ریشه شناسی تطبیقی مهمترین واژه های گویش یزدی(با توجه به گویش محلۀ خرّمشاه)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

صدیقه رمضانخانی ¹ , محمود صادق زاده ²

1 - دانشجوی دکتری پژوهش محور زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، ایران

تاریخ دریافت : 1394/10/09 تاریخ پذیرش : 1396/12/03 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: ریشه‌شناسی, محلۀ خرّمشاه, گویش یزدی, واژه‌های کهن, زبان‌شناختی,

چکیده مقاله :

مطالعات زبانی نشانگر آن‌ است که گویش یزدی دربردارندۀ واژه‌های غنی و کهن ایرانی ‌است که روزگاری دراز در پهنۀ گسترده‌ای و در بین شمار زیادی از مردم کاربرد داشته‌است و متأسفانه امروزه با گسترش فارسی معیار، گسترۀ آن در حال محدود‌شدن است. یکی از ویژگی‌های مهم در بحث گویش‌ها، وجود بسیاری از واژه‌هایی است که با حفظ لفظ و معنا یا پذیرش تغییراتی اندک، از زبان‌های کهن بر جای مانده‌اند و از نظر ریشه‌شناسی و زبان‌شناختی قابل اهمّیت هستند. این ویژگی در گویش‌های گروه مرکزی، از جمله گویش یزدی بیشتر قابل مشاهده است. این پژوهش سعی دارد، پس از بررسی آوایی و معنایی برخی واژه‌های کهن در محله زردشتی‌نشین خرّمشاه یزد، با مقایسۀ مهم‌ترین واژه‌های گویش یزدی با زبان‌های باستانی، به اثبات اصالت زبانی این منطقه و غنای فرهنگی آن بپردازد و نیز خاطر نشان سازد که تحقیق دربارۀ گویش‌ها، زبان‌ها و تنوع گونه‌ای آن‌ها، ارزش شناختی، هویّتی و حتی آموزشی دارد که با آگاهی دقیق در ساختار آوایی، معنایی و دستوری به جا مانده در این گویش‌ها، می‌توان در یک نظام قانونمند، آن‌ها را در جریان پویای زبان وارد کرد و سرانجام بسیاری از آسیب‌های زبانی را برطرف ساخت. (این مقاله مستخرج از رسالۀ دکتری پژوهش محور رشتۀ زبان و ادبیات فارسی با عنوان تحلیل و بررسی لغات و تعبیرات زبان یزدی است.)

چکیده انگلیسی:

The language studies indicate that Yazdi dialect reveals a rich and ancient Iranian language that once appeared in the vast zones of Iran, but unfortunately nowadays - owning to language invasion - its scope is being limited. Maintaining of many words from ancient languages with small changes and keeping their literal meanings are one of the important features of dialect issues considered in terms of etymology and linguistics. These features in the dialects of main group, including Yazdi accent, are more evident. This study tries to investigate the phonetic and meaning of some archaic words in Zoroastrian community in Khoramshahi district; then, comparing the most important words of Yazdi dialect with ancient languages proved the authenticity of the language and cultural richness of this area. Regarding the researches on dialects, languages, and their diversities which have cognitive, identical, and even training values with recognition of phonetic, semantic and grammatical structures remained in local dialect of dynamic flow of language with a structured system eventually eliminate many language impairments.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

-  ارانسکی، یوسیف.م،(1378)، زبان‌های ایرانی، ترجمۀ علی اشرف صادقی، تهران: سخن.

- اوشیدری، جهانگیر،(1371)، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران: مرکز.

- باقری، مهری،(1380)، تاریخ زبان فارسی، تهران: قطره.

- برهان قاطع، محمدحسین بن خلف تبریزی متخلص به برهان،( 1376)، به سال 1062 هـ .ق، به اهتمام دکتر محمدمعین، تهران: امیرکبیر.

- بندهش هندی(پهلوی ساسانی)،(1368)، تصحیح و ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

-  بهار، مهرداد،(1365)، دیوان اشعار، تهران: توس.

- بهرامی، احسان،(1369)، فرهنگ واژه‌های اوستا، به یاری فریدون جنیدی، دفتر سوم، تهران: بلخ.

- پاشنگ، مصطفی،(1381)، فرهنگ پارسی پاشنگ، ریشه‌یابی واژگان پارسی، زبان‌شناسی و واژگان جهان زبانی، تهران: پاشنگ.

- پاول، هرن؛ هانیریش، هوبشمان،(1356)، اساس اشتقاق فارسی،ترجمه و تنظیم به نقل شواهد فارسی و پهلوی از جلال خالقی مطلق، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- تفضّلی، احمد (1378)، تاریخ ادبیات پیش ازاسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ سوم ، تهران: سخن.

- جلالی نائینی، سید محمد رضا،(1375)، فرهنگ سنسکریت- فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- حسن‌دوست، محمد(1393).فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. دورۀ 5جلدی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

-  داعی الاسلام، سیّد محمد،(1362).فرهنگ نظام، فرهنگ فارسی به فارسی با ریشه‌شناسی و تلفظ واژه‌ها به خط اوستایی، تهران: دانش.

- دوستخواه، جلیل،(1375)،اوستا، ج2، تهران: مروارید.

- دهخدا، علی اکبر،(1377)، فرهنگ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

- رمضانخانی، صدیقه،(1387)، فرهنگ زرتشتیان یزد، تهران: سبحان نور و پایگاه پژوهشی شهر تاریخی یزد.

- سرحدی، ابراهیم،(1388)، ریشه‌یابی سد واژه سیستانی، دفتر نخست، خراسان: سیمرغ.

- سروشیان،جمشید،(1370)،سروش، با مقدمه ابراهیم پورداود، به کوشش: منوچهر ستوده،چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.

- سلّوم، محمدداود،(1384)، فرهنگ واژگان اکدی،ترجمه نادر کریمیان سردشتی، تهران: پژوهشکدۀ زبان و گویش.

- فردوسی، ابوالقاسم،(1384)، شاهنامه(نامۀ باستان)، ویرایش و گزارش به‌کوشش میرجلال‌الدین کزازی، چاپ سوم، تهران: سمت.

-  فلاح پور، سعید؛ (1387)، فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران، تهران: کتابخانه ملی.

- فرهادی راد، یوسف،(1381)، بررسی ریشه‌شناسانه گویش بافت، کرمان: مرکز کرمان شناسی.

- فره وشی، بهرام،(1380)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.

- کاشانی،محمدقاسم بن حاجی محمد،(1338)، فرهنگ مجمع الفرس، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: اسفند.

- لکوک، پیِر،(1387). گویش‌های مرکزی ایران، در راهنمای زبان‌های ایرانی، ویراسته رودریگر اشمیت، زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، چاپ دوم، تهران: ققنوس.

- ماهیارنوابی، یحیی،(1374)، یادگار زریران، تهران: اساطیر.

- محمدی،ابوالقاسم،(1373)،گویش مردم بافق؛ کرمان،کرمان: آموزش عالی خواجه‌نصیرکرمان.

- مزداپور، کتایون،(1374)، واژۀ‌نامه گویش بهدینان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.

- مکنزی، د.ن،(1373)فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- معین، محمد،(1386)، فرهنگ معین، تهران: امیر کبیر.

- مقدّم، محمد،(1342)، راهنمای ریشۀ فعل‌های ایرانی در زبان اوستا و فارسی باستان و فارسی کنونی، تهران: موسسه مطبوعات علمی.

- ناتل خانلری، پرویز،(1387)، تاریخ زبان فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو.

- نوشین، عبدالحسین(1389)، واژه‌نامک، تهران: معین.

2. مقاله‌ها

- صادقی، علی اشرف (1369)،«نقدی بر واژه‌نامۀ یزدی»، مجلۀ زبان‌شناسی،سال هفتم، ش2: ص 242.

- مسرت، حسین(1384)، « واژه‌ها و گویش‌های یزدی»، نامۀ پارسی، سال دهم، ش38: صص 188-181.

- نجف زاده، محمد باقر،(1368)، «نقد و معرفی واژه‌نامه مازندرانی»، مجلۀ زبان‌شناسی، تهران: بنیاد نیشابور.

3- منابع لاتین

- Bartholomae, Ch.(1904). Altiranisches wörterbuch. strassburg: karl j.Trübner.

- Horn,P.,(1893).Grundriss der neupersischen Etymologie,Strassburg

- Rudiger. Sehmitt  Compendium Linguarum Iranicarum.c. 1989