/08/20 تاریخ انتشار : 1404/07/06

کلید واژه: ملحق نهج البلاغة, الدرّة اليتيمة, التأطير البصري, النحو البصري, کریس, فان لیوین.,

چکیده مقاله :

این جستار بر آن است تا به جلوه‌های تازگی و نوگرايانۀ تصویرسازی خطبه‌های امام علی(ع) به ویژه خطبۀ «الدرة الیتیمة» که ابن‌ناقه آن را به نهجالبلاغه ملحق کرده است، بپردازد. توحید، محوری‌ است که در این خطبه بدان پرداخته می‌شود. آنچه جلوه‌های تازگی را در تصویرسازی الدرّة الیتیمة متمایز می‌کند، امکان تطبیق دستور زبان خوانش تصویر در تصویرسازی‌های این خطبه و قرار دادن آنها در قاب دیداری است. بدینسان که امامعلی(ع) در این خطبه با به کارگیری آرایه‌هایی همچون مجاز و استعاره، به عنوان شاخه‌های هنری و بصری یاری دهنده به واحدهای گفتمانی، یک قاب گفتمانی متنی منسجم و پیوسته‌ای را در قالب تصویرهای هنری و بر پایۀ تصویر بصری بوجود می‌آورد. براین اساس جستار پیش‌ رو سعی دارد از رهگذر قواعد دستوری و تأکید بر فرانقش بازنمودی و الگوهای أن، خوانش جدیدی از تصویرهای هنری این خطبه بهدست دهد. این الگوها، الگوی روایی و الگوی مفهومی هستند. در الگوی روایی مخاطب شاهد یک بردار است که حرکت آن از سوبژه(فاعل) تصویر آغاز و به ابژّه(مفعول) تصویر منتهی می‌شود. الگوی مفهومی مبتنی بر دومحور جانشینی و همنشینی است که در استعاره و مجاز تجلی می‌یابد. نتایج بهدست أمده نشان می‌دهد که از میان الگوهای فرانقش بازنمودی، علی‌رغم کثرت نمونه‌های روایی و فزونی الگوی روایی آن، نمونه‌های مفهومی والگوی مفهومی تجلی یافته در مجاز و استعاره، توانسته جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص دهد. این پژوهش قصد دارد با تکیه بر روش «کراس» و«ون لیوون» در خوانش تصویر، به قاب متنی تصویرهای هنری الدرّة الیتیمة قابی دیداری ببخشد.

چکیده انگلیسی:

This paper aims to explore the novel and innovative aspects of artistic imagery in Imam Ali's (AS) sermons, particularly in the Sermon of Al-Durrah Al-Yatima, which was added to Nahj al-Balaghah by Ibn Naqah. The central theme of this sermon is to prove monotheism. What distinguishes the novelty of artistic imagery in Al-Durrah Al-Yatima is the possibility of adapting the grammar of image reading in its artistic imageries and placing them in a visual frame. Thus, in this sermon, the Imam, through the use of figures of speech such as metaphor and allegory as artistic and visual branches that support discursive units, creates a coherent and continuous textual discursive frame in the form of technical images based on visual imagery. In light of this, our study attempts to read the artistic images of this sermon using the rules of image reading grammar with an emphasis on the representational metafunction and its types. The results show that in the representational metafunction of the sermon, despite the abundance of narrative samples and the predominance of the narrative pattern in it, it appears that conceptual samples and the conceptual pattern embodied in metaphor and allegory have managed to find a special place among the representational metafunction patterns. This research aims to give a visual frame to the textual frame of the artistic images of Al-Durrah Al-Yatima by relying on the method of Kress and Van Leeuwen in image reading.

منابع و مأخذ:

- القرآن الكريم
- ابن ناقة، أحمد بن يحيى. (1392ش). ملحق نهج البلاغة. تحقيق محمد جعفر اسلامي بإشراف قيس العطار. طهران: مكتبة ومتحف ومركز وثائق مجلس الشورى الإسلامي.
- الثامري، عادل. (2023م). «السيميائية الاجتماعية: مفاهيم أساسية». مجلة الفكر الثقافية. العدد 38، العراق.
- الجرجاني، عبدالقاهر بن عبدالرحمن بن محمد. (2004م). دلائل الإعجاز، قرأه وعلق عليه محمود محمد شاكر. الطبعة الخامسة. القاهرة: مكتبة الخانجي.
- جواهري، لادن وآخرون. (1397ش). «مطالعه موردی نگاره های ضحاک و سیاوش (بر اساس نظریه خوانش کرس و ون لیوون)». پژوهش های زبانی سنة 9. رقم 1. صص 59 - 98.
- السامرائي، فاضل صالح .(2000م). معاني النحو. مج 4. الأردن: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع.
- السلفي، ابو طاهر احمد بن محمد. (1993م). معجم السفر. تحقیق عبد الله عمر البارودي. بیروت: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع.
- شومان، محمد. (2021م). محو أمية الوسائط المتعددة. جريدة الجزيرة اليومية. السعودية.
- عاصي، ميشال. وإميل يعقوب. (1987م). المعجم المفصل في اللغة والأدب. بيروت: دار العلم للملايين.
- عباس، حسن. (1998م). خصائص الحروف العربية ومعانيها دراسة. منشورات اتحاد كتاب العرب.
- عصفور، جابر. (1992م). الصورة الفنية في التراث النقدي والبلاغي عند العرب. الطبعة الثالثة. المركز الثقافي العربي.
- العقاد، عباس محمود. (1982م). ابن الرومي حياته من شعره. الطبعة الأولى. منشورات المکتبة العصرية.
- الغنيم، إبراهيم بن عبدالرحمن. (1996م). الصورة الفنية في الشعر العربي مثال ونقد. الطبعة الأولى.الشركة العربية للنشر.
- فتوحی رود معجنی، محمود. (1385ش). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
- الفيروزآبادي، مجد الدين محمد بن يعقوب. (2005م). القاموس المحيط. لبنان: بيروت: مؤسسة الرسالة. الطبعة الثامنة.
- قطب، سيد. (2004م). التصوير الفني في القرآن. الطبعة السابعة عشرة. القاهرة: دار الشروق.
- کرس، گوانترآر (1396ش): خوانش تصاویر: دستور طراحی بصری. مترجم: سجاد کبگانی. ویراستار: فرزان سجودی. هنر نو.
- مبارك، زكي. (لاتا). النثر الفني في القرن الرابع. الطبعة الثانية. مصر: المكتبة التجارية الكبرى.
- المجلسی، محمد باقر. (1406ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار عليهم السلام. بيروت: مؤسسة الوفاء.
- محمد زاده، مهدي وشمس إلهام . (1401ش). «تحليل دو اثر از سلطان محمد در شاهنامه طهماسي به روش نشانه‌شناسى اجتماعى تصوير روايت شناسي كاربردي». فصلية روايت‌شناسي. رقم 12. صص 267-293.
- نوريت بيلد، إلحنان. (2012م). جغرافيا العداوة والإقصاء! تحليل متعدّد الوسائط للكتب المدرسيّة المتداولة في إسرائيل. الترجمة: المركز الفلسطيني للدراسات الإسرائيلية. دار I,B.Tauris.
- هودج، بوب. (2023م). السيميائية الاجتماعية لعالم معقد؛ تحليل اللغة والمعنى الاجتماعي. الترجمة: محمود أحمد عبد الله. البصرة: دار شهريار للنشر والتوزيع.
-Kress, G. and Van Leeuwen, T. (1996) . Reading Images the. Grammar of Visual Design, London, Routledge. --Royce, T. (1999). Visual- Verbal intesemiotic complementarity in the economist magazine, A thsis Submitted in fulfilment of requirements for the degree of PHD. In Linguistic Science, for the University of Reading centre for Applied Language Studied in the Faculty of Letters and Social Sciences.
-Halliday, M. A. K. (1978). Language as social semiotic: The social interpretation of language and meaning. Maryland. University Park Press.