مطالعه تطبیقی قوه‌ خیال در اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر بر طبق نظریه یونگ

محورهای موضوعی : شعر

سمیه رسولی پور ¹ , عطیه یوزباشی ²

1 - کارشناس ‌ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکترای پژوهش هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/16 تاریخ پذیرش : 1399/09/16 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

ذهن انسان از سرآغاز پیدایش بشر همواره تصوراتی را در ذهن پرورانده است که وجود خارجی نداشته و فقط در درون یک فرد یا افرادی به وجود آمده است. اسطوره‌ها تاریخ نیستند اما از نظر ارزش فرهنگی و ذخایر معنوی موجود در آن‌ها دست کمی از تاریخ ندارند. در دوران معاصر دانشمندان و فلاسفه به کاوش در اسطوره‌های عهد باستان پرداختند و حلقه‌های دیگری نیز به این زنجیره اضافه شد. اساطیر بهترین گزینه برای ظهور تخیلات بودند. نقش تخیل در زمینه‌های پیدایش تصاویر و نمادهای تخیلی در اساطیر با نگاهی به اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر در این تحقیق بررسی شد. پژوهش حاضر به منظور جایگاه خیال از دیدگاه یونگ در اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر انجام شد. بدین منظور از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شد و اطلاعات ضرورت تحقیق با استفاده از روش‌های کتابخانه‌ای و اینترنتی جمع‌آوری گردید. از مهم‌ترین یافته‌ها و نتایج حاصله توجه به نظریه کارل گوستاو یونگ است که با اهمیت دادن به رؤیاها و تخیلات به کلید اسطوره‌شناسی رسید.

چکیده انگلیسی:

From the beginning of human, the human mind has always developed imaginations in the mind that do not exist externally and have been created only within a person or persons. Myths are not history, but they are no less than history in terms of cultural value and spiritual resources. In modern times, scientists and philosophers have explored ancient myths, and other circles have been added to the chain. Myths were the best option for the emergence of imagination. The role of imagination in the emergence of imaginary images and symbols in mythology was examined by looking at the myth of Gilgamesh and the legend of Alexander in this study. The present study was conducted to determine the position of imagination from Jung's point of view in the myth of Gilgamesh and the myth of Eskandar. For this purpose, descriptive-analytical method was used and information on research necessity was collected using library and Internet methods. One of the most important findings and results is the attention to the theory of Carl Gustav Jung, who reached the key of mythology by giving importance to dreams and imaginations.

منابع و مأخذ:

آشوری، داریوش. 1379ش، عرفان و رندی در شعر حافظ، تهران: نشر مرکز.

آموزگار، ژاله. 1391ش، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.

انصاری، مهدی. 1391ش، بررسی تطبیقی نقش برجسته‌ها و مجسمه‌های یونان و بین‌النهرین بر اساس حماسه اودیسه و گیل‌گمش، تهران: نشر یار روشن.

انوشه، حسن. 1376ش، فرهنگنامه ادبی پارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

بالن، یانیک. 1380ش، پژوهش در ناگزیری مرگ گیلگمش، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز.

بلک، آنتونی‌گرین. 1383ش، فرهنگنامه‌ خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان، ترجمه پیمان متین، تهران: نشر امیرکبیر.

بوترو، ژان. 1387ش، مذهب در بین‌النهرین باستان، ترجمه خشایار بهاری، تهران: نشر فرزین.

بورکهارت، گئورگ. 1383ش، حماسه گیل‌گمش، ترجمه داود منشی‌زاده، تهران: نشر اختران.

پاکباز، رویین. 1381ش، دائرۀ ‌المعارف هنر، چاپ 3، تهران: فرهنگ معاصر.

پاینده، حسین. 1384ش، اسطوره‌شناسی و مطالعات فرهنگی: تبیین یونگ از اسطوره‌ای مدرن، تهران: سمت.

چاره‌دار، زهره و جابر عناصری. 1374ش، گیل‌گمش حماسه‌ بشری، تهران: جهاد دانشگاهی هنر.

دهخدا، علی‌اکبر. 1373ش، لغتنامه، زیر نظر جعفر شهیدی و محمد معین، تهران: نشر روزنه.

دورانت، ویل. 1377ش، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران: چاپ اقبال.

ژیران، ف. 1375ش، فرهنگ اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر فکر روز.

ستاری، جلال. 1366ش، رمزومثلدرروانکاوی،تهران: نشر توس.

ستاری، جلال. 1384ش، پژوهشی در اسطوره گیل‌گمش و افسانه اسکندر، تهران: نشر مرکز.

شاملو، احمد. 1382ش، گیل‌گمش، تهران: نشر چشمه.

شمیسا، سیروس. 1382ش، نقد ادبی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس. 1383ش، انواعادبی، چاپ 10، تهران: فردوس.

شولتز، دوان پی و آلن سیدنی. 1370ش، تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمه‌ علی‌اکبر سیف و همکاران، تهران: رشد.

فرنو، بهروز. 1384ش، منشأ فرهنگ، تمدن و هنر در بین‌النهرین کهن. سومریان نخستین: از عصر پارینه سنگی تا برپایی حکومت سارگن اکدی، ج 1، تهران: سوره مهر. 

کومون، فرانتس. 1377ش، ادیان شرقی در امپراطوری روم، ترجمه‌ ملیحه معلم و پروانه عروج‌نیا، تهران: انتشارات سمت.

گاردنر، جین. فر. 1375ش، اسطوره‌های رومی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

گریمال، پیر. 1375ش، اسطوره‌های خاورمیانه، ترجمه مجتبی عبدالله‌نژاد، تهران: مهشید.

گرین، ویلفرد و دیگران. 1383ش، مبانینقدادبی، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.

لمب، هارولد. 1386ش، اسکندر مقدونی، ترجمه‌ رضازاده مشفق، تهران: دنیای کتاب.

مجیدزاده، یوسف. 1379ش، تاریخ و تمدن بین‌النهرین، تاریخ سیاسی، ج 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مددپور، محمد. 1384ش، حکمت انسی و زیبایی‌شناسی عرفانی هنر اسلامی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.

مک‌الوی، ویلیام. 1382ش، تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران، تهران: اساطیر.

مک‌کال، هنریتا. 1389ش، اسطوره‌های بین‌النهرینی، ترجمه عباس مخبر، چاپ 5، تهران: نشر مرکز.

موسوی همدانی، محمدباقر. 1374ش، تفسیر ‌المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی قم، جامعه مدرسین حوزه‌ علمیه قم.

نسفی، عزیز‌الدین. 1946م، انسان الکامل، تصحیح و مقدمه‌ ماژیران ماله، تهران: قسمت ایران‌شناسی- انستیتو ایران و فرانسه.

همیلتون، ادیت. 1387ش، سیری در اساطیر یونان و رم، ترجمه‌ عبدالحسین شریفیان، چاپ 3، تهران: انتشارات اساطیر.

وارنر، رکس. 1380ش، دانشنامه‌ اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: نشر هیرمند.

واسوانی، جی. پی. 1388ش، آن یگانه، ترجمه فریبا مقدم، تهران: نشر آوند دانش.

یاحقی، محمدجعفر. 1394ش، فرهنگ اساطیر و داستان واژه‌ها در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1352ش، انسان و سمبل‌هایش، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1382ش(الف)، تحلیل رؤیا، ترجمه‌ رضا رضایی، چاپ 2، تهران: افکار.

یونگ، کارل گوستاو. 1392ش، خاطرات، رؤیاها، اندیشه‌ها، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

کتب انگلیسی

Sabatina Moscati, L’Orient avant les grecs. Les Civilisations de la Miditerranee antique, 1963.

مقالات و پایان‌نامه‌ها

ایزدی، محسن. 1396ش، «تبیین وجودشناختی متعالی یا ناسوتی شدن انسان با رویکرد حکمت متعالیه»، ماهنامه معرفت، سال 26، شماره 232، صص 53- 64.

بزرگ بیگدلی، سعید و احسان پورابریشم. 1390ش، «نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان بر اساس نظریه "فرآیند فردیت" یونگ»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7، شماره 23، صص 1- 29.

تفضلی، فریدون. 1381ش، «از یونان و روم باستان تا انقلاب صنعتی: تکامل آهسته اندیشه‌ها و شیوه تفکر اقتصادی»، تحقیقات اقتصادی، شماره 61، صص 147- 107.

جعفریان، حسینعلی. 1382ش، «بررسی منشأ و تحول ریخت‌شناسی و مفاهیم درخت زندگی در تمدن بین ‌النهرین و ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر، تهران: دانشگاه شاهد.

چراغی، مرتصی. 1393ش، «بررسی رمان‌های روان‌شناختی بر اساس آرای یونگ با تأکید بر دو رمان "شریک جرم" و "دکتر نون زنش را بیش‌تر از مصدق دوست دارد"»، پایان‌نامه کارشناسی ‌ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، قم: دانشگاه قم.

چیتیک، ویلیام. 1395ش، «میانه آری و نه وجود و فطرت از منظر ابن عربی»، ترجمه و تعلیق علیرضا کرمانی، ماهنامه معرفت، سال 25، شماره 229، صص 81- 96.

حسینی، مهرشاد. 1389ش، «زمینهتخیلاتتصویریدرادبیاتاسطوره‌ای(گیل‌گمش)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.

حقیقی، احمد. 1394ش، «نقش و کارکرد کهن الگوها در شخصیت‌پردازی نمایشنامه‌های غلامحسین ساعدی(مورد مطالعه نمایشنامه‌های بهترین بابای دنیا، آی با کلاه آی بی‌کلاه و چوب به دست‌های ورزیل)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.

درودگریان، فرهاد. 1393ش، «تحلیل تولد دوباره پیر چنگی در مثنوی بر اساس نظریه یونگ»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 10، شماره 35، صص 91- 105.

رنجبر، ابراهیم و حسین‌ثنایی مقدم. 1390ش، «نقش اسطوره‌ها و افسانه‌ها در آثار عباس معروفی»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1، صص 68- 47.

علمداری، گوهر و افسانه مرادی. 1390ش، «اسطوره در شعر نیما و نازک‌الملائکه پیشگامان شعر جدید پارسی و تازی»،مجله مطالعات تطبیقی جیرفت، دوره 5، شماره 17، صص 53-64.

علوی‌مقدم، مهیار و مریم ماسانی. 1386ش، «بررسی تطبیقی بازآفرینی اسطوره‌ها در شعر معاصر»، مطالعات تطبیقی جیرفت، دوره 1، شماره 3، صص 145- 164.

کرمی، محمدحسین و رضوان رحیمی. 1391ش، «درنگی بر ناگزیری مرگ گیل‌گمش و اسکندر و جاودانگی اوتناپیشتیم و خضر»، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 4، شماره1، پیاپی 11، صص 149-174.

کریمی رفسنجان، سارا. 1391ش، «تصویرسازی خیال و رؤیا بر اساس اندیشه‌های یونگ»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تصویرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.

معقولی، نادیا و علی شیخ مهدی و حسینعلی قبادی. 1391ش، «مطالعهتطبیقیکهالگویسفرِ قهرماندرمحتوایادبیوسینمایی»، مطالعات تطبیقی هنر، سال 2، شماره 3، صص 87- 99.

نقره‌کار، عبدالحمید و فرهنگ مظفر و مریم عظیمی. 1389ش، «جایگاه خیال در آفرینش اثر هنری از منظر اسلامی»، انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 3، صص 91- 102.

نیری، محمدیوسف. 1385ش، «سیمرغ در جلوه‌های عام و خاص»، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 25، شماره 3، پیاپی 48، صص 215- 235.

Assyrian, Darius 2000, Mysticism and Rindi in Hafez Poetry, Tehran: Markaz Publishing.

Amuzegar, Jaleh. 2012, Mythological History of Iran, Tehran: Samt. Ansari, Mehdi 2012, A comparative study of reliefs and sculptures of Greece and Mesopotamia based on the epic of Odysseus and Gilgamesh, Tehran: Yar Roshan Publishing.

Anousheh, Hassan 1997, Persian Literary Dictionary, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Balloon, Yannick. 2001, Research on the Inevitability of Gilgamesh's Death, translated by Jalal Sattari, Tehran: Markaz.

Black, Anthony Green. 2004, Dictionary of Gods, Divan and Symbols of Ancient Mesopotamia, translated by Peyman Matin, Tehran: Amirkabir Publishing.

Butro, Jean. 2008, Religion in Ancient Mesopotamia, translated by Khashayar Bahari, Tehran: Farzin Publishing.

Burkhart, Georg. 2004, The Epic of Gilgamesh, translated by Davood Manshizadeh, Tehran: Akhtaran Publishing.

Pakbaz, Ruyin. 2002, Encyclopedia of Art, 3rd edition, Tehran: Farhange Moaser.

Payende, Hussein 2005, Mythology and Cultural Studies: Jung's Explanation of Modern Myths, Tehran: Samt.

Charedar, Zohre and Jaber Anasori. 1995, Gilgamesh Human Epic, Tehran: Jihad University of Art. Dehkhoda, Ali Akbar. 1994, Dictionary, under the supervision of Jafar Shahidi and Mohammad Moein, Tehran: Rozaneh Publishing.

Durant, Will. 1998, History of Civilization, translated by Ahmad Aram, Tehran: Iqbal Press.

 

Zhiran, F. 1996, Culture of Assyrian and Babylonian Myths, translated by Abolghasem Esmailpour, Tehran: Fekr Rooz Publishing. Satari, Jalal. 1987, Mystery and Parable in Psychoanalysis, Tehran: Toos Publishing.

Sattari, Jalal. 2005, A Research in the Myth of Gilgamesh and the Legend of Alexander, Tehran: Markaz Publishing.

Shamloo, Ahmad 2003, Gilgamesh, Tehran: Cheshmeh Publishing.

Shamisa, Sirus. 2003, Literary Criticism, Tehran: Ferdows.

Shamisa, Sirus. 2004, Literary Types, 10th Edition, Tehran: Ferdows.

Schultz, Devon P. and Alan Sydney. 1991, History of Modern Psychology, translated by Ali Akbar Seif et al., Tehran: Roshd.

Farno, Behrooz. 2005, The origin of culture, civilization and art in ancient Mesopotamia. The First Sumerians: From the Paleolithic Age to the Establishment of Sargan Akkadian Ruling, Vol. 1, Tehran: Surah Mehr.

Kumun, Frants. 1998, Eastern Religions in the Roman Empire, translated by Maliha Moallem and Parvaneh Oroujnia, Tehran: Samt Publications.

Gardner, Jane. Far. 1996, Roman Myths, translated by Abbas Mokhber, Tehran: Markaz Publishing. Grimal, Pierre. 1996, Middle East Myths, translated by Mojtaba Abdullahnejad, Tehran: Mahshid.

 

Green, Wilfred and others. 2004, Fundamentals of Literary Criticism, translated by Farzaneh Taheri, Tehran: Niloufar.

Lamb, Harold. 2007, Eskandar Maghduni, translated by Rezazadeh Mushfeq, Tehran: Book World. Majidzadeh, Yousef 2000, History and Civilization of Mesopotamia, Political History, Vol. 1, Tehran: University Publishing Center.

Madadpour, Mohammad 2005, Social Wisdom and Mystical Aesthetics of Islamic Art, Tehran: Soureh Mehr Publishing Company.

McLaughlin, William. 2003, History of the Old Church in the Roman Empire and Iran, Tehran: Myths. McCall, Henrietta. 2010, Mesopotamian myths, translated by Abbas Mokhber, 5th edition, Tehran: Markaz Publishing.

Mousavi Hamedani, Mohammad Baqir 1995, Tafsir Al-Mizan, Qom: Qom Islamic Publications Office, Qom Seminary Teachers Association.

Nasfi, Aziz al-Din. 1946, The Perfect Man, Correction and Introduction by Majiran Maleh, Tehran: Department of Iranian Studies - Institute of Iran and France.

Hamilton, Edit. 2008, A Journey in Greek and Roman Mythology, translated by Abdolhossein Sharifian, 3rd edition, Tehran: Asatir Publications.

Warner, Rex. 2001, Encyclopedia of World Mythology, translated by Abolghasem Esmailpour, Tehran: Hirmand Publishing.

Vaswani, J. P, the only one, translated by Fariba Moghadam, Tehran: Avand Danesh Publishing. Yahaqi, Mohammad Jafar 2015, Dictionary of Myths and Stories of Words in Persian Literature, Tehran: Contemporary Culture Publications.

Jung, Carl Gustav. 1973, Man and His Symbols, translated by Aboutaleb Saremi, Tehran: Amirkabir. Jung, Carl Gustav. 2003 (A), Dream Analysis, translated by Reza Rezaei, 2nd edition, Tehran: Afkar. Jung, Carl Gustav. 2013, Memoirs, Dreams, Thoughts, translated by Parvin Faramarzi, Mashhad: Astan Quds Razavi.

English books

Sabatina Moscati, L’Orient avant les grecs. Les Civilisations de la Miditerranee antique, 1963.

 

Articles and dissertations

 

Izadi, Mohsen 2017, "Explanation of the transcendent ontology or transcendence of man with the approach of transcendent wisdom", Maaref Monthly, Volume 26, Number 232, pp. 53-64.

Bozorg Bigdeli, Saeed and Ehsan Pourabrisham. 2011, "Critique and Analysis of Sheikh Sanan's Story Based on Jung's Theory of Individual Process", Mystical and Mythological Literature, Volume 7, Number 23, pp. 1-29.

Tafzali, Fereydoun. 2002, "From Ancient Greece and Rome to the Industrial Revolution: The Slow Evolution of Thoughts and Economic Thought", Economic Research, No. 61, pp. 147-107.

Jafarian, Hossein Ali 2003, "Study of the origin and evolution of morphology and concepts of the tree of life in Mesopotamian and Iranian civilization", Master Thesis, Art Research, Tehran: Shahed University.

Cheraghi, Morteza. 2014, "A Study of Psychological Novels Based on Jung's Opinions with Emphasis on the Two Novels" Crime Partner "and" Dr. Noon Loves His Wife More Than Mossadegh "", M.Sc. Thesis in Persian Language and Literature, Qom: Qom University.

Chitick, William. 2016, "Moderation and not existence and nature from the perspective of Ibn Arabi", translated and suspended by Alireza Kermani, Maaref Monthly, Volume 25, Number 229, pp. 81-96. Hosseini, Mehrshad 2010, "The Field of Visual Imagination in Mythical Literature (Gilgamesh)", Master Thesis in Visual Communication, Faculty of Art and Architecture, Azad University, Central Tehran Branch.

Haghighi, Ahmad 2015, "The Role and Function of Archetypes in the Characterization of Gholam Hossein Saedi's Plays (The Study Case of the Play of Behtarin Babaye Donya, Ay Ba Kolah Ay Bi Kolah and Chub Be Dasthaye Varzil)", M.Sc. Thesis, Art Research, Faculty of Art and Architecture, Azad University Centeral Tehran.

Droudgarian, Farhad. 2014, "Analysis of Pir Changi's rebirth in Masnavi based on Jung's theory", Mystical and Mythological Literature, Vol. 10, No. 35, pp. 91- 105.

Ranjbar, Ibrahim and Hossein Sanaei Moghaddam. 2011, "The role of myths and legends in the works of Abbas Maroufi", Literary Criticism and Stylistics Research, No. 1, pp. 47-68.

 Alamdari, Gohar and Afsaneh Moradi. 2011, "Myth in the Poetry of Nima and Nazok Al-Malaeke of the Pioneers of New Persian and Tazi Poetry", Jiroft Journal of Comparative Studies, Volume 5, Number 17, pp. 53-64.

Alavi Moghaddam, Mahyar and Maryam Masani. 2007, "A Comparative Study of the Recreation of Myths in Contemporary Poetry", Comparative Studies of Jiroft, Volume 1, Number 3, pp. 145-164. Karami, Mohammad Hossein and Rezvan Rahimi. 2012, "Delay on the Inevitability of the Death of Gilgamesh and Eskandar and the Immortality of Otnapishtim and Khezr", Journal of Bustan Adab, Shiraz University, Volume 4, Number 1, 11, pp.

Karimi Rafsanjan, Sara. 2012, "Imagination of Dreams Based on Jung's Thoughts", Master Thesis in Illustration, Islamic Azad University, Central Tehran Branch.

Maqouli, Nadia and Ali Sheikh Mehdi and Hossein Ali Ghobadi. 2012, "Comparative study that is the model of the hero's journey in literary and cinematic content", Comparative Studies of Art, Volume 2, Number 3, pp. 87-99.

Noghrekar, Abdul Hamid and Farhang Muzaffar and Maryam Azimi. 2010, "The position of imagination in creating a work of art from an Islamic perspective", Iranian Scientific Association of Architecture and Urban Planning, No. 3, pp. 91-102.

Niri, Mohammad Yusuf 2006, "Simorgh in general and special effects", Social Sciences and Humanities, Shiraz University, Volume 25, Number 3, 48, pp. 215-235.