بررسی تطبیقی عاملیت زنانه در «خسرو و شیرین» و منظومۀ بلوچی «هانی و شَیمُرید»
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات سیستان و بلوچستان
محمدریاض رئیسی
1
(دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.)
کلید واژه: شیرین, خسرو, عاملیت زنانه, هانی, شیمُرید,
چکیده مقاله :
شیرین و هانی در دو منظومۀ خسرو و شیرین نظامی و منظومۀ بلوچی هانی و شیمرید، شباهت‌های بسیاری به هم دارند. هر دو شخصیت در یک فضای مردسالارانه قرار دارند و در ابتدا، مردان با آن‌ها به‌مثابۀ یک اُبژه رفتار می‌کنند. خسرو و چاکر در ابتدا تلاش می‌کنند شیرین و هانی را به‌مثابۀ یک اُبژه، به تسخیر خود درآورند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، شخصیت‌های شیرین و هانی و کنشگری و عاملیت زنانۀ آن‌ها را به‌صورت تطبیقی بررسی می‌کند و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که آیا شیرین و هانی در این دو داستان کنشگر هستند؟ آن‌ها چگونه در یک بستر مردسالارانه به عاملیت زنانه دست می‌یابند؟ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شیرین و هانی منفعل نیستند بلکه از عاملیت برخوردارند. عاملیت زنانۀ شیرین و هانی در این دو داستان، سرانجام بر رویکرد مردسالارانه غلبه می‌کند. آن‌ها در فرایند مواجهه با گفتمان مردسالارانه، به مقام فاعل‌شناسای دارای عاملیت ترفیع می‌یابند. شیرین در برابر خواسته‌های خسرو و شاپور منفعل باقی نمی‌ماند و پس از مدتی بر نگاه مردانه آن‌ها فائق آمده و با کنشگری خود خسرو را به دست می‌آورد. هانی هم در برابر فرادستی و سلطۀ مردانه انفعال ندارد و بر نگاه مردسالارانۀ چاکر و شیمرید فائق می‌آید؛ او سرانجام با کنشگری خود چاکر را رها کرده و شیمرید را به دست می‌آورد. بدین‌صورت شیرین و هانی با ارائۀ پادگفتمانی زنانه، نه‌تنها خود را از سیطرۀ گفتمان مسلط مردانه، رهایی می‌بخشند بلکه در پایان، باعث تعالی شخصیت خسرو و شیمرید می‌شوند.
Shirin and Haani in the poems of Khosrow and Shirin Nizami and the Balochi poems of Haani and Shaimrid have many similarities. Both characters are in a male-controlled space and firstly, men treat them as a thing (object). In the beginning, Khosrow and Chaakar try to capture Shirin and Haani as an object. The present research compares the characters of Shirin and Haani and their female activism and activity with a descriptive-analytical method and answers these questions: Are Shirin and Haani agents in these two stories? How do they achieve female activism in a patriarchal context? The results of this research show that Shirin and Haani are not passive, but have action. The female intervention of Shirin and Haani in these two stories finally overcomes the patriarchal approach. In encountering the patriarchal discourse, they are finally promoted to the position of subjectivity with the agency. Shirin does not remain passive in the face of Khosrow and Shaapur's demands, and after a while, she overcomes their masculinity and wins over Khosrow with her activism. Haani is not passive against male hegemony and overcomes the patriarchal view of Chaakar and Shaimorid; finally, with his activism, she releases the chaakar and acquires Shaimorid. In this way, Shirin and Haani not only free themselves from the control of male hegemonic discourse by presenting a female counter-discourse but also they elevate the character of Khosrow and Shaimorid at the end.
- الیور،کلی(1395). سوبژکتیویته بدون سوژه‌ها، از پدران اُبژه تا مادران میل‌ورز. ترجمۀ زهره اکسیری، پویا غلامی، تهران: گل‌آذین.
- تاجیک، محمدرضا(1397). لذت سوژه‌شدگی. تهران: عقل سرخ.
- جهاندیده، عبدالغفور(1390). منظومه‌های عاشقانه بلوچی. تهران: معین.
- جهاندیده، عبدالغفور(1400). بررسی معنایی چند واژه در زبان بلوچی و متون کهن فارسی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین،11 (4)، 1-14. doi: 10.30495/IRLL.2021.1908537.1374
- حسینی‌مقدم، اسما، و قوام، ابوالقاسم(1396). تحلیل دگرگونی شخصیت شیرین از روایت فردوسی تا روایت نظامی با تکیه‌بر عناصر گفتمان‌مدار شاهنامه و خسرو و شیرین. متن‌شناسی ادب فارسی، 9(4)، 93- 113. doi: 10.22108/RPLL.2017.77341
- دارابی، مرضیه، و اکبری، مجید(1397). زمینه‌های پیشازبانی سوژه در اندیشۀ کریستوا. شناخت، 11(1)، 107- 126.
- ربانی خوراسگانی، علی، و میرزایی، محمد(1393). ایدئولوژی، سوژه، هژمونی، و امر سیاسی در بستر نظریۀ گفتمان، غرب‌شناسی بنیادی، 5(1)، 23- 46.
- شاد، فقیر. (2016). میراث، کراچی: فاضل ادبی کاروان‌مند.
- صفری، جهانگیر، و حسینی، سیدمجتبی(1388). سیمای شاپور در منظومۀ خسرو و شیرین. نثرپژوهی ادب فارسی، 11(23)، 201-231.
- علیزاده، جواد( 1398). تمایزهای بدون تفاوت-روایتی از سیر تحوّل سوژه. تهران: اشاره.
- غربی، موسی‌الرضا، روستاخیز، بهروز، و اکبری قانع، حسین(1398). لالایی‌ها و بازتاب سوژ‌ه‌گی زنان. مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، 17(1)، 7-34.doi: 10.22051/JWSPS.2019.20390.1737
- فینک، بروس(1397). سوژۀ لاکانی بین زبان و ژوئیسانس. ترجمۀ محمدعلی جعفری، تهران: ققنوس.
- کریمی، فرزاد(1397). تحلیل سوژه در ادبیات داستانی پسامدرن ایران، تهران: روزنه.
- محمدی، جمال، و محمدی، فاطمه(1400). تحلیل گفتمان برساخت سوژۀ جسم‌مند زنانه در ارتباط با سلطۀ مردانه (زنان شهر سنندج). پژوهش‌نامۀ زنان، 12(2)، 227-256. Doi: 10.30465/WS.2021.23510.2576
- محمدی، سردار، و حمیدیان، اکرم( 1398). تراژدی مرگ سوژه در عصر رسانه‌ها. تهران: ساقی.
- نظامی، الیاس(1386). خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- هال، دونالد ای( 1396). سوژگی. ترجمۀ هادی شاهی، تهران: پارسه.
_||_