بررسی نقش فانتزی‌های آگاهی‌گر در هویّت‌یابی و تفکّر انتقادی کودکان (با تأکید بر اندیشه‌های برونو بتلهایم)

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

سیده فهیمه میر قویم نیا ¹ , بیژن ظهیری نیا ^{2 *} , محمدرضا شادمنامن ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی ، خلخال، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/12/08 تاریخ پذیرش : 1399/04/09 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: کلید واژه‌ها: برونو بتلهایم, تفکّر انتقادی کودکان, فانتزی, هویّت‌یابی,

چکیده مقاله :

چکیده فانتزی آگاهی‌گر یا هشدار دهنده از گونه فانتزی‌هایی است که اساسی‌ترین مشکلات جامعة بشری را در قالبی تخیّلی ارائه می‌کند. این گونه از فانتزی دربارۀ یکی از مهم‌ّترین جنبه‌های وجودی کودک، یعنی هویّت، شناخت خود و دیگری در لابه‌لای روایت داستانی اطلاع‌رسانی می‌کند. ما در این مقاله که به شیوۀ توصیفی ‌ _تحلیلی فراهم آمده است، شیوه‌های هویّت‌یابی، تفکّر انتقادی و شناخت را در داستان‌های فانتزی کودکان بررسی کرده‌ایم. ما اساس کار خود را کتابِ کودکان به قضّه نیاز دارند از برونو بتلهایم قرار داده‌ایم تا به درکی بهتر از ذهنیّت و ساختار ذهنی داستان کودک و نوجوان نائل آییم. بررسی ما نشان داد اغلب داستان‌های فانتزی بررسی شده، به حفظ محیط زیست، نوع‌دوستی و هویّت‌یابی و بازی به مثابه تفکّر تأکید دارند. نویسندگان این آثار به گونه‌ای غیرمستقیم مشکلات و مصائب شخصیّت‌های داستانی را برای مخاطبانش برمی‌شمارند و بدون آنکه روایتی آموزگارمآبانه داشته باشند توصیه‌های خود را در قالب داستانی فانتزی به مخاطبان می‌رسانند. از سویی دیگر مهم‌ّترین نوع تفکّر در داستان‌های فانتزی تفکّر تصویری است. مهم‌ّترین بازدهی این نوع تفکّر، خلاقیّت است که پدیده‌ای مهمّ و مغتنم در رشد و تحّول خلاق کودک است و باید جایگاه ویژه‌ای برای آن در زندگی کودک قائل شد.

چکیده انگلیسی:

Abstract         The warning fantasy is of the fantasies which presents the most fundamental problems of human society in an imaginative mold. This kind of fantasy gives information about one of the most important aspects of child's existence; that's, his own identity and the others in the layers of narrative story. We have investigated, in this article, the methods of finding the identity, critical thinking, and the recognition of oneself and the other in an analytic – descriptive way. We have concentrated on " children need the story " from Bruno Bettelheim to attain a better perception of the child and juvenile's mentality and mental structure. Our investigation showed that most studied fantasy stories emphasize on the preservation of the environment, altruism, finding identity as speculation. The writers of these works enumerate the difficulties and disasters of the story characters to their readers in an indirect way; and without pretending being teachers. They transfer their recommendations in a fantasy mold to their readers. On the other hand, the most significant type of thinking is the instructive thinking. The most important restitution of this kind of thinking is creativity which is an important phenomenon and valuable in the child development and must have a special stance in the life of a child.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف ـ کتابنامه

1- بتلهام، برونو، (1384)، کودکان به قصّه نیاز دارند (کاربرد افسانه و افسون)، ترجمة کمال بهروزنیا، تهران : نشر افکار.

2- حجازی، بنفشه، (1377)، ویژگی‌ها و جنبه‌های ادبیّات کودکان و نوجوانان، تهران: روشنگران.

3- حسینی، زهره، (1384) «اصول داستان‌های فکری و مفاهیم موجود در آن‌ها» ویژه نامۀ فلسفه و کودک، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

4- زرشناس، شهریار، (1388)، جستاری در ادبیّات داستانی معاصر، تهران: کانون اندیشه جوان.

5- شعیری، حمیدرضا، (1385)، تجزیه و تحلیل نشانه، معنا شناسی گفتمان، تهران: سمت.

6- شمس، محمّدرضا، (1386)، من، زن‌بابا و دماغ بابام، تهران: افق، چاپ اوّل.

7- ___________، (1389)، منِ ‌منِ کلّه گنده، تهران: افق، چاپ اوّل.

8- عموزادۀ خلیلی، فریدون، (1388)، زرد مشکی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ اوّل.

9- قزل‌ایاغ، ثریا، (1386)، ادبیّات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران: سمت، چاپ پنجم.

10- محمّدی، محمّد، (1378)، فانتزی در ادبیّات کودکان، تهران: روزگار، چاپ اوّل

11- مقدادی، بهرام، (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: فکر روز، چاپ اوّل.

12- میرکیایی، مهدی، (1389)، پادشاه کوتوله و چهل دردسر بزرگ، تهران: محراب قلم.

13 - نیکولایوا، ماریا، (1387)، «فراسوی دستور داستان»، مجموعه مقالات دیگر خوانی‌های ناگزیر، ترجمه و گردآوری مرتضی خسرونژاد، تهران: کانون پرورش فکری.

14- یوسفی، محمّدرضا، (1389)، گرگ‌ها گریه نمی‌کنند، تهران: افق، چاپ اوّل.

 

 

 

 

ب ـ‌ مقالات

• پورخالقی چترودی، مه‌دخت؛ جلالی، مریم، (1389)، فانتزی و شیو‌ه‌های فانتزی سازی شاهنامه در ادبیّات کودک و نوجوان، مجلّة علمی و پژوهشی مطالعات ادبیّات کودک، شماره 1، بهار و تابستان، صص: 73-55.


• حسام‌پور، سعید؛ آرامش فرد، شیداع (1391)، نگاهی به ابعاد روایتمندی در داستان سه سوت جادویی احمد اکبرپور، فصلنامة علمی پژوهشی مطالعات ادبیّات کودک، سال سوم، شمارة اوّل، بهار و تابستان، صص: 46-19.


• خلیلی جهان تیغ، مریم؛ رحیمی، صغری، (1390)، مشابهت‌ها و تفاوت‌های داستان‌های کودک و بزرگسال، پژوهشنامة زبان و ادبیّات فارسی، سال سوم، شمارة نهم، صص: 109 تا 138.


• رضی، احمد، حاجتی؛ حاجتی، سمیّه، (1390)، تحلیل نشانه های ارتباطی غری کلامی در داستان دو دوست، فصلنامة علمی و پژوهشی مطالعات ادبیّات کودک، سال دوم، شمارة اول، بهار و تابستان، صص: 114-91.


• علوی مقدّم، مهیار؛ صادقی منش، علی، (1398)، بازشناخت انتقادی تمایزی کارکردی قصّه پریان و اسطوره در رویکرد روانکاوی برونو بتلهایم، مجلّة نطریّه‌های نقد ادبی،دورة 4 شماره 1، صص: 158-141


• کوکبی، مرتضی؛ حرّی، عبّاس؛ مکتبی فرد، لیلا، (1389)، بررسی مهارت‌های تفکّر انتقادی در داستان‌های کودکان و نوجوانان، مجلّة علمی و پژوهشی مطالعات ادبیّات کودک، پاییز و زمستان، صص: 193-158.


• محمّدی، علی؛ روزبهانی، علیرضا، (1391)، «فانتزی در هفت روز هفته دارم»، مجلّة مطالعات ادبیّات کودک، دانشگاه شیراز، شمارة 5، صص: 87 تا 108.