بررسی تطبیقی طنز در آثار سنایی وعطّار

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

محمدعلی جهانی قادی ¹ , رضا فهیمی ^{2 *} , عباسعلی وفائی ³ , ملک محمد فرخزاد ⁴

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد علوم تحقیقات ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه ، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد علوم تحقیقات ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه ، ایران
3 - گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، تهران، ایران.
4 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد علوم تحقیقات ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه ، ایران

تاریخ دریافت : 1397/11/28 تاریخ پذیرش : 1398/05/05 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: سنایی, عطّار, خرافات, عقاید, کلید واژه‌ها: طنز, ادبیّات انتقادی,

چکیده مقاله :

چکیده طنز که آثار منثور زیادی به خود اختصاص داده، به ‌عنوان بخشی از ادبیّات انتقادی است؛ اعتراضی بر کژی ها و نابسامانی های موجود در جامعه است. در واقع حسّ مسئولیت‌پذیری در افراد باهوش، حسّاس و متعهّد است. این پژوهش بر آن است تا به بررسی طنز و مضامین مشترک آن و شگردهایی- که سنایی و عطّار در آثار خویش به‌کاربرده‌اند- بپردازد و موضوعاتی چون اعتراض بر فقر و نداری و نابرابری‌های اجتماعی، طنز و هجو تظاهر و ریاکاری صوفیان، دنیاطلبان، خودخواهی و انانیّت در قالب طنز عارفانه، صوفیانه، فلسفی، اجتماعی، عام و نقد خرافات و عقاید پوچ و دیگر شگردهای رایج که در طنز کاربرد دارد نشان دهد، سپس به تحلیل آماری و تشریحی طنز به کاررفته در آثار سنایی و عطّار بپردازد و به این نتیجه رسیده که هردو شاعر عارف از طنز به‌ عنوان یک ابزار مهمّ فرهنگی و اجتماعی علی‌رغم روش ها و شگردهای متفاوت بهرة لازم را برده اند تا آگاهی جامعه را افزایش دهند، افراد موردنظر و بیمار را با جادوی سخن خود تنبیه و درمان نمایند.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Irony which has specialized lots of prose works to itself, is a part of critical literature; it is a protest to the wrong doings and disorganizations of the society. It is in fact the sense of accepting the responsibility in the intelligent, sensitive and committed people. We are to study, in this research, the irony and its common themes and the crafts which Sanaei and Attar have used in their works, and show the subjects such as protest to poverty, hypocrisy, and pretence of suffis and snobs, selfishness in the mold of mysticism together with superstition and absurd ideas. Then we dealt with statistic analysis and the irony used in Sanaei and Attar's works and concluded that both mystic poets used irony as an important cultural and social device to increase the community's awareness and punish and cure the ignorant and naïve people with the magic of their maxim and savvy words.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مأخذ

• اشرف‌زاده، رضا، (1373)، تجلّی رمز و روایت در شعر عطّار، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اوّل.


• اصلانی، محمّدرضا، (1384)، «طنزنامه (نگاهی به چند اصطلاح و موضوع رایج در هنر طنز)»، مجلّة رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 37، ص 78-83 .


• بهزادی اندوهجردی، حسین، (1378)، طنز و طنزپردازی در ایران (پژوهشی در ادبیّات اجتماعی، سیاسی، انتقادی- علل روانی و اجتماعی)، تهران، صدوق.


• پورنامداریان، تقی، (1382)، دیدار با سیمرغ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم.


• توکلّی، حمیدرضا، (1391)، از اشارت های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران، مروارید.


• حافظ، خواجه شمس‌الدّین محمّد، (1371)، دیوان حافظ، تهران، انتشارات یاسین، چاپ اوّل.


• حسین آبادی، مریم و سیّد محمود الهام بخش، (1385)، «دیوانگان: سخنگویان جناح معترض جامعه در عصر عطّار»، کاوش نامه، سال هفتم، شماره 13.


• حلبی، علی‌اصغر، (1364)، مقدّمه‌ای بر طنز و شوخ طبعی در ایران، تهران، خردمند.


• حیدری، محمّد، (1377)، «مقدّمه‌ای بر «طنز» از دیدگاه عقل و نقل»، فصلنامه سنجش و پژوهش، صص:120-130.


• خاتمی، احمد و باقری، الهام، (1393)، «طنز روایی و کاربرد عرفانی آن در حدیقه» مجلّة ادب فارسی، سال 4، شمارة1.


• راستگو، سیّدمحمّد، (1380)، گزینش و گزارش حدیقة سنایی، تهران، سمت.


• رستگارمنش، بهناز، (1395)، «جلوه­های طنز سنایی»، خلاصه مقالات کنگرة زبان و ادبیّات، مشهد، چاپ و صحافی رایمند، 335.


• زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1379)، شعر بی­دروغ شعر بی نقاب، تهران، انتشارات علمی، چاپ اوّل.


• سنایی غزنوی، ابومجد مجدود بن آدم، (1354)، دیوان سنایی، تصحیح مدرّس رضوی، تهران، انتشارات سنایی.


• _______________________، (1359)، حدیقة الحقیقه و شریعة الطّریقه، تصحیح مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1372)، تازیانه­های سلوک، تهران، چاپ نقش جهان، انتشارات آگاه.


• شمسا، سیروس، (1373)، انواع ادبی، تهران، انتشارات فردوس، چاپ دوم.


• عزّتی‌پور، احمد، (1377)، «بررسی و سیر تحوّل طنز در متون ادبی و جایگاه طنز پردازی»، مجلّة پژوهش­های ارتباطی، شماره 13 و 14.


• عطّار نیشابوری، فریدّ الدین، (1386)، اسرار نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران انتشارات سخن.


• ________________، (1384)، منطق الطّیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران انتشارات سخن.


• ________________، (1387)، الهی نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران انتشارات سخن.


• ________________، (1388)، مصیبت نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران انتشارات سخن.


• فروزانفر، بدیعالزّمان، (1389)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطّار نیشابوری، تهران، انتشارات آسیم.


• کاظمی فر، معین، (1392)، «کارکرد سیاسی و اجتماعی دیوانگان دانا بر پایة حکایات مثنوی‌های عطّار» مجلة ادب پژوهی، شمارة 24، صفحات 83 تا 104.


• محمّدزاده، مریم، (1395)، «طنز فلسفی در اشعار عطّار»، خلاصة مقالات کنگرة بین المللی زبان و ادبیّات، مشهد، چاپ و صحافی رایمند، ص 349.


• ناصح، محمّدمهدی، (1357)، «ردپایی در کوره راه خرافات»، هشتمین کنگرة تحقیقات ایرانی، دفتر نخست، بیست و پنج خطابه، به کوشش محمّد روشن، تهران، بنیاد فرهنگستان‌های ایران.


• ناصری، ناصر، (1387)، «جلوه‌های طنز عرفانی در مثنوی‌های عطّار»، نشریّه ادیان و عرفان سال پنجم، زستان 87، شمارة 18.