بسط طرح‌واره‌های تصویری و مفهومی دل در غزلیات شمس براساس نظریه لیکاف وجانسون
الموضوعات :
لیلا باقری
1
,
پرستو یمینی
2
,
اشرف چگینی
3
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران ( مسئول نویسنده)
3 - گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی ورامین واحد پیشوا، ایران.
الکلمات المفتاحية: مولانا, طرح‌واره‌های تصویری, مفهوم انتزاعی دل, لیکاف و جانسون.,
ملخص المقالة :
در زبان‌شناسی شناختی، طرح‌واره‌های تصویری و استعاره‌های مفهومی ساختارهایی بنیادین در ذهن انسان‌اند که از تعامل پیاپی او با بدن، فضا و جهان پیرامون شکل می‌گیرند. این ساختارها امکان تصویرسازی و معناپردازی مفاهیم انتزاعی را از رهگذر بازتاب تجربه‌های حسی و فضایی فراهم می‌سازند.لیکاف و جانسون (1980) در نظریه خود بر این نکته تأکید می‌کنند که نظام مفهومی انسان ماهیتی استعاری دارد و ادراک جهان از خلال تجربه‌های بدنی و شناختی سامان می‌گیرد. پژوهش حاضر، با رویکرد شناختی و روش توصیفی-تحلیلی، به تحلیل مفهوم انتزاعی «دل» در غزلیات شمس می‌پردازد و می‌کوشد پاسخ دهد چگونه طرح‌واره‌های تصویری در این غزلیات برای بازنمایی مفهوم انتزاعی «دل» به‌کار رفته‌اند و این طرح‌واره‌ها چگونه در انتقال مفاهیم عاطفی و شناختی مرتبط با «دل» نقش ایفا می‌کنند. داده‌های پژوهش شامل گزیده‌هایی از غزلیات شمس است که مفهوم «دل» در آن‌ها به‌صورت استعاری و تصویری مطرح شده است. تحلیل داده‌ها بر اساس چارچوب نظری طرح‌واره‌های تصویری انجام شد تا الگوها و ساختارهای ذهنی پشت استعاره‌های مرتبط با «دل» استخراج شود. یافته‌ها نشان می‌دهد طرح‌واره‌های متنوعی همچون «ظرف»، «جهان»، «مسافر» و «نیروی فعال» برای بازنمایی «دل» به‌کار رفته‌اند. این طرح‌واره‌ها «دل» را به‌عنوان مفهومی چندبعدی، شامل ابعاد عاطفی و شناختی، به‌شکلی ملموس و قابل فهم در زبان و شعر جلوه‌گر می‌سازند و نقشی کلیدی در انعکاس نگرش‌های عرفانی و فلسفی شاعر نسبت به هستی و معنای زندگی ایفا می‌کنند. این پژوهش دریچه‌ای نو به فهم لایه‌های عمیق معنایی «دل» در ادبیات فارسی می‌گشاید.
قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
جرجانی، میرسیدشریف، بیتا، التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
دهخدا، علی اکبر. (1365). لغت نامه، ج 38 ، تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا.
رازی، نجمالدین. ( 1314). مرصادالعباد، چاپ سنگی، بی جا.
راسخ‌مهند، محمد (1392). درآمدی بر زبان شناسی شناختی، تهران: سمت، چاپ سوم.
سجادی، سید جعفر. (1379). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
صفوی، کورش. (1387). درآمدي بر معني‌شناسي.تهران: سوره مهر.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1375). کلیات شمس تبریزی، تهران ، نشر اقبال.
کاشانی، عزالدین محمود. (1385). مصباحه الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلالالدین همایی، چاپ نهم ، تهران: نشر هما.
کوچش، زولتان. (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم. تهران: سمت.
گندمکار، راحله. (1396). استعاره‌هایی که باور داریم. چاپ اول. تهران: علمی.
هاوکس، ترنس. (1377). استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهري. تهران: نشرمرکز.
مقالات خانی خلیفه محله، ژولیا و همکاران. (1403). استعاره‌های مفهومی« غم» درغزلیات حافظ با رویکرد زبان‌شناسی شناختی، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دورة 16، شمارة 62، زمستان1403، صص124-152.
صفوی، کوروش.(1383). مرگ استعاره، مجلةدانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، شمارة ،۱ (پیاپی ۱۴۴)، 1-16.
فضایلی، سودابه.(1384). جام و نمادهایش، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگی، دورة 3، ش 3-4.
لاتین Lakoff, G. Women (1987), Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about Min. Chicago: Chicago University Press.
Johnson, M. (1987). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.
The Holy Quran, translated by Mohammad Mahdi Foladvand.
Jorjani, Mirsayed Sharif, Beta, Al-Ta'rifat, Tehran: Naser Khosrow.
Dehkhoda, Ali Akbar. (1986). Dictionary, Vol. 38, Tehran: Dehkhoda Dictionary Institute.
Razi, Najm al-Din. (1314). Marsad al-Ibad, lithograph, out of place.
Rasek-Mohanand, Mohammad (2013). An Introduction to Cognitive Linguistics, Tehran: Samt, third edition.
Sajjadi, Seyyed Jafar. (1379). Dictionary of Mystical Terms and Expressions, Tehran: Tahori.
Safavi, Kourosh. (2008). An Introduction to Semantics. Tehran: Sureh Mehr.
Forouzanfar, Badi'ez-Zaman. (1375). Summary of Shams Tabrizi, Tehran, Iqbal Publications.
Kashani, Ezzeddin Mahmoud. (2006). Misbaha al-Hidayyah and Miftah al-Kifayyah, edited by Jalal al-Din Homaei, 9th edition, Tehran: Homa Publishing.
Kochs, Zoltan. (2014). A Practical Introduction to Metaphor, translated by Shirinpour Ebrahim. Tehran: Samt. Gandomkar, Raheleh. (2017). Metaphors We Believe. First Edition. Tehran: Elmi.
Hawkes, Terence. (1998). Metaphor. Translated by Farzaneh Taheri. Tehran: Markaz Publishing House.
Articles Khani Khalifa Mahalle, Julia et al. (1403). Conceptual metaphors of "sadness" in Hafez's ghazals with a cognitive linguistic approach, Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), Volume 16, Issue 62, Winter 1403, pp. 124-152.
Safavi, Kourosh. (2004). The Death of Metaphor, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Mashhad, Issue 1 (144th issue), 1-16.
Fazaili, Sudabeh (2005). The Cup and Its Symbols, Cultural Heritage and Tourism Research Institute, Volume 3, No. 3-4.
Latin Lakoff, G. Women (1987), Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about Min. Chicago: Chicago University Press.
Johnson, M. (1987). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.
