نقد و بررسی موضوع بی‌سایگی پیامبر مکرّم اسلام در نعتیّات نبوی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

رقیه هادی پور ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر – ایران)
مریم محمدزاده ² (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر ، ایران)
رامین صادقی نژاد ³ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر ، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/02/31 تاریخ پذیرش : 1398/07/13 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: روایات, معجزه, شعر فارسی, کلید واژه‌ها: بی‌سایگی پیامبر اسلام(ص), نعتیّات نبوی,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از موضوعات مطرح، در مورد پیامبر مکرّم، بی سایگی ایشان است که همانند سایر خَلقیّات و خُلقیّات آن حضرت، در شعر فارسی، بویژه نعتیّات نبوی، بازتاب یافته است. از آنجایی که شاعران ادب فارسی، طبیعتاً به دنبال اثبات شکوه و عظمتی ماورای بشری برای ختمی مرتبت بوده اند، از این موضوع، تحت عنوان معجزه یاد کرده اند. سئوال اصلی این نوشته آن است که آیا پیامبر اسلام، واقعاً سایه داشته اند؟ برای یافتن پاسخ، این موضوع را به شیوۀ اِسنادی- تحلیلی، از دیدگاه قرآن، عقل و روایات، کاویده ایم. یافته های این پژوهش نشان می دهد که هیچگاه نه قرآن، درصدد اثبات معجزه ای برای آن حضرت بوده است و نه خود ایشان. از نظر عقلی نیز این موضوع قابل پذیرش نیست. اندک روایات نقل شده از فریقین نیز، به قدری ضعیف، سُست و غیر قابل اعتماد است که نمی توان به صحّت آن، اعتنا کرد.

چکیده انگلیسی:

Abstract         One of the claims posed about Prophet Mohammad ( p. b. u. H ) is his transparency which has been reflected about His creation and manner in Persian poetry especially in the prophecy exaltation Since the poets of Persian literature were to attribute the grandeur beyond the human power to the prophet, they have considered it as miracle. The main question of this paper is: Did the prophet really have shadow? To answer it, we have explored the subject in an attributive-analytic method of the Holy Qur'an, wisdom, and traditions' point of view. The findings of this research show that neither the Holy Qur'an nor the prophet were to prove of having such miracle on Him; and even logically it is not acceptable. Few traditions narrated by the two main sects of Islam are too baseless to be accepted and has to be disregarded

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• قرآن مجید.


• نهج البلاغه، (1379)، ترجمه سیّد جعفر شهیدی، چاپ هجدهم، تهران: علمی و فرهنگی.


• ابن جوزی، ابولفرج عبدالرّحمن، (1418ق)، الوفاء باحوال المصطفی، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت: دارالکُتب العلمیّة.


• ابن‌داود حلّی، حسن بن علی، (1411ق)،رجال ابن‌داود، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• اردبیلی، عبدالغنی، (1381)، تقریرات فلسفه امام خمینی(ره)، تهران، مؤسّسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).


• اکبری، منوچهر، (1386)، بازتاب شخصیّت پیامبر اعظم(ص) در ذهن و زبان سنائی غزنوی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 159-141.


• اهلی شیرازی، محمد بن یوسف، (1344)، کلیّات اهلی شیرازی، به کوشش حامد ربّانی، تهران: سنائی.


• بختیاری، شهلا و مونا امیری، (1396)، گونه شناسی معجزات پیامبر(ص) در کتاب شرف النبی واعظ خرگوشی، جُستارهای تاریخی، شمارۀ 1، صص 39-23.


• بیرانوند، نسرین و ناصر کاظم خانلو و پیمان معمارزاده، (1394)، سیمای پیامبر در آیینۀ شعر فارسی، مجموعه مقالات دهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقّق اردبیلی، 4-6 شهریور.


• بزرگ بیگدلی، سعید ؛ صادقی گیوی، مریم، (1386)، «بازتاب شخصیّت پیامبر اسلام(ص) در شعر معاصر فارسی»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 279-253.


• پناهی، مهین؛ بهمنی، کُبری، (1392)، بررسی دایره­های تعالی در گلشن راز و مفاتیح الاعجاز، پژوهش­های ادب عرفانی، شماره 25، صص 62-25.


• جامی، عبدالرّحمن، (1370)، هفت اورنگ، به تصحیح مرتضی مدرّسی گیلانی، چاپ ششم، بی­جا: چاپخانه مهارت.


• __________ ، (1380)، دیوان، با مقدمّه و اشراف محمّد روشن، تهران: نگاه.


• جعفریان، جواد و حیدری، پرویز، (1389)، سیمای پیامبر(ص) در مثنوی مولانا، دهخدا، شمارۀ 3، صص 27-7.


• جمال­الدّین اصفهانی، محمد­بن عبدالرّزّاق، (1362)، دیوان عبدالرزّاق اصفهانی، به کوشش حسن وحید دستگردی، چاپ دوم، تهران: سنائی.


• حمادی، عبدالرّضا؛ طباطبایی، محمّدکاظم، (1391ش)، الکافیو گفتمان حدیثی،علوم حدیث، سال 17، شمارۀ 66، صص113-98.


• خاقانی، افضل الدّین، (1369)، دیوان، به کوشش سیّد ضیاءالدّین سجّادی، چاپ سوم، تهران: زوّار.


• خرگوشی، ابوسعید، (1361)، شرف النّبی، ترجمۀ نجم الدّین محمود راوندی، تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، تهران: بابک.


• خمینی(ره)، روح الله، (1389)، مصباح الهدایه الی الخلافه والولایه، ترجمۀ حسین مستوفی، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.


• ____________ ، (1410ق)، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ پاسدار اسلام.


• خوشه چرخ آرانی، علی، (1386)، اِعجاز نبوی در اشعار جامی، شمارۀ 248، صص 46-41.


• دادش نژاد، منصور و کرمی، فاطمه، (1394)، درآمدی بر روش شناسی کُلینی در استناد به سیرۀ پیامبر (ص)، علوم حدیث، دورۀ 2، شمارۀ 2، صص 53-39.


• زرقانی مالکی، ابوعبدالله، (1417ق)، شرح الزّرقانی علی المواهب اللدنیّه بالمنح المحمدیّة، بیروت: داراکُتب العلمیّة.


• سروری مازندرانی، ملّا محمّدصالح، (1384)، شرح اصول کافی، با تعلیقات علّامه شعرانی، ج 5، تهران: نشر المکتبةالاسلامیّة.


• سلامی، ابراهیم، (1386)، سیمای پیامبر اعظم(ص) در کشف المحجوب هجویری، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 93-77.


• سنائی غزنوی، مجدود بن آدم، (1362)، دیوان، به سعی و اهتمام مدرّس رضوی، چاپ سوم، تهران: کتابخانۀ سنائی.


• سیف، عبدالرّضا، (1381)، معجزات پیامبر اسلام (ص) در مثنوی معنوی، ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 0، شمارۀ پیاپی1009؛ صص 605-585.


• سیوطی، جلال الدّین، (1405ق)، الخصائص الکُبری، بیروت: داراکُتب العلمیّة.


• شبستری، شیخ محمود، (1384)، گلشن راز، به اهتمام صمد موّحد، تهران: طهوری.


• شعرانی، ابوالحسن، (1384 ق)، تعلیقه بر شرح اصول کافی ملّا صالح مازندرانی، ج 5، تهران: نشر دارالکُتب الاسلامیّة.


• شیخ حُرّ عاملی، (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: آل البیت.


• صالحی شامی، محمّد بن یوسف، (1414ق)، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق و تعلیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت: داراکُتب العلمیّة.


• صفری، جهانگیر و رضایی، روشنک، (1386)، سیمای پیامبر اعظم(ص) در دیوان خاقانی شروانی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 114-95.


• عرفی شیرازی، محمّد بن خواجه زین الدّین، (1369)، به کوشش غلامحسین جواهری(وجدی)، تهران: سنائی.


• عطاّر، فریدالدین، (1383)، منطق الطیر، به تصحیح سیّد صادق گوهرین، چاپ بیستم، تهران: علمی و فرهنگی.


• ­­­­_________ ، (بی­تا)، اسرار نامه، به تصحیح سیّد صادق گوهرین، تهران: صفی علیشاه.


• فاضلی نیکو، میلاد، (1395)، سیمای پیامبر در آیینۀ شعر فارسی، مطالعات ادبیّات، عرفان و فلسفه، دورۀ2، شمارۀ3/2، صص162-159.


• قاضی عیاض، (1409ق)، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.


• قسطلانی قتیبی، احمد بن محمّد بن ابی بکر، (بی­تا)، المواهب اللدنیّة بالمنح المحمدیّه، قاهره: مکتب التوفیقیة.


• قنبری، بخشعلی، (1386)، تحلیل نگرش مولوی دربارۀ پیامبر اعظم(ص)، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 232-209.


• کریمی، مصطفی، (1385)، معجزت و کرامات پیامبر اکرم (ص)، معرفت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 108، صص 22-10.


• کشی، محمّد بن عمر، (1348ش)رجال الکشی، ج1، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.


• کُلینی، محمّد بن یعقوب، (1356)، الکافی، تهران: دارالکُتب اسلامیّه.


• کهن‌ترابی، میثم، (1395)، پژوهشی دربارۀ روایات سایه نداشتن پیامبر(ص) و ائمۀ اطهار(ع) در فریقین، علوم حدیث، سال 21، شمارۀ 80، صص105-53.


• گُرجی مصطفی، (1386)، حضرت محمّد(ص) در نگاه تأویلی شمس الدّین محمد تبریزی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 9، صص 207-165.


• گُلی، احمد، (1386)، معجزات پیامبر اعظم در شعر فارسی، پژوهش­ زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 9، صص 41-21.


• مجلسی، محمّدباقر، (1412ق)، بحار الانوار، ج 25، باب جامع فی صفات الامام، لبنان: نشر مؤسسة الوفا بیروت.


• محتشم کاشانی، علی ابن احمد، (1385)، دیوان محتشم کاشانی، به تصحیح و مقدّمۀ اکبر بهداروند، چاپ سوم، تهران: نگاه.


• محسنی، مرتضی و ضاه احمد غنی‌پور ملک و هاجر مرادی، (1390)، بازتاب زیبایی شناختی سیمای پیامبران در دیوان خاقانی، متن شناسی ادب فارسی، دورۀ سوم، شمارۀ 3، صص108-95.


• مدرّسی، فاطمه، (1375)، سیمای رسول مهر در ادب فارسی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات مهر امیر المؤمنین.


• مرداوی، علاءالدّین علی بن سلیمان، (1406ق)، الإنصاف، تصحیح و تدقیق: محمّد حامد الفقی، بیروت: دار إحیاء تراث العربی.


• مقریزی، احمد بن علی، (1400ق)، إمتاع الإسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دارالکُتب العلمیّة.


• نظامی گنجوی، یوسف بن الیاس، (1370)، مخزن الاسرار، به کوشش برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.


• ____________________، (1376)، هفت پیکر، به تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.


• یزدان پناه، سیّدیدالله، (1393)، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، انتشارات مؤسسة آموزش و پژوهش امام خمینی (ره)


• نظیری نیشابوری، محمّدحسین، (1370)، دیوان نظیری نیشابوری، به تصحیح و تعلیقات محمّدرضا طاهری «حسرت»، تهران: رهام.


• نوروزی، زینب، (1390)، بررسی و تحلیل زبانی، ادبی و محتوایی نعت نبی اکرم در خمسۀ نظامی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 22، صص 72-53.


• یزدانی، حسین و محمّدی، مهدی، (1393)، سیمای پیامبر اعظم(ص) در مرصادالعباد نجم‌الدّین رازی، نشریّۀ ادب و زبان، شمارۀ 35، صص401-381.