رویکردها به مشروعیت حکمران در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با عنایت به برخی از اصول کمیسیون ونیز
محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی
غلامرضا دهقان ناصرآبادی
1
,
محمد شریف شاهی
2
*
,
سید محمد صادق احمدی
3
1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی، واحد اصفهان (خوراسگان )، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 - استادیار گروه حقوق عمومی، واحد اصفهان (خوراسگان )، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران(
3 - دانشیار گروه حقوق عمومی، واحد اصفهان(خوراسگان )، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
کلید واژه: مشروعیت, قانون اساسی, جمهوری اسلامی, اصلاح‌طلبی دینی, اصول‌گرایی دینی, کمیسیون ونیز,
چکیده مقاله :
در جمهوری اسلامی، دو رویکرد به مسئله مشروعیت وجود دارد. رویکرد «اصول‌گرایی دینی» و دیگری «اصلاح‌طلبی دینی». این رویکردها در قانون اساسی دارای اصول مشخصی هستند و هرکدام از مبانی خاصی پیروی می‌کنند. اولی به مشروعیت الهی و دومی به مشروعیت دموکراتیک مرتبط هستند. هرکدام از این رویکردها، به یکی از مبانی مشروعیت در قانون اساسی توجه دارند. اگرچه رویکرد اصلاح‌طلبی دینی، سعی در ایجاد نوعی سازش میان دو مبنای مشروعیت است، اما تفوق را با مشروعیت دموکراتیک نظام می‌داند و تفسیرِ آن از قانون اساسی و به‌ویژه اصل 56 قانون اساسی، بر مبنای اصول دموکراتیک است. چیزی که باعث شده است تا رویکرد اصول‌گرایی دینی خود را در تقابل با آن بداند و با در نظر داشتن مبانی عقلی و نقلی ولایت فقیه، مشروعیت را براساس آن تعریف و نقش اصول دموکراتیک قانون اساسی را کم‌رنگ کند و در حد «مقبولیت» نظام پایین بیاورد. همین موضوع موجب مناقشاتی در عرصه حقوق اساسی در جمهوری اسلامی شده است که تا حدی به اصول و مبانی مشروعیت حکمران در جمهوری اسلامی خدشه وارد کرده است. رویکردهای دوگانه، هرکدام موجب سرگردانی حقوقی و سیاسی در مبانی مشروعیت شده‌اند که این موضوع در نهایت هم موجب کاهش اعتماد به نظام سیاسی و هم موجب کاهش مشارکت سیاسی و در نتیجه کاهش مشروعیت شده است. درعین‌حال، دومقوله از اصول اساسی مشروعیت دموکراسی از کمیسیون ونیز، یعنی تحکیم تفکیک قوا و برگزاری درست و دموکراتیک انتخابات، با توجه به تأکید قانون اساسی بر آنها، می‌تواند در تحکیم مبانی مشروعیت حکومت در جمهوری اسلامی تأثیر بسزایی داشته باشد.
In the Islamic Republic, there are two approaches to the issue of legitimacy. One is the "religious fundamentalism" and the other is the approach of "religious reformism". These approaches in the constitution have specific principles and each of them follows specific principles. The first one is related to divine legitimacy and the second one is related to democratic legitimacy. Each of these approaches pay attention to one of the foundations of legitimacy in the constitution. Although the approach of religious reformism is an attempt to create a kind of compromise between the two bases of legitimacy, it considers the supremacy to be the democratic legitimacy of the system, and its interpretation of the Constitution, is based on democratic principles. What has caused it to consider its approach of religious fundamentalism in opposition to it, and considering the rational and transferable foundations of religious authority, it has downplayed the legitimacy based on that definition and the role of the democratic principles of the constitution and to the extent of the "acceptability" of the system. bring down This issue has caused controversies in the field of fundamental rights in the Islamic Republic, which has partially damaged the principles and foundations of the legitimacy of the ruler in the Islamic Republic. These approaches, have caused legal and political confusion in the bases of legitimacy, which has ultimately caused a decrease in trust in the political system and a decrease in political participation and, as a result, a decrease in legitimacy.
آذري قمي، احمد (1371)، ولايت فقيه از ديدگاه قرآن كريم. قم: دارالعلم.
آقاجری، هاشم (1381)، حکومت دینی و حکومت دمکراتیک، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر.
آل‌غفور، محمدتقی و رشید رکابیان (1393)، نقد نظریه‌های دولت در مورد دولت در جمهوری اسلامی ایران، رهیافت انقلاب اسلامی، شمارۀ 26.
الرازي، زين‌الدين (1986)، مختارالصحاح، مكتبة لبنان، ج 1.
ایازی، علی‌محمد (1385)، موانع نظری اندیشه جمهوریت در فرهنگ دینی در مردم‌سالاری، تهران، انتشارات عروج.
باباپور گل‌افشانی، محمدمهدی (1391)، مبانی کلامی قانونی اساسی جمهوری اسلامی ایران، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 31.
بحرالعلوم، محمد (1362)، بلغه الفقیه، مکتبه الصـادق.
تقوی، محمدناصر (1381)، تأثير انواع مشروعیت در مشارکت سیاسی با نگاهی به مشروعیت حکومت دینی و نظریه‌های ولایت فقیه، حکومت اسلامی، سال ششم، شماره دوم.
تنسی، استیون دی و نایجل جکسون (1392)، مبانی سیاست، ترجمه جعفر محسنی دره‌بیدی، تهران، نشر ققنوس.
ترنر، برایان (1387)، ماکس وبر و اسلام، ترجمه سعید وصالی، تهران، نشر مرکز.
ترخان، قاسم (1391)، مباني و كاركردهاي ولايت فقيه، کتاب نقد، شماره 61 و62.
جوادی آملی، عبدالله (1368)، پیرامون وحی و رهبری، قم: اسراء.
حاتمی، محمدرضا (1384)، مبانی مشروعیت حکومت در اندیشه سیاسی شیعه، تهران، مجد.
حسینی بهشتی، محمد (1364)، مشروح مذاکرات مجلس نهایی قانون اساسی ج.ا.، ج۱، تهران: مجلس شورای اسلامی.
خاتمی، محمد (1380)، احزاب و شوراها، تهران: طرح نو.
خویی، محمدمهدی (1395)، تحلیل طبقاتی با رویکرد نظریۀ گفتمان لاکلائو و موف: بررسی گفتمان‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال طبقۀ متوسط مدرن شهری از 1368 تا 1392، مطالعات جامعه‌شناختی، دورۀ 23، شمارۀ یك.
روشه، گی (1386)، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران، نشر نی.
زارع، عباس (1379)، نقش بحران مشروعیت در پیدایش نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی ایران، علوم سیاسی، سال سوم، شماره دوازدهم.
شفیعی‌فر، محمد (1384)، مردم‌سالاری در قانون اساسی جمهوری اسلامی؛ حدود قدرت دولت، انقلاب اسلامی، شمارۀ 2.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1363)، ولایت فقیه، حکومت صالحان، تهران: رسا.
صدوق (ابن بابویه) (1385)، مـن لايحضـره الفقیه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کرایب، یان (1382)، نظریه‌های اجتماعی کلاسیک؛ مقدمه‌ای بر اندیشه‌های مارکس، وبر، دورکیم، زیمل، ترجمه شهناز مسمی‌پرست، تهران، نشر آگه.
كلينى، محمد بن يعقوب (1407ق)، الكافی، تهران: دارالكتب الإسلامیه.
مصباح یزدی، محمدتقی (1370)، آذرخشی دیگران از آسمان کربلا، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقي (1377)، حكومت و مشروعيت، كتاب نقد، شماره7.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378)، نظریۀ سیاسی اسلام، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی و امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، جلد اول، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی و امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1390)، نگاهی گذرا به نظریۀ ولایت فقیه، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی و امام خمینی.
مسعودنیا، حسین و دیگران (1388)، تأثير آگاهی سیاسی دانشجویان بر تغییر نگرش آنها نسبت به مشروعیت نظام سیاسی براساس نظریه وبر: مورد مطالعه دانشگاه اصفهان، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره چهارم.
مطهری، مرتضی (1375)، جهان‌بینی اسلامی، تهران، نشر صدرا.
موسوی، رضا (1376)، عقل و مشروعیت سیاسی از نظر ماکس وبر و هابرماس، کیهان فرهنگی، شماره 132-131.
میرزاده کوهشایی، نادر و حسن فارسی (1389)، تجسم جمهوریت و اسلامیت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مطالعات سیاسی، شماره 9.
مطهری، مرتضی (1366)، ده گفتار، تهران: انتشارات صدرا.
منتظری، حسینعلی (1370)، مبانی فقهی حکومت اسلامی،ترجمه: محمود صلواتی، تهران: تفکر.
نراقى، احمد بن محمد مهدی (1417ق)، عوائدالأيام فی بیان قواعدالأحكام، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم.
نش، کیت (1389)، جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، جهانی‌شدن، سیاست و قدرت، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، نشر کویر.
وبر، ماکس (1384)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری و دیگران، تهران، انتشارات سمت.
هیوود، اندرو (1389)، سه جمهوری، تهران، جامعه ایرانیان.
هاشمی، محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، تهران، نشر میزان. Berger, P. L. and Luckmann ,T. (1967), The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York: Anchor Books.
Hermann, Donald H.J. (1983), Max Weber and the Concept of Legitimacy in Contemporary Jurisprudence, DePaul Law Review, Volume 33, Issue 1.
Kausar, Rizwana et.al (2020), Max Webber’s Legitimacy and Iranian Political System after Islamic Revolution 1979, Pakistan Social Sciences Review, Vol. 4, No. 1, 627-640.
Nikolakakis, Nikolaos (2024), Legitimacy, power, and authority: a Weberian perspective, Revista Sociedade e Estado, Vol. 39 n. 1.
Modak-Truran, Mark C. (2015) Legitimation, The Encyclopedia of Political Thought, First Edition. Edited by Michael T. Gibbons
. VENICE COMMISSION (2002), CODE OF GOOD PRACTICE IN ELECTORAL MATTERS GUIDELINES AND EXPLANATORY REPORT, CDL-AD (2002) 23 rev, Strasbourg, 23 May.
VENICE COMMISSION (2020), COMPILATION OF VENICE COMMISSION OPINIONS AND REPORTS CONCERNING SEPARATION OF POWERS, CDL-PI(2020)012, Strasbourg, 8 October.