تحلیل نوسنگی‌شدن شرق آذربایجان (استان اردبیل) بر مبنای شواهد باستان‌شناسی قوشاتپه شهریری
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ
حسن درخشی
1
(استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، شوشتر، ایران.)
علیرضا هژبری نوبری
2
(دانشیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)
کلید واژه: اردبیل, آذربایجان, نوسنگی, قوشاتپه, دریاچه اورمیه,
چکیده مقاله :
دوره نوسنگی را می‌توان رویداد مهم و نقطه عطف در تاریخ و زندگی بشر دانست چراکه این دوره تحولی است از وابستگی انسان به طبیعت به کنترل و مدیریت او بر آن. روندهای منجر به این تحول بسیار پیچیده و در برگیرنده عوامل مهم اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی است. مطالعات باستان‌شناختی نشان می‌دهد که با هموار شدن عوامل مذکور، چندین منطقه در خاورنزدیک نوسنگی‌شدن را تجربه کردند و آذربایجان، جزء نواحی حاشیه‌ای و نوسنگی این منطقه اشاعه و بازتاب کانون‌های نوسنگی بود. بدین ترتیب که در مرحله واپسین نوسنگی گروه‌های غیر بومی نخستین بار دشت‌های پیرامون دریاچه ارومیه را به عنوان مرکز ناحیه مورد استقرار قرار دادند و دگرباره همین مرکز در گذر زمان خود کانون اشاعه به حومه گردید. دلایل مهم این امر را می‌توان افزایش زیست‌گاه‌ها و به تناسب آن افزایش جمعیت دانست که خود محرکی برای کوچ گروه‌هایی از این جمعیت شد. اینان بیشتر ترکیبی از چراگردانان فصلی بودند که سایر نواحی دور از دریاچه را شناسایی کرده و در مناطق مستعد آن مستقر گردیدند. یکی از این نواحی دور از مرکز دشت مشکین شهر است که محوطه قوشاتپه شالوده و معرف نخستین استقرار آن است. در این مقاله، ضمن تشریح و تحلیل دوره نوسنگی در آذربایجان و به‌ویژه مناطق شرقی آن (استان اردبیل)، بر اساس داده‌های قوشاتپه این نتیجه حاصل گردید که اولاً این محوطه از نظر زمانی در واپسین سده هزاره ششم و اوایل هزاره پنجم ق.م توسط مردمان آشنا با فرهنگ نوسنگی دریاچه ارومیه شکل گرفت. ثانیاً از آن زمان تعامل و همگرایی پایدار و دایمی میان قوشاتپه و فرهنگ‌های دریاچه ارومیه حتی در دوره کلکولیتیک نیز تداوم یافت.
Neolithic period is an important event and turning point in history and life of human being, since this era is a change from human dependence in nature to its control and management. The process of this evolution is quite complicated and included important social, economical, cultural and environmental factors. Along with the mentioned factors above, archeological studies show that many areas in near-east have experienced Neolithisation, while the other zones such as Azerbaijan were part of marginal districts, and the Neolithisation of these zones was the diffusion and reflection of Neolithic centers. Therefore, peripheral plains near the lake -as a center of regionwere settled for first the time by non-regional groups in the last stage Neolithic, and again the same center(peripheral plains beside lakes) was diffused to district with the passage of time. The important reasons can be the increase of settlements and consequently population which triggered the immigration of some groups of the population that consisted of seasonal transhumance. They were more of seasonal pastoral people who identified and settled in other zones far from lakes, such as one of the far regions from center in Meshkin Shahr Plain where Ghousha Tepe was the first of its settlement site. Having explained and analyzed the Neolithic period in Azerbaijan in this paper, particularly its eastern area(Ardebil province) - on the basis of archaeological data of Ghousha tepe, it was concluded that this site, at first, was formed at last century of 6th millennium and at the beginning of 5th millennium by people who were familiar with Neolithic culture of lakes. And secondly, since then, the permanent convergence and cooperation lasted between Ghousha Tepe and Uremia Lake even in Chalcolithic era.
_||_
