تصویرگری و رمزپردازی، ابزارهایی است که زبان اسطوره همچنین زبان نمادین عرفان برای بیان آموزه های بنیادین خویش برمی گزینند؛ مفهوم دوزخ نیز یکی از موضوع های جهان شمولی است که اسطوره و عرفان به آن پرداخته اند. تصاویر هولناکی که از این مکان اهریمنی و ظلمانی در اساطیر ارائه شده، بیانگر عمق اندیشه و جهان نگری انسان در اعصار کهن بوده، نمایانگر نیازهای عمیق دینی و اخلاقی بشر است. دوزخ، این وادی آتشین و جایگاه ابدی دگردیسی های هراسناک روان، در اغلب متون با کلماتی مربوط به ماده توصیف شده است. آتش دوزخ، بدکاران را کیفر می دهد و از بعدی دیگر، گذرگاهی است برای عروج نفس و نفس در سیر تکاملی اش با گذری نمادین از دوزخ آتشین، به کمال می رسد. همچنین از دیدگاه عرفانی معنی تمثیلی دوزخ اشاره ای است به مراتب بعد و غفلت از تجلیات حق و محجوب بودن به حجاب های نفسانی. اگر آتش دوزخ درونی خاموش شود در آرامشی بهشت گون مسیر کمال درنوردیده می شود. نگاهی بر سیر بینش انسان به مفهوم دوزخ و آموزه هایش، از جهان اسطوره تا عرصۀ عرفان، سبب گستردگی دید و درک عمیق تر ابعاد مختلف ماجرا می شود. پرونده مقاله

تاریخ بیهقی از کتب تاریخی مهمی است که علاوه بر ذکر شواهد و مستندات تاریخی دوران خویش و نکات اخلاقی عبرت‌انگیز، به عنوان متنی با زبان فاخر و سهل ادبی مورد اقبال همگان قرار گرفته است و نمودار کمال دانش و بینش و هنر نویسندگی تاریخ‌نگار نامدار ایران، ابوالفضل بیهقی است که با بهره‌مندی از ذوق سلیم و با به کارگیری ترکیبات بدیع، تعبیرات لغوی، افعال ترکیبی و ضرب‌المثل‌های نغز فارسی، گوی سبقت را از بسیاری، در خلق نثری روان، شاعرانه و به دور از تکلف و پیچیدگی زبان ربوده ؛ به گونه‌ای که اثرش نمونه هنر انشایی محسوب می‌شود که زیبایی را در سادگی کلام می‌جسته است. صراحت زبان ، قوّت کلام و تاثیرگذاری ژرف سخنان وی، موجب تاثیرپذیری زبانی و معنایی شاعران دیگری همچون اخوان‌ثالث و احمد شاملو شده است. بیژن الهی، شاعر، مترجم و نقاش معاصر نیز در برخی از آثارش از ساختار زبانی وی تاثیر پذیرفته که در این مقاله به گونه‌های مختلف تاثیرپذیری وی از نثر تاریخ بیهقی پرداخته شده است. پرونده مقاله

عرفان نظری اساسا بر پایه های تفکر و شناخت بنا شده است، در این رویکرد معرفتی، سالکین سیر الی الله، با نفی وجود از کثرات عالم، آن ها را مظاهر اسماء و صفات و تجلی وجود حق دانستند. اما به نظر می رسد بینش وحدت وجود در تجلی اعیان، پیش از آرای عرفان نظری، در ایران اوستایی نیز وجود داشته است، که نشانی از دیرینگی مفاهیم عرفانی در ایران باستان دارد. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی و تحلیل مشابهت های مفهوم تجلی در این دو بینش عرفانی و حکمی است که به شیوة توصیفی - تحلیلی مورد بررسی قرار می گیرد. بر این اساس پرسش اصلی تحقیق آن است که تفسیر تجلی صور علمیه الهی در عالم وجود چه شباهت هایی با سیر نزول فَرَوَشی های زرتشتی از جهان مینوی به عالم خلقت دارد؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که دیرینگی تجلی علم خداوند در حقایق موجودات عالم امکان در ایران اوستایی نیز مشاهده می شود. همچنان که در مزدیسنا صور معنوی که در ابدان بشر ساکن است، از مرکز حقیقت صادر گردیده و با نام امشاسپندان فروهری شناخته می شوند؛ در عرفان نظری نیز صورت معنوی تعینات هستی اعیان ثابته نام دارند که در مظاهر عالم متجلی هستند و اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺠﻠﻲ ذات ﺣﻖ اﺳﺖ. پرونده مقاله

از اساسی ترین ارکان عرفان اسلامی که آن را اصل برگزیده تصوف می نامند، انسان کامل است. انسان کامل، مظهر تجلّی اسماء الهیست که واسطة فیض حق در میان خلق شده است. در این پژوهش به خرد ابر انسان فریدریش نیچه در کتاب چنین گفت زرتشت از منظر بینش الهی در عرفان اسلامی به شیوۀ توصیفی - تطبیقی پرداخته می شود. این اثر، روایتی فلسفی و شاعرانه است که در آن نیچه دیدگاه‌های خود را از زبان زرتشت بازگو می‌کند. نتایج تحقیق، مبین وجود شباهت هایی میان ابر انسان نیچه و بینش انسان کامل در عرفان اسلامی است. نیچه اراده و بینش درونی معطوف به قدرت را تنها رهیافت حقیقت می پندارد، همچنان که در عرفان اسلامی بینش الهی انسان کامل در پوشش اسماء و صفات، تجلّی حقیقت مطلق هستند. از منظر نیچه اکنون فعلیت مقلّدانه و متحجرانه بشریت، خدای حاضر در عالم شده است و جهانی رنجور را بر اساس احاطة افکار کهنه در پیشگاه خود یکسان می داند. نیچه به مدد ارادۀ مستقل، این عرصه را به بازآفرینی فرا می خواند. از منظر وی، انسان متأثر از آزادی و انتخاب و تحلیل تفکّرات خویش نیست و در میان اعتقادات غیر و ارزیابی های دروغین زندگی ‌کرده‌ است. پس حیات انسان، رسالت والاتری نسبت به بی حاصلی و تبعیت منفعل دارد، همچنان که در عرفان اسلامی، انسان با مجاهدات نفس بر عالم ماده و ظواهر آن پشت کرده و در بینش الهی، حقایق هستی را باز می یابد و به معرفت وجودی خویش نائل می‌شود. پرونده مقاله

سماع اهل تصوف و عرفان از دو منظر قابل بررسی است: یکی سماع رسمی که دارای آداب و رسوم و ترتیباتی خاص است و موافقان و مخالفان آن فراوانند؛ دیگر سماعی که ناظر بر مراتب تکاملی و تبدّلات وجودی سالک است. یکی از عمده‌ترین دلایل مخالفان با مکتب تصوّف، سماع ترسّمی است. از اسرارالتوحید برمی‌آید که از زمان ابوسعید ابوالخیر این اختلاف نظرهای عقیدتی در مورد سماع فراوان بوده است. برخی از صاحب‌نظران آن را غذای روح دانسته، از آن بر حالت و صفت روحانی تعبیر می‌کنند و سماع این جهان را سایه‌ای از آن حقیقت مجرد فرض می‌کنند و برخی دیگر آن را آلت شیطان دانسته‌اند. سعدی سماع را خاص هر کسی نمی‌داند و معتقد است که از هزاران تن، سماع تنها در یک نفر (آشنایان راه) اثر خواهد کرد. در این مقاله کوشیده شده است ضمن بررسی این اختلاف نظرها، به بررسی سماع از دیدگاه اهل سماع و رویکرد سعدی بدان پرداخته شود. پرونده مقاله

چکیده حافظ به جهت نگرش ویژه به عالم هستی، دیدگاه‌های خاصّ فلسفی و عرفانی و شرح و بیان تجربۀ آن کشفیاتِ اندیشمندانه، ناگزیر با ابهام و ایهام همراه است؛ بنابراین تبیین آن به روشنی امکان‌پذیر نیست. او شگردهای گوناگون بیانی را می‌‌آزماید و از تمثیل‌های بایسته‌ای بهره می‌گیرد که بر بنیاد درون‌مایۀ اندیشه‌های وی شکل گرفته و گاه در تقابل و تضادّ با اندیشه‌های این جهانی است و برای نیل بدین مقصود، از شگردی خاصّ بهره می‌گیرد؛ در اشعارش با زبان دوم یعنی زبانی حرفه‌ای و فراتر از زبان سطحی و عمومی که درک آن برای همگان امکان پذیر است، سخن می‌گوید و از این روست که سخن او در لایه‌های مختلف معنایی اشعارش، ایستا نمی‌ماند و به دلیل افکار ژرف فلسفی و عرفانی، بیان او در پیوند با شگردهای هنری به بالاترین سطح زبانی دست می‌یابد و بدین ترتیب با دو سطح خوانش سطحی و عامیانه؛ و سطح خوانش حرفه‌ای و ژرف‌کارانه در شعر او می‌توان به چهار سطح معنایی لفظی، تمثیلی، اخلاقی و باطنی (عرفانی) دست یافت. استفاده از کلمات چند معنایی، بهره‌مندی از کنایه‌ها در ظرفیت‌های تازة معنایی، متغییر بودن معنای کلمات و ترکیبات مختلف در بافت کلّی کلام به سبب ساختارهای خاص نحوی، تعلیق معنا به جهت امکان تبدیل ترکیب‌های اضافی و وصفی و مراجع ضمیر و.... این امکان را در شعر او پدید آورده است. این چند بُعدی بودن ابیات و لایه‌های معنایی تعبیه شده در آن، به‌گونه‌ای است که مخاطب پس از خوانش‌های مکرّر، باز هم به کشف‌هایی تازه دست می‌‌یابد و بدین ترتیب همواره با متنی پویا و زاینده، روبه‌روست. پرونده مقاله