بسط طرح‌واره‌های تصویری و مفهومی دل در غزلیات شمس براساس نظریه لیکاف وجانسون
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
لیلا باقری
1
,
پرستو یمینی
2
,
اشرف چگینی
3
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران ( مسئول نویسنده)
3 - گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی ورامین واحد پیشوا، ایران.
کلید واژه: مولانا, طرح‌واره‌های تصویری, مفهوم انتزاعی دل, لیکاف و جانسون.,
چکیده مقاله :
در زبان‌شناسی شناختی، طرح‌واره‌های تصویری و استعاره‌های مفهومی ساختارهایی بنیادین در ذهن انسان‌اند که از تعامل پیاپی او با بدن، فضا و جهان پیرامون شکل می‌گیرند. این ساختارها امکان تصویرسازی و معناپردازی مفاهیم انتزاعی را از رهگذر بازتاب تجربه‌های حسی و فضایی فراهم می‌سازند.لیکاف و جانسون (1980) در نظریه خود بر این نکته تأکید می‌کنند که نظام مفهومی انسان ماهیتی استعاری دارد و ادراک جهان از خلال تجربه‌های بدنی و شناختی سامان می‌گیرد. پژوهش حاضر، با رویکرد شناختی و روش توصیفی-تحلیلی، به تحلیل مفهوم انتزاعی «دل» در غزلیات شمس می‌پردازد و می‌کوشد پاسخ دهد چگونه طرح‌واره‌های تصویری در این غزلیات برای بازنمایی مفهوم انتزاعی «دل» به‌کار رفته‌اند و این طرح‌واره‌ها چگونه در انتقال مفاهیم عاطفی و شناختی مرتبط با «دل» نقش ایفا می‌کنند. داده‌های پژوهش شامل گزیده‌هایی از غزلیات شمس است که مفهوم «دل» در آن‌ها به‌صورت استعاری و تصویری مطرح شده است. تحلیل داده‌ها بر اساس چارچوب نظری طرح‌واره‌های تصویری انجام شد تا الگوها و ساختارهای ذهنی پشت استعاره‌های مرتبط با «دل» استخراج شود. یافته‌ها نشان می‌دهد طرح‌واره‌های متنوعی همچون «ظرف»، «جهان»، «مسافر» و «نیروی فعال» برای بازنمایی «دل» به‌کار رفته‌اند. این طرح‌واره‌ها «دل» را به‌عنوان مفهومی چندبعدی، شامل ابعاد عاطفی و شناختی، به‌شکلی ملموس و قابل فهم در زبان و شعر جلوه‌گر می‌سازند و نقشی کلیدی در انعکاس نگرش‌های عرفانی و فلسفی شاعر نسبت به هستی و معنای زندگی ایفا می‌کنند. این پژوهش دریچه‌ای نو به فهم لایه‌های عمیق معنایی «دل» در ادبیات فارسی می‌گشاید.
In cognitive linguistics, image schemas and conceptual metaphors are core mental structures shaped by ongoing interaction with the body, space, and the world. These structures enable the visualization and conceptualization of abstract concepts through the reflection of sensory and spatial experiences. Lakoff and Johnson (1980) argue that the human conceptual system is inherently metaphorical and that our understanding of the world is shaped through embodied and cognitive experience. This study, using a cognitive approach and a descriptive-analytical method, explores the abstract concept of del (heart) in Rumi’s Ghazaliyāt-e Shams and examines how image schemas are employed to represent del, and how they contribute to the expression of its emotional and cognitive dimensions. The data consists of selected verses from Ghazaliyāt-e Shams in which the concept of del is presented metaphorically and visually.The analysis was conducted based on the theoretical framework of image schemas to identify the cognitive patterns and mental structures underlying metaphors related to del. The findings reveal that various schemas such as container, world, traveler, and active force are employed to represent del. These schemas present del as a multidimensional concept—encompassing both emotional and cognitive aspects—in a tangible and comprehensible manner within the language of poetry. They play a key role in reflecting the poet’s mystical and philosophical perspectives on existence and the meaning of life. This study opens a new window into understanding the deep semantic layers of del in Persian literature.
قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
جرجانی، میرسیدشریف، بیتا، التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
دهخدا، علی اکبر. (1365). لغت نامه، ج 38 ، تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا.
رازی، نجمالدین. ( 1314). مرصادالعباد، چاپ سنگی، بی جا.
راسخ‌مهند، محمد (1392). درآمدی بر زبان شناسی شناختی، تهران: سمت، چاپ سوم.
سجادی، سید جعفر. (1379). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
صفوی، کورش. (1387). درآمدي بر معني‌شناسي.تهران: سوره مهر.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1375). کلیات شمس تبریزی، تهران ، نشر اقبال.
کاشانی، عزالدین محمود. (1385). مصباحه الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلالالدین همایی، چاپ نهم ، تهران: نشر هما.
کوچش، زولتان. (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم. تهران: سمت.
گندمکار، راحله. (1396). استعاره‌هایی که باور داریم. چاپ اول. تهران: علمی.
هاوکس، ترنس. (1377). استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهري. تهران: نشرمرکز.
مقالات خانی خلیفه محله، ژولیا و همکاران. (1403). استعاره‌های مفهومی« غم» درغزلیات حافظ با رویکرد زبان‌شناسی شناختی، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دورة 16، شمارة 62، زمستان1403، صص124-152.
صفوی، کوروش.(1383). مرگ استعاره، مجلةدانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، شمارة ،۱ (پیاپی ۱۴۴)، 1-16.
فضایلی، سودابه.(1384). جام و نمادهایش، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگی، دورة 3، ش 3-4.
لاتین Lakoff, G. Women (1987), Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about Min. Chicago: Chicago University Press.
Johnson, M. (1987). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.
The Holy Quran, translated by Mohammad Mahdi Foladvand.
Jorjani, Mirsayed Sharif, Beta, Al-Ta'rifat, Tehran: Naser Khosrow.
Dehkhoda, Ali Akbar. (1986). Dictionary, Vol. 38, Tehran: Dehkhoda Dictionary Institute.
Razi, Najm al-Din. (1314). Marsad al-Ibad, lithograph, out of place.
Rasek-Mohanand, Mohammad (2013). An Introduction to Cognitive Linguistics, Tehran: Samt, third edition.
Sajjadi, Seyyed Jafar. (1379). Dictionary of Mystical Terms and Expressions, Tehran: Tahori.
Safavi, Kourosh. (2008). An Introduction to Semantics. Tehran: Sureh Mehr.
Forouzanfar, Badi'ez-Zaman. (1375). Summary of Shams Tabrizi, Tehran, Iqbal Publications.
Kashani, Ezzeddin Mahmoud. (2006). Misbaha al-Hidayyah and Miftah al-Kifayyah, edited by Jalal al-Din Homaei, 9th edition, Tehran: Homa Publishing.
Kochs, Zoltan. (2014). A Practical Introduction to Metaphor, translated by Shirinpour Ebrahim. Tehran: Samt. Gandomkar, Raheleh. (2017). Metaphors We Believe. First Edition. Tehran: Elmi.
Hawkes, Terence. (1998). Metaphor. Translated by Farzaneh Taheri. Tehran: Markaz Publishing House.
Articles Khani Khalifa Mahalle, Julia et al. (1403). Conceptual metaphors of "sadness" in Hafez's ghazals with a cognitive linguistic approach, Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), Volume 16, Issue 62, Winter 1403, pp. 124-152.
Safavi, Kourosh. (2004). The Death of Metaphor, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Mashhad, Issue 1 (144th issue), 1-16.
Fazaili, Sudabeh (2005). The Cup and Its Symbols, Cultural Heritage and Tourism Research Institute, Volume 3, No. 3-4.
Latin Lakoff, G. Women (1987), Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about Min. Chicago: Chicago University Press.
Johnson, M. (1987). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.
