بررسی نمونه‌هایی از واژه‌ها و اصطلاحات رایج گویش سیستانی در تاریخ بیهقی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات سیستان و بلوچستان

اردشیر سنچولی جدید ¹

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

تاریخ دریافت : 1395/03/22 تاریخ پذیرش : 1395/09/12 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: تاریخ بیهقی, گویش, سیستان, کلمات کهن,

چکیده مقاله :

تاریخ بیهقی یکی از متونی است که واژه های کهن و گاه مهجور در آن فراوان دیده می شود، به گونه ای که حتی معنی دقیق بعضی از واژه ها یا ترکیبات آن بر شارحان نیز پوشیده است؛ درحالی که بسیاری از واژه های دشوار این کتاب در گویش های بومی ایران رواج دارد. گویش سیستانی یکی از این گویش هاست که می تواند یک منبع بسیار غنی و معتبر برای شناخت ریشه و اصالت واژه و تعبیرهای آثار و متون کهن از جمله تاریخ بیهقی باشد. در این مقاله سعی شده است بعضی از واژه ها و ترکیبات تاریخ بیهقی که هنوز هم با همان معنای کهن در گویش سیستانی به کار می رود، با ذکر نمونه هایی از کاربرد این وا‍ژه ها و ترکیبات در متون کهن دیگر نشان داده شود تا ظرفیت بالای این گویش در زمینۀ تحقیقات زبان شناسی تاریخی بر همگان مشخص گردد. از جمله واژه ها و ترکیبات موجود: آچار، استارا، الف، اشناس، افتوزرد، بگه، پیره، رِنگ، جوق، ترنگو، لت، لیت، استو، اسپست و رز سختن می باشد.

چکیده انگلیسی:

The history of Beyhaqi is one of texts that a lot of ancient words and sometimes obsolete to be seen in that, So that even the meaning of certain words or combinations this worth book covered for the exponents , while many hard words of this book on native dialects in iran is prevalent. Sistani dialect is one of the idioms that could be a very rich and authoritative source for understanding the roots and word interpretations of ancient texts, like similar Beyhaqi’s history. In this article has endeavor some of words and compounds Bayhaqi history, that is still used in the dialect Sistani with the same ancient meaning, with some examples of the use of these words and compounds in other ancient texts show , in the hope that it will be useful for researchers. Such words and compounds: Achar, Stara, Elf, Ashnas, Aftozarrd, Bega, Pire, Reng, Jough, Trengo, lat, Leit, Eston, Spast, Rouz Soukhtan.  

منابع و مأخذ:

• افشار سیستانی، ایرج. (1365) واژه نامه سیستانی. انتشارت بنیاد نیشابور.


• ـــــــــــــــــــ. (1366). «گویش ه­ای ناشناخته از فرهنگ مردم سیستان». فصلنامه ­ی هنر. شماره ­ی 14. صص 304-292.


• انوری، حسن. (1381). فرهنگ سخن. دوره­ ی پنج جلدی. تهران: انتشارات سخن.


• برجسته دلفروز، بهروز. (1372). واژه ­نامه­ ی ریشه ­شناسانه و تطبیقی گویش سیستانی. دانشگاه شیراز. دانشکده­ ی ادبیات و علوم انسانی. پایان­نامه­ ی کارشناسی ارشد.


• بیرونی، ابوریحان.(1370).الصیدنة فی الطب. به تصحیح عباس زریاب خویی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


• بیغمی، محمد بن احمد. (1381). داراب نامه. جلد٢. مصحح: ذبیح الله صفا. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.


• بیهقی، ابوالفضل. (1388). تاریخ بیهقی. تصحیح محمد جعفر یاحقی و سیدی. تهران: نشر سخن.


• جرجانی، اسماعیل بن حسن (1391). ذخیره خوارزمشاهی. جلد دوم. قم:  انتشارات موسسه احیاء طب طبیعی.


• دهخدا، علی­اکبر. (1377). لغت­نامۀ دهخدا. دوره­ی چهارده جلدی. تهران: موسسه­ ی چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.


• سعد سلمان، مسعود.(1390).  دیوان مسعود سعد سلمان. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد مهیار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• سلطان ولد، محمد بن محمد. (1377). معارف سلطان ولد. محقق نجیب مایل هروی. تهران: انتشارات مولی.


• سورآبادی، عتیق بن محمد.(1381). تفسیر سورآبادی. تصحیح: علی­ اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: انتشارات فرهنگ .


• شهنازی، جواد. (1392). خنج فرهنگ گویش سیستانی. جلد اول(الف- ج). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• صلاحی مقدم. سهیلا. (1392). «بررسی دو ترجمه­ی آغازین با دو گویش از قرآن مجید». فصلنامه ­ی پژوهش­های ادبی و قرآنی. دوره­ ی یک. شماره ­ی دو. صص 27-9.


• قبادیانی مروزی، ناصر خسرو. (1384). وجه­ دین. تهران: انتشارات اساطیر .


• گل­ محمدی، رضا. (1393). بررسی تطبیقی کاربرد واژگان و عبارات گویش سیستانی در ترجمه­ ی قرآن قدس، تاریخ بیهقی و آثار سنایی. دانشگاه زابل. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد.


• محمدی خمک، جواد. (1371). «گویش سیستانی در قرآن قدس». مجله ­ی آینده. سال هجدهم. فرودین تا شهریور. شمارۀ 1تا6. صص 42-34.    


• ــــــــــــــــــــ. (1379). واژه­ نامه ­ی سکزی. تهران: انتشارات سروش.


• معین، محمد. (1353). فرهنگ معین. جلد 1، 2، 3. تهران: موسسه ­ی انتشارات امیرکبیر.


• مؤلف ناشناخته. (1366). تاریخ سیستان. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: انتشارات پدیده .


• مولوی، جلال ­الدین محمد بن محمد. (1384). دیوان کبیر شمس تبریزی. مصحح: بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: نشر طلایه.


• مولوی، جلال­ الدین محمد بن محمد. (1386). فیه ما فیه. تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر. تهران : انتشارات نگاه.


• میبدی، احمد بن محمد. (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار. به اهتمام علی اصغر حکمت. جلد١٠. تهران: انتشارات امیر کبیر.


• ناظری، حسین، غلامعلی­زاده، جواد. (1393). «بررسی عوامل پیدایش شعر عربی سیستان و ویژگی­های آن در قرن­های چهارم و پنجم هجری». مجله­ ی زبان و ادبیات عربی. شماره­ ی یازدهم. صص 146- 123.


• نسوی، محمد بن احمد. (1324). سیره جلال الدین یا تاریخ جلالی. محقق محمد علی ناصح. تهران: انجمن ادبی ایران.


• نصرالله منشی، ابوالمعالی. (1343). ترجمۀ کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح: مجتبی مینوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• نظامی عروضی .(1388). چهار مقاله و تعلیقات. به تصحیح علامه قزوینی، با تصحیح مجدد محمد معین، به کوشش مهدخت معین. تهران: انتشارات صدای معاصر.


• وراوینی، سعد الدین.(1376). مرزبان نامه. با مقابله و تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: انتشارات اساطیر.

.