تحلیل گفتمان معلولیت به مثابه یک مسأله اجتماعی (با تأکید بر قوانین معاصر ایران)

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

فرزاد محمدی پور ¹ , سروش فتحی ² , طهمورث شیری ³

1 - دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسایل اجتماعی ایران،واحد تهران مرکز،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.
2 - دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)[e-mail]
3 - دانشیارگروه جامعه شناسی،عضوهیات علمی دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران مرکز،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.

تاریخ دریافت : 1400/04/28 تاریخ پذیرش : 1400/07/27 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: گفتمان, قوانین, معلولیت, دیرینه شناسی,

چکیده مقاله :

معلولیت و جایگاه ویژه آن در مباحث اجتماعی و پروبلماتیک شدن آن -که حاصل رویکرد های منفی، درک‌ها و برداشت‌ های نادرست و فعالیت‌ های سازمانی است که از فرایند استثنا سازی و نشان گذاری برآمده‌اند-توجه اندیشمندان این حوزه را از نگرش"پزشکی محور" به نگاه با زاویه اجتماعی تغییرداده است. با سیری در چگونگی و چرایی شکل گیری گفتمان ها می توان عناصرگفتمانی و محیط غالب پیدایش گفتمان را به عنوان دو موضوع اساسی در بروز و ظهور هر نوع گفتمانی ردیابی نمود. هدف این مطالعه، بررسی گفتمان معلولیت و بازتعریف آن در قوانین معاصر ایران در یک پس زمینه و بافت تاریخی می باشد. همچنین، پژوهش حاضر می کوشد با تمرکز بر چگونگی تغییر این گفتمان، باز تعریف گفتمانی معلولیت در متون قوانین معاصر ایران را واکاوی کند. از لحاظ نظری، در پی بهره گیری از نظریه دیرینه شناسی فوکو (تبارپژوهی نظام های اجتماعی) و "تاریخیت" گفتمانی است. این مطالعه با رجوع به اسناد رسمی، مدارک مکتوب، کتب و مقالات به بازشناسی سیرتاریخی بروز و تغییر گفتمان اجتماعی- قانونی و فرهنگی درخصوص "گفتمان معلولیت" پرداخته و حتی الامکان، به ارائه شواهد و مثال ها می پردازد. روش انجام این بررسی عمدتا تاریخ محور بوده است.یافته ها نشان می دهد قوانین به عنوان نشانه تجلی قدرت دستگاه حاکمه- یا همان زمینه شکل گیری گفتمان منظور نظر فوکو- در خصوص ایجاد نگرش شهروندی به افراد دارای معلولیت محصول تحولات ایجاد شده درگونه های گفتمانی معلولیت و تحریر قوانین "حمایتگرانه" از آنها دفعتاً و یکباره در ساختار اجتماعی ایران حاصل نگردیده و در واقع به نوعی ادامه روند نوخواهی و پیدایی مطالبه گری اجتماعی افراد دارای معلولیت محسوب می گردد. این گونه مطالبه گری های حق مدارانه از یک سو حاصل جنبش های اجتماعی چه در ایران معاصر و چه در ابعاد وسیع تر محصول افزایش آگاهی های اجتماعی و وسعت یافتن حوزه مطالبات شهروندی به حساب می آید.

چکیده انگلیسی:

Disability and its special position in social issues has changed the attention of thinkers in this field from a "medical-oriented" to a social perspective. By looking at how and why discourses are formed, we can trace the elements of discourse and the dominant environment of discourse as two basic issues in the emergence of any type of discourse. The purpose of this study is to investigate the discourse of disability and redefine it in contemporary Iranian law in a historical context. Also, the present study tries to explore the redefinition of the discourse of disability in the texts of contemporary Iranian law by focusing on how this discourse has changed. This study, by referring to official documents, written documents, books and articles, recognizes the historical course of the emergence and change of socio-legal and cultural discourse on "disability discourse" and, if possible, provides evidence and examples. The method of this study is mainly history-oriented and theoretically seeks to use Foucault's theory of paleontology (the study of social systems) and the "historicity" of discourse.The changes in the discourse types of disability or the writing of "protective" laws have not been achieved from them all at once in the social structure of Iran and in fact it is considered as a continuation of the process of greed and the emergence of social demands of people with disabilities. Such right-wing demands are on the one hand the result of social movements both in contemporary Iran and in a wider dimension, the product of increasing social awareness and expanding the scope of citizenship demands. 

منابع و مأخذ:

• آزادارمکی،ت،وشرفی ساعی،م ،ح(1390)،تبیین جامعه شناختی روابط جنسی آنومیک درایران.خانواده پژوهی،462-435.


• اسدی،زهره(1387)،بررسی مشکلات اجتماعی واقتصادی زنان دارای همسرمعلول جسمی وحرکتی،پایان نامه کارشناسی ارشدمدیریت توانبخشی،دانشگاه علوم بهزیستی وتوانبخشی


• استوری، ج (1385)، مطالعات فرهنگی درباره فرهنگ عامه، ترجمه حسین پاینده، تهران: نشر آگه.


• باباپور،جعفر،خدایی،محمدرضا،میراب زاده،آرش(1393)،بیمارستان روانپزشکی رازی درگذرتاریخ،مجله روانپزشکی وروانشناسی،دوره بیستم صص282-276


• بشیریه‌،حسین‌،(1378) ،گذار به دموکراسی،تهران،ایران،انتشارات نگاه معاصر


• بوستانی، د؛ ودیگری (1388)، مقدمه ای بر ابعاد و گستره دستگاه نظری میشل فوکو. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. بهار و تابستان. صص 99-53.


• پورمحمدی،نعیمه،(1395)،معلولیت ومعلولان ازنگاه الهیات وفلسفه پست مدرن،نشست پژوهشکده ادیان ومذاهب 12 اسفند.


• پایگاه اینترنتی پیمان نامه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت سال2002 www.ada.gov


• توسلی،غلامعباس،(1383)نظریه های جامعه شناسی،تهران،ایران،انتشارات سمت


• سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،اسناد شماره های،2454151-3310575—1686359-1395819


• سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامیhttps://rc.majlis.ir/fa/law/show/96182


• شریفیان ثانی،مریم،سجادی،حمیرا،طلوعی،فرشته،کاظم نژاد،انوشیروان(1385)دختران وزنان دچارمعلولیت جسمی-حرکتی:نیازهاومشکلات،مجله توانبخشی تابستان 85،دوره7،صص41-48


• جبلی، خدیجه ( 1391)،جامعه شناسی معلولیت، تهران:انتشارات علمی.


• جلائی پور، حمیدرضا، محمدی،جمال(1387 )، نظریه های متأخر جامعه شناسی،تهران، نشر نی، چاپ اول.


• حسینی، نگین (1393) ،درآمدی بر مطالعات معلولیت با رویکرد جامعه شناسی. انتشارات سیمای شرق.


• عبدالهی، حمید، اکبر پیری و موقرنریین، منصور ( 1390)، داغ ننگ وهویت اجتماعی، بررسی موردی عوامل اجتماعی داغ ننگ زننده برافراد دارای معلولیت جسمانی آشکارمجله بررسی مسائل اجتماعی ایران. سال دوم، شماره پنجم و ششم.


• غفاری،غلامرضا وتاج الدین،محمدباقر( 1384) ،شناسایی مولفه های محرومیت اجتماعی. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال چهارم، شمارۀ 17 .


• کلدی،علیرضا (1379)،بررسی نگرش مردم نسبت به معلولین ،فصلنامه علوم اجتماعی،شماره 11و12 ،ص 185.


• صالح پور، ی. وادیب سرشکی، ن. (2001 )معلولیت و فرهنگ ایرانی،دانشگاه بهداشت وعلوم توانبخشی، گروه نیازهای ویژه،تهران،ایران


• محسنی،منوچهر(1357)،جامعه شناسی پزشکی وبهداشت،کتابخانه طهوری،تهران،ایران


• موسسه مطالعات تاریخ معاصرایران،مطلب شماره8055 http://www.iichs.ir/s/8055


• هیلندر،ا.(2006 )اساس توانبخشی مبتنی برجوامع،دوره معلولیت وبازتوانی سازمان بهداشت جهانی،ژنو، سوییس.


• یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389)نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه‌ هادی جلیلی،تهران،ایران،نشرنی


• Asch, Adrienne. 2004. “Critical Race Theory, Feminism, and Disability.” In Gendering Disability, edited by Bonnie G. Smith and Beth Huchinson, 9-44. New Jersey: Rutgers University Press, 2004.


• Eliyason, Yan. 2007. “We should recall that the quality of a society is ultimately determined by how it deals with and treats its mostvulnerable citizens.


• Foucault, M. (1970). The Archeology of Knowledge. Trans. A. M. Sheridan Smith, London: Tavistock Publications.


• Haegele, J. and S. Hodge. 2016. “Disability Discourse: Overview and Critiques of the Medical and Social Models.” Quest 68(2): 193-206.


• Harpur Paul, ‘Embracing the New Disability Rights Paradigm: The Importance of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities’ (2012) 27 Disability & Society 1, 2.


• Katz,I&Glass،C." An Ambivalance Theory of Behavior Tower the stigmatized"،in w.Austin et al.(eds) The social psycholgy of Intergroup Relations.Monterey،CA.Brooks.1979


• Lord Janet E and Michael A. Stein, ‘The Domestic Incorporation of Human Rights Law and the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities’ (2008) 83 Washington Law Review 449, 452.


• Meekosha, Helen and Karen Soldatic. 2011.“Human Rights and the Global South: the case of disability.” Third World Quarterly 32(8): 1383–1398.


• Rimmerman, Arie. 2013. Social Inclusion of Persons with disabilities: National and International Perspectives. New York: Cambridge University Press.


• Stein, Michael Ashley and Penelope J.S. Stein. 2007. “Beyond Disability Civil Rights.” Harvard Law School, http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/gladnetcollect.


• Toboso, Mario. “Rethinking disability in Amartya Sen’s approach: ICT and equality of opportunity.” Ethics and Information Technology 13(2): 107-118..

 

• Abdollahi, Hamid, Akbar Piri and Mogharnarein, Mansour (2011), stain of social identity and stigma, a case study of social factors of stigma on people with obvious physical disabilities, Journal of Social Issues of Iran. Second year, No. 5 and 6.


• Archive of the National Library of Iran Documentation Center.


• Asch, Adrienne. 2004. “Critical Race Theory, Feminism, and Disability.” In Gendering Disability, edited by Bonnie G. Smith and Beth Huchinson, 9-44. New Jersey: Rutgers University Press, 2004.


• Asadi, Zohreh (2008), A Study of Social and Economic Problems of Women with Physical and Motor Disabled Spouses, M.Sc. Thesis in Rehabilitation Management, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences.


• Azadarmaki, T,&ashrafi Saei, M, H (2011), Sociological explanation of anomic sexual relations in Iran. Family Research, P.p: 435-462


• Babapour, Jafar, Khodaei, Mohammad Reza, Mirabzadeh, Arash (2014), Razi Psychiatric Hospital , Journal of Psychiatry and Psychology through history, Volume 20, P.p: 276-282


• Bashirieh, Hossein, (1999), Transition to Democracy, Tehran, Iran, Negahe-Moaser Publications


• Bustani and others (2009), an introduction to the dimensions and scope of Michel Foucault's system theory, Journal of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, spring and summer.P.p: 53-99.


• Eliyason, Yan. 2007. “We should recall that the quality of a society is ultimately determined by how it deals with and treats its mostvulnerable citizens.


• Foucault, M. (1970). The Archeology of Knowledge.Trans. A. M. Sheridan Smith, London: Tavistock Publications.


• Ghaffari, Gholamreza and Tajodin, Mohammad Baqer (2005), Identifying the components of social deprivation. Social Welfare Quarterly, Fourth Year, No. 17.


• Haegele, J. and S. Hodge. 2016. “Disability Discourse: Overview and Critiques of the Medical and Social Models.” Quest 68(2):P.p: 193-206.


• Harpur Paul, ‘Embracing the New Disability Rights Paradigm: The Importance of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities’ (2012) 27 Disability & Society 1, 2.


• Hillander,A.(2006) Basis of Community-Based Rehabilitation , Disability and Rehabilitation Course of WHO, Geneva, Switzerland.


• Hosseini,Negin (2014),An Introduction to Disability Studies with a Sociological Approach, Simaye-Shargh Publications.


• Hosseini Seyed Hassan,Safari Fatemeh (2008) , Disability, social poverty. Social Journal of Social Welfare, Fall-Winter Volume 8 Numbers 30 and 31. P.p: 265 - 284


• Institute of Iranian Contemporary Historical Studies, Article No. 8055 http://www.iichs.ir/s/8055.


• Jalaeipour, Hamidreza, Mohammadi, Jamal (2008), Recent Sociological Theories, Tehran, Ney Publications, First Edition.


• Jebli, Khadijeh (2012), Sociology of Disability, Tehran: Scientific Publications.


• Kaldi, Alireza (2000), A Survey of People's Attitudes Towards the Disabled, Quarterly of social Sciences, No. 11 and 12, p: 185.


• Katz ,I & Glass،C."An Ambivalance Theory of Behavior Tower the stigmatized"،in w.Austin et al.(eds) The social psycholgy of Intergroup Relations.Monterey،CA.Brooks.1979


• Lord Janet E and Michael A. Stein, ‘The Domestic Incorporation of Human Rights Law and the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities’ (2008) 83 Washington Law Review.P.p: 449, 452.


• Meekosha, Helen and Karen Soldatic. 2011.“Human Rights and the Global South: the case of disability.” Third World Quarterly 32(8): 1383–1398.


• Mohseni, Manouchehr (1978), Sociology of Medicine and Health, Tahoori Library, Tehran, Iran.


• National Library of Iran, Documents No., 2454151-3310575—1686359-1395819


• Pourmohammadi, Naeimeh, (2016), Disability and the Disabled from the Perspective of Postmodern Theology and Philosophy, Meeting of the Research Institute of Religions, March 3


• Rimmerman, Arie. 2013. Social Inclusion of Persons with disabilities: National and International Perspectives. New York: Cambridge University Press.


• Salehpour, Y. and adib Sereshki, n. (2001) Disability and Iranian Culture, University of Health and Rehabilitation Sciences, Department of Special Needs, Tehran, Iran.


• Sharifian Thani, Maryam, Sajjadi, Homeira, Tolouei, Fereshteh, Kazemnejad, Anoushirvan (2006) Girls and women with physical disabilities: needs and problems, Journal of Rehabilitation, Summer 85, Volume 7, P.p: 41-48.


• Stein, Michael Ashley and Penelope J.S. Stein. 2007. “Beyond Disability Civil Rights.” Harvard Law School, http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/gladnetcollect.


• Story, J (2006), Cultural Studies on Popular Culture, translated by Hossein Payandeh, Tehran: Agah Publishing.


• Sharifian Thani, Maryam, Sajjadi, Homeira, Tolouei, Fereshteh, Kazemnejad, Anoushirvan (2006) Girls and women with physical disabilities: needs and problems, Journal of Rehabilitation, Summer 85, Volume 7, P.p: 41-48.


• Tavassoli, Gholamabbas, (2004) Sociological Theories, Tehran, Iran, Samat Publications.


• Toboso, Mario. “Rethinking disability in Amartya Sen’s approach: ICT and equality of opportunity.” Ethics and Information Technology 13(2): P.p: 107-118.


• Yorgenson, Marianne, and Louise Phillips (2010) Theory and Method in Discourse Analysis, translated by Hadi Jalili, Tehran, Iran, Ney publications.


• website of Convention for Protecting the Rights of Individuals with Disabilities in 2002, ada.gov.


• Website of the Research Center of the Islamic Consultative Assembly https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96182.