آلوکه‌خوانی و کاربردهای آن در آیین جشن و سرور سیستان

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات سیستان و بلوچستان

فاطمه الهامی ¹ , راضیه میرشکار ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران.
2 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/31 تاریخ پذیرش : 1402/05/19 تاریخ انتشار : 1402/11/05

کلید واژه: فرهنگ عامه, سیستان, آلوکه, آیین سرور, بومی‌سروده,

چکیده مقاله :

آلوکه در گویش سیستانی به معنای ترانه‌های عروسی است که در آیین پیوند ازدواج اجرا می‌شود. این ترانه‌ها در این منطقه به قدمت وجود انسان ریشه دارد و بیانگر غنای فرهنگی و تمدن کهن این خطه است. آلوکه در مضامین مذهبی، عشقی و تاریخی نیز در سیستان رایج است. اما این مقاله فقط به بررسی آلوکه‌خوانی و کاربردهای آن در آیین جشن عروسی اختصاص دارد. پژوهش حاضر از طریق مصاحبه با گویشوران متعدد و استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است. این پژوهش با بررسی مفهوم آلوکه،‌ وجه‌تسمیۀ آن، پیشینۀ تاریخی، اجراکنندگان، شیوۀ اجرا و انواع آن نشان می‌دهد که مردم سیستان چه اندازه به اجرای آیین عروسی با گویش محلی خود پایبند هستند و این نکته در فرهنگ آنان چه جایگاهی دارد. تطبیق شادی‌سروده‌های سیستان با نمونه‌های مشابه آن در دیگر نقاط ایران نیز نشان می‌دهد که اجرای شعر با آهنگ، در آیین‌های بومی و محلی اقوام ایرانی نقش بنیادینی دارد. از سوی دیگر، این مقاله با ذکر انواع آلوکه‌ها به بررسی ویژگی‌های ساختاری از وزن، ردیف و قافیه، قالب، زبان، محتوا و جنبه‌های ادبی آن پرداخته است. برخورداری از این همه ترانه و ترنّم برای بهره‌بردن از لحظه‌لحظۀ شادی‌ها بیانگر شور سرزندگی و نشاط جمعی مردم این خطّه است. برخورداری کامل آنان از شادی و سرور، اهمیت برگزاری یکی از اساسی‌ترین مسایل زندگی را نشان می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

Aloukeh, in the Sistâni dialect, refers to wedding songs performed during marriage ceremonies. These songs have roots that trace back to the existence of humanity in this region and reflect the cultural richness and ancient civilization of this area. Additionally, Aloukeh is also prevalent in religious, romantic, and historical themes in Sistân. This article is dedicated solely to examining aloukeh-reading and its applications in wedding ceremonies. The current research has been conducted through interviews with multiple speakers and the use of library resources. This research examines the concept of "Alokhe," its etymology, historical background, performers, performance methods, and its various forms. It illustrates how dedicated the people of Sistân are to performing wedding rituals using their local dialect and the significance of this practice in their culture. Additionally, the comparison of celebratory songs from Sistân with similar examples from other regions in Iran highlights the fundamental role that poetic performance with melody plays in the indigenous and local customs of Iranian ethnic groups. On the other hand, this article examines the structural characteristics of various types of Aloukeh, including aspects such as weight, meter and rhyme, form, language, content, and literary elements. The abundance of songs and melodies for experiencing every moment of joy reflects the collective vitality and spirit of the people in this region. Their complete enjoyment of happiness and joy indicates the significance of celebrating one of the most fundamental aspects of life.

منابع و مأخذ:

- آذرگان، محمدحسین (1395). سیستان قلمرو زبان پارسی(فرهنگ لغات سیستانی). گرگان: انتشارات نوروز.
- افتخارزاده، افسانه و همکاران (1388). قصه‌های بلوچی. با همکاری مریم نورزایی و غلامرضا ایجاد. تهران: چشمه.
- افشار سیستانی، ایرج (۱۳۶۹). سیستان‌نامه. تهران: مرغ آمین.
- الهامی، فاطمه (۱۳۹۵). سیتک‌های سیستانی. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- الهامی، فاطمه، و میرشکار، راضیه (1398) . اَرده‌خوانی و کاربردهای آن در آیین سوگواری سیستان. فرهنگ و ادبیات عامه، 7(29)، 23-1. dor: ‎ 20.1001.1.23454466.1398.7.29.2.6
- بارتوک، بلا (۱۳۷۷). چندمقاله دربارۀ موسیقی محلی. ترجمۀ سیاوش بیضایی. تهران: رودکی.
- بهداروند، اکبر(1390). عاشقانه‌ها (دوبیتی‌های امروز). تهران: نگاه.
- بهرامی، تقی(۱۳۱۷). فرهنگ روستایی (دایرۀ‌المعارف فلاحتی). تهران: چاپ خودکار.
- جاوید، هوشنگ (1382). نگرش به آیین پیوند. عروس هنر، 3(26)، 41-38.
- جباره ناصرو، عظیم، و فضلی، عارف (1401). بررسی و تحلیل ترانه‌های عروسی منطقه لارستان با تکیه بر بن‌مایه‌های اساطیری. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 12(3)، 61-88.dor: 20.1001.1.2345217.1401.12.3.3.7
- جباره ناصرو، عظیم، و کوهنورد، رقیه (1398). بررسی اشعار و ترانه‌های عروسی در شهرستان جهرم. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 9(4)، 26-1. dor: 20.1001.1.2345217.1398.9.4.1.6
- ذوالفقاری، حسن (1396). شیوه‌های اجرایی اشعار محلی در ایران. شعر پژوهی، 9(3)، 99-69.doi: 10.22099/JBA.2017.4070
- ذوالفقاری، حسن، و احمدی، لیلا (1388). گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران. ادب پژوهی، بهار و تابستان، 3(7-8)، 170-143.
- رئیس‌الذاکرین، غلامعلی(۱۳۷۰). کندو(فرهنگ مردم سیستان) .مشهد: سعید.
- شهبازی، فاطمه،و عبادی، آزاده (1397). نگاهی به واسونک‌ها و ترانه های عروسی منطقه هندیجان. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 8(2)، 80-63.dor: 20.1001.1.2345217.1397.8.2.4.8
- شهنازی، جواد (1392). فرهنگ گویشی سیستان «خنج»، جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- صفا، ذبیح‌الله (1351). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: ابن سینا.
- طباطبایی، سیدحسین، طباطبایی، سیدحسن، و رضایی، محمد (1394). آیین سوگ و سرور در منطقه سرکویر دامغان. فرهنگ و ادبیات عامه، 3(5)، 27-1. Dor: 20.1001.1.23454466.1394.3.5.1.9
- فاضلی، محمدتقی، و پوربختیار، غفار (1395). بررسی آداب و رسوم سوگواری در شاهنامۀ فردوسی و مقایسۀ آن با آداب مذکور در بین اقوام لر بختیاری و لر کوچک. علوم اجتماعی، 10(34)، 144-121.
- فرجی، عبدالرضا (1376). جغرافیای کامل ایران. تهران: نشر ایران.
- کریستن‌سن، آرتور (1355). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
- کوهی کرمانی، حسین(۱۳۱۷). هفتصد ترانه از ترانه‌های روستایی. تهران: بی‌نا.
- هدایت، صادق (۱۳۳۴). مجموعه نوشته‌های پراکنده. مقدمۀ حسن قائمیان، تهران: امیرکبیر.
- یارشاطر، احسان (1393). تاریخ ادبیات فارسی(ادبیات شفاهی زبان‌های ایران). تهران: سخن.