بازتاب فقه شیعه در نظام حقوقی کشورهای اسلامی مطالعه موردی: تحلیل اقتصادی قراردادهای مشارکت مدنی بانکی

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

محمدجواد میرزائی ¹ , عباس مقدری امیری ² , محمد عالم‌زاده ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق خصوصی، جویبار، دانشگاه آزاد اسلامی ،جویبار، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران

تاریخ دریافت : 1400/08/28 تاریخ پذیرش : 1401/05/05 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: عقود مشارکتی, بانکداری بدون ربا, تحلیل‌اقتصادی حقوق, مشارکت مدنی بانکی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: عقود مشارکتی از بارزترین روش‌های تخصیص منابع در بانکداری بدون ربا بوده و مقصود از مشارکت مدنی بانکی همان عقدالشرکه در کتب فقهی است‌ که‌ طرفین با درآمیختن اموال و سرمایه‌های یکدیگر توافق می‌کنند در‌ تجارت‌ مشخصی با‌هم، همکاری و سود آن را به نسبت سهم‌الشرکه بین خود تقسیم‌ نمایند؛ ولی در عمل، بانک‌ها به‌منظور کاهش ریسک پرداخت این تسهیلات، افزایش سودآوری و گریز از نرخ سود دستوری از قراردادهای تیپ برای انعقاد مشارکت استفاده کرده و به فراخور مصالح خود شروطی را در قالب ضمان، صلح، هبه و ... در آن گنجانده‌اند تا سود ثابت مدنظر در عقود مبادله‌ای را در قالب مشارکت محقق سازند.روش: پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی انجام‌شده است.یافته‌ها و نتایج: درج شروط اگرچه سبب خروج ماهیتی قرارداد منعقده از دایره تعاریف مرسوم مشارکت مدنی می‌گردد؛ لکن در بستر تحلیل اقتصادی حقوق عملکرد بانک‌ها چیزی جز تلاش برای کسب سود و احتراز از زیان، مبتنی بر تئوری رفتار معقول در اقتصاد نیست. لذا به نظر می‌رسد قدم اول برای اصلاح این چرخه معیوب، در نظر گرفتن موضوع تورم و کاهش ارزش پول به‌عنوان یکی از واقعیات اقتصاد کشور باشد. راه‌حل مسئله نیز تأمین سرمایه پروژه‌های مشارکتی از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری بانکی، یا مستقل از بانک‌ها است.

چکیده انگلیسی:

Background and Purpose:The partnership contracts are one of the obvious methods for allocating the resources in without usury banking and the purpose of partnership contract is "contribution contract" in juridical books which the parties by merging each other’s properties and capitals, agree to cooperate in a specific business and share the profit and loss between themselves in proportion to their portion. However, in practice banks use a category of contracts to decrease the risk of repayment of such loans, increase of profit and avoid from imperative profit rate.Method: The present research was carried out using a descriptive and analytical method.Findings and results: added some conditions in the contracts of guarantee, settlement of account, donation and etc. in order to reach the fixed rate of profit they expect in exchange contracts in the form of partnership. Including such conditions in such a contracts lead to substantive exit of contract from common definition of partnership contract. But the operation of banks in economic analysis of law is nothing except to try to earn profit and avoid loss based on the theory of reasonable behavior in economy. So, it seems the first step to amend this defective cycle is consider the problem of inflation and decrease of value of money as one of the facts in country's economy. The solution is to finance partnership projects by banking investment funds or it is independent from banks.

منابع و مأخذ:

- آقائی طوق، مسلم. (1392). تحلیلِ تحلیل اقتصادی حقوق. مجله حقوق تطبیقی، 4(2)، 17 – 1.

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=241699

- حیات خانی، کامران. (1382). مدیریت ریسک سازمانی: منشا و اساس ادراکی آن. نشریه تازه های اقتصاد، (68)، 808 – 798.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/136801/

- بابائی، ایرج. (1386). مبانی نظری رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق. مجله پژوهش حقوق و سیاست، 9(23)، 60 – 13.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=86734

- شیروی، عبدالحسین. (1399). حقوق اقتصادی. چاپ اول. انتشارات سمت.

- شهید اول، محمدبن مکی عاملی. (1207 ه.ق). القواعد والفوائد. جلد اول. چاپ اول. نشر کتابفروشی مفید.

- شیوا، رضا. (1379). نقش و آینده مؤسسات اعتباری غیربانکی در توسعه اقتصاد کشور، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات یازدهمین همایش بانکداری اسلامی. انتشارات مؤسسه عالی بانکداری.

- عرفانیان، امیر. (1386). ریسک‌های عملیاتی در بانکها، مطالعه موردی بانک صنعت و معدن. فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 15(41 و 42)، 116 – 95.

http://ensani.ir/fa/article/86985/

- عطار شهرکی، سیده مریم؛ قریشی، سید مهدی و جوادی، محمد حسن. (1400). رهیافتی فقهی و حقوقی بر شروط تحمیلی در قراردادهای مشارکت مدنی بانکی. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 21 (82): 211-183.

http://eghtesad.iict.ac.ir/article_245980.html

- کاویانی، کوروش. (1386). درآمدی بر تحلیل اقتصادی حقوق. مجله پژوهش حقوق و سیاست، 9(23)، 102 – 61.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=86735

- کریمی، عباس، نقیبی، ابولقاسم و حسین بیکی، علیرضا. (1397). تحلیل  رویه‌ی قضایی پیرامون انعقاد قرارداد مشارکت مدنی بانکی به منظور تسویه تسهیلات قبلی. فصلنامه دیدگاه های حقوق قضایی، 23 (82): 244-215.

https://jlviews.ujsas.ac.ir/article-1-1066-fa.html

- کوشا، جعفر و نجاریان هنزایی، محبوبه. (1398). تحلیل اقتصادی کیفر زندان. در دانشنامه علوم جنایی اقتصادی به کوشش امیرحسن نیازپور. چاپ دوم. بنیاد حقوقی میزان.

- کوتر، رابرت و یولن، تاماس. (1392). حقوق و اقتصاد. مترجمین یداله دادگر و حامده اخوان هزاوه. چاپ هشتم. انتشارات نور علم.

- محقق داماد، سید مصطفی. (1400). قواعد فقه. جلد اول. چاپ دوازدهم. انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی.

- نظرپور و ملاکریمی. (1394). بررسی قرارداد مشارکت مدنی بانک مرکزی از دید فقهی. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 15(57)، 166 – 137.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1083969/

- نعیمی، سید مرتضی. (1400). درآمدی به رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق. چاپ اول. بنیاد حقوقی میزان.  

 

- نجفی، شیخ محمدحسن. (1432ه.ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام»، جلد 26 . کتاب الشرکه. انتشارات جامعه مدرسین.

- نراقی، احمدبن محمدمهدی. (1375). عوائدالایام. چاپ سوم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

- Hermalin, Benjamin; Katz, Avery and Craswell, Richard. (2007). Contract Law, in Polinsky. Mitch Steven (Eds.). Handbook of Law and Economics, 1, 3-138.

 https://econpapers.repec.org/bookchap/eeelawhes/1.htm

- Schafer, Hans- Bernard & Ott, Claus. (2004). The Econornie Analysis of Civil Law. Edward Elgar Publishing.