تحلیل ارتباط‌های غیرکلامی در منظومۀ تحفه‌الاحرار از مثنوی هفت اورنگ جامی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

فاطمه علیمرادزاده ¹ (دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، گرگان، ایران.)
حسنعلی عباسپور اسفدن ² (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، گرگان، ایران.)
کبری نودهی ³ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، گرگان، ایران.)
طواق گلدی گلشاهی ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/02/27 تاریخ پذیرش : 1402/04/04 تاریخ انتشار : 1402/11/01

کلید واژه: ارتباط غیرکلامی, مثنوی, تحلیل, عبدالرّحمن جامی, تحفه‌الاحرار,

چکیده مقاله :

مقصود از ارتباط غیرکلامی، انتقال پیام و مفاهیم بدون استفاده از سخن و گفتار است. این ارتباط همۀ حرکات بدن را در برمی‌گیرد. هریک از مؤلّفه‌های ارتباط غیرکلامی با توجّه به بافت موقعیّتی و نیز فرهنگ جوامع ممکن است مفاهیم و پیام‌های گوناگونی را منتقل کنند. با توجّه به پژوهش‌های صورت گرفته توسّط پژوهش‌گران علم ارتباطات، در یک ارتباط درصد بالایی از پیام از طریق مؤلّفه‌های غیرکلامی منتقل می‌شود و سهم اندکی از این انتقال پیام توسّط کلام و گفتار صورت می‌پذیرد. در متون ادبی نیز شاعران و نویسندگان برای انتقال مفاهیم از حرکات بدنی و مؤلفه‌ای مرتبط با آن بهره می‌برند و این امر سبب درک و فهم بهتر خواننده از متن می‌گردد. آثار جامی از جمله متونی است که قابلیّت تجزیه و تحلیل از دیدگاه علم ارتباطات را دارد. این تحقیق می‌کوشد تا عناصر ارتباط غیرکلامی را در منظومۀ تحفة‌الاحرار جامی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهد و مؤلّفه‌های این نوع از ارتباط را استخراج و تحلیل کند. نتیجۀ حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که جامی از بیشتر مؤلّفه‌های ارتباط غیرکلامی در این منظومه استفاده کرده است و مؤلّفه‌هایی که بیش‌ترین کاربرد را داشته‌اند، کارکردهای مربوط به حرکت دست با 71 مورد، حالت و وضع ظاهری 41 مورد، چشم و نگاه 39 مورد، حرکت کمر 34 نمونه و سرو گردن 32 مورد است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که مفاهیم و پیام‌هایی که از این روش منتقل شده‌اند، با بافت متنی اثر مورد بررسی همخوانی کامل دارد و همه در راستای انتقال مفاهیم تعلیمی است.

منابع و مأخذ:

الف: کتاب‌نامه

1. آرژیل، مایکل، (1387)، روانشناسی ارتباطات و حرکات بدن، ترجمة مرجان فرجی، تهران: مهتاب.


2. بولتون، رابرت، (1381)، روانشناسی روابط انسانی، ترجمۀ حمیدرضا سهرابی، چاپ پنجم، تهران: رشد.


3. بیدارمغز، علیمحمّد، (١٣٩٢)، ارتباطات غیرکلامی، تهران: کارگزار روابط عمومی.


4. جامی، عبدالرّحمن، (1398)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، چاپ سوم، تهران: مهتاب.


5. ریچموند، ویرجینیا پی؛ جیمز سی، مک کروسکی، (1388)، رفتارهای غیرکلامی در روابط میان فردی (درسنامة ارتباطات غیرکلامی)، ترجمة فاطمه سادات موسوی و ژیلا عبداله‌پور، زیر نظر غلامرضا آذری، چاپ دوم، تهران: دانژه.


6. سامووار، لاری؛ ریچارد، پورتر؛ استفانی، لیزا، (1379)، ارتباطات بین فرهنگ‌ها، ترجمة غلامرضا کیانی و اکبر میرحسنی، تهران: باز.


7. شعیری، حمیدرضا (1392)، نشانه- معناشناسی دیداری، تهران: سخن.


8. فرهنگی، علی‌اکبر، (1375)، ارتباطات انسانی (مبانی)، ج1، تهران: خدمات فرهنگی رسا.


9. کاتلر، جفری، (1380)، زبان اشک‌ها (نگاهی روانشناختی به گریستن)، ترجمۀ طاهره جواهرساز. تهران: جوانه رشد.


10. کونکه، الیزابت، (1393)، زبان بدن به زبان آدمیزاد، ترجم، زهرا نعمتی، چاپ دوم، تهران: هیرمند.


11. محسنیان راد، مهدی، (1385)، ارتباط شناسی. تهران: سروش.


12. معین، محمّد، (1387)، فرهنگ فارسی، تهران: میلاد.


13. وود، جولیاتی، (1379)، ارتباطات میان فردی روانشناسی تعامل اجتماعی، ترجمة مهرداد فیروزبخت، تهران: مهتاب.


14. وینرایت، گوردون، (1393)، زبان بدن، ترجمة رامین کریمی، چاپ هفت، تهران: شلاک.

 

ب: مقالات

1. باقریان فر، مصطفی و نصر اصفهانی، احمدرضا و جوادی پور، محمّد و عزیزی، مهران (1400)، «گفتمان‌های رایج در زبان بدن مدرّسان دانشگاه فرهنگیان»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، پیاپی 78، صص 118- 95.


2. دانشگر، محمّد، (1386)، «نقش ارتباطات غیرکلامی در داستان پردازی مولانا»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شمارة 16، صص: 136-115.


3. رضایی، ایرج، (1388)، «مقدّمه‎ای بر ارتباط کلامی پلیس راهنمایی و رانندگی در تعامل با مردم»، نشریّة مطالعات مدیریّت ترافیک، دورة 4، شمارة 13، صص: 108- 85.


4. صلیبی، ژاسنت، (1390)، «تحلیلی بر سهم ارتباطات غیرکلامی در کنش متقابل اجتماعی»، جامعة پژوهشی فرهنگی، سال دوم، شمارة2، صص: 101-120.


5. غفوری فر، محمد و حسینی، علیرضا و قصابی، مهناز (1400)، «بررسی و تحلیل بازتاب ارتباطات غیرکلامی در خطبه‌های نهج‌البلاغه»، دوفصلنامه علمی دین و ارتباطات، سال بیست و هشتم، شماره دوم (پیاپی 60)، صص 405-433.


6. کاهانی مقدم، کاظم، (1370)، «روانشناسی و تربیت زبان»، نشریّة تربیت، شمارة 56، صص: 31-28.


7. محمّدی، مرتضی (1399)، «تبیین رابطۀ مهارت‌های ارتباطی اساتید مرکز علمی کاربردی فاتب با کیفیت تدریس آنان از دیدگاه دانشجویان»، مطالعات و مدیریّت بر آموزش انتظامی 13(49)، صص:220- 206.


8. محمودی، مریم و (1395)، «ارتباط‌های غیرکلامی در روایت‌های تاریخ بیهقی»، کاوش نامه، دورة 17، شماره 32، صص: 231-201.