ایزد بهرام از روایت دینی تا حماسۀ ملّی (مطالعۀ موردی اوستا و شاهنامه)

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

زیبا اسماعیلی ¹

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیاتو علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید مطهری، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/09/30 تاریخ پذیرش : 1399/04/02 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: سیمرغ, کلید واژه‌ها: روایت دینی, روایت ملّی, ایزد بهرام, وارغن, اوستا و شاهنامه,

چکیده مقاله :

چکیده ایزد بهرام، ایزدی بزرگ و قدرتمند در آیین مزدیسنا و ایزدی کهن و بسیار محبوب در میان آریایی‌هاست که در اوستا در ده کالبد مختلف جلوه می‌کند. با وجود حضور عمیق در روایت‌های دینی و محبوبیّت عمومی در میان مردم، در حماسه‌های ملّی ظهور محسوسی ندارد. در این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی به این مسأله پرداخته می‌شود که ایزد بهرام در روایت‌های دینی (با تکیه بر اوستا) و روایت‌های ملّی (با تکیه بر حماسه فردوسی) با چه هیأتی حضور می‌یابد. نتایج بررسی ها نشان داد که ایزد بهرام در حماسۀ فردوسی با کالبد میش و پرندۀ وارغن جلوه می‌کند و به دلیل آمیختگی اسطورۀ وارغن و سیمرغ، در شاهنامه، سیمرغ به جای وارغن معرّفی می‌شود. خصوصیّت ویژۀ پرهای وارغنی که ایزد بهرام در او حلول کرده باشد، با اوست که خجستگی و برخورداری از نیرویی شگفت‌انگیز است. بهبود زخم‌ها، پیشگویی و آگاه بودن از اسرار آفرینش مرتبط با جایگاه ایزدی اوست.

چکیده انگلیسی:

Abstract          zad Bahram, a great and powerful Izad in Mazd Yasna is the ancient and most loved Izad among the Arians who is manifested in ten bodies in the Avesta. Although it has profound presence in religious narratives and public acceptance among people, it doesn't have sensible appearance in national epics. It has been tried, in this article – in a descriptive-analytic method, to deal with the matter how Izad Bahram appears in religious narratives ( based on the Avesta ) and national narratives ( based on the Ferdowsi epics ) . The results of the survey show that Izad Bahram manifests itself in the body of an ewe and the bird of varghan. Because of the mixture of varghan and the Simorgh myth in the Shahnameh, the latter replaces the former in that book. The specific characteristics of the varghan feather in which Izad Bahram has reincarnated, is its blessedness and wonderful power in healing the wounds, prognostigation of being aware of the secrets of creation in relation to Izadi stance.

منابع و مأخذ:

 

فهرست منابع  و مآخذ

• آموزگار، ژاله، (1384)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.


• آیدنلو، سجاد (1388)، از اسطوره تا حماسه، تهران: سخن


• استروس، لوی، (1361)، توتمیسم، ترجمۀ مسعود راد، تهران: توس.


• اسلامی ندوشن، محمّدعلی، (1390)، داستان داستان‌ها، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.


• باقری، مهری، (1376)، دین‌های ایرانی پیش از اسلام، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.


• بنونیست، امیل،(1377)، دین ایرانی بر پایۀ متن‌های معتبر یونانی، ترجمۀ دکتر بهمن سرکاراتی، تهران: قطره، چاپ سوم.


• بهار، مهرداد، (1376)، از اسطوره تا تاریخ (مجموعة مقالات)، تدوین ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه، چاپ اوّل.


• ______ ، (1362) پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست)، تهران: توس، چاپ اوّل.


• بیرل، آن، (1384)، اسطوره‌‌های چینی، ترجمة عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز.


• پرنیان، موسی، بهمنی، شهرزاد، (1391)، «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه»، نشریه متن­شناسی ادب فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، دورة جدید، سال 4، شمارة 1، ص 110-91


• پور داود، ابراهیم، (1347)، یشت‌ها، ج2، انجمن زردشتیان ایران، تهران: انتشارات دانشگاه و کتابفروشی طهوری، چاپ دوم.


• پورنامداریان، تقی، (1386)، دیدار با سیمرغ ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم.


• دهخدا، علی‌اکبر، (1373)، لغتنامة دهخدا، زیر نظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّدجعفر شهیدی، تهران: موسّسة انتشارات و چاپ دانشگاه، چاپ اوّل.


• رستگار فسایی، منصور (1381) «پیکرگردانی در اساطیر»، مجلۀ مطالعات ایرانی، مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان ایران، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اوّل، شمارۀ دوم.


• ساسانی، اردشیر «شاه ایران»، (بی‌تا)، کارنامه اردشیر بابکان، ترجمة احمد کسروی، به اهتمام وحید دستگردی، تهران: بی‌نا.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1384)، منطق‌الطّیر عطّار نیشابوری، ویرایش دوم، تهران: سخن.


• شمیسا، سیروس، (1376)، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار همراه با مباحثی در آیین مهر، تهران: میترا.


• صفا، ذبیح الله، (1352)، حماسه ‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.


• عفیفی، رحیم، (1374)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.


• فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر یکم، دوم و پنجم، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (کانون فردوسی).


• فرنبغ، دادگی، (1369)، بندهشن، گزارند‌ۀ مهرداد بهار، تهران: توس، چاپ اوّل.


• -کریستن سن، آرتور، (1355)، آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تبریز: موسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.


• کزّازی، میرجلال‌الدّین، (1385)، نامۀ باستان، تهران: سمت، چاپ پنجم.


• کویاجی، جهانگیر کوورجی، (1383)، بنیاد‌های اسطوره و حماسۀ ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: آگه، چاپ دوم.


• مسکوب، شاهرخ، ( 1353)، مقدّمه‌ای بر رستم و اسفندیار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.


• مک کال هنریتا، سرخوش کرتیس وستا، بیرل آن، توب کارل، اورتون گری، (1385)، جهان اسطوره‌ها (2)، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ اوّل.


• میرفخرایی، مهشید، (1390)، روایات پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• نولدکه، تئودور، (1357)، حماسۀ ملّی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران: سپه، چاپ سوم.


• نیبرگ، هنریک سموئیل، (1359)، دین‌های ایران باستان، ترجمۀ دکتر سیف‌الدّین نجم‌آبادی، تهران: مرکز مطالعۀ فرهنگ‌ها.


• ‌ ودا، ریگ، (1385)، گزیده سرود‌های وداها: قدیم‌ترین سند زندة مذهب و جامعة هندو، پیشگفتار تارا چند، ترجمة محمّدرضا جلالی نائینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل.


• وی. دیو. داته، (1385)، وندیداد، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، تهران: بهجت، چاپ اوّل.


• یاحقّی، محمّدجعفر، (1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی، تهران: سروش، چاپ دوم.


• Bartholomae-christian (1961) altiranischesworterbuch-berlin