تحلیل ریسک آسیب پذیری سکونتگاههای انسانی در برابر زلزله (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان لامرد)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علی شکور ¹ (استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران)
فضل اله کریمی قطب آبادی ² (دانشجوی دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
محمد ملکی ³ (کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/02/25 تاریخ پذیرش : 1396/04/19 تاریخ انتشار : 1396/04/01

کلید واژه: شهرستان لامرد, آسیب‌پذیری, زلزله, سکونتگاه‌های روستایی, روش های چند شاخصه,

چکیده مقاله :

       یکی از مراحل برنامه­ریزی فضایی، شناسایی و رتبه بندی مخاطرات طبیعی و پیامدهای آن در مناطق مختلف جغرافیایی است. ضروری است که در این زمینه با اتخاذ رویکرد توسعه پایدار مبتنی بر مدیریت ریسک، به کاهش آثار نامطلوب مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی نیز اقدام شود. بر این مبنا در سال­های اخیر استفاده از روش های تصمیم­گیری چند شاخصه در مطالعات محیطی، گستره زیادی داشته است؛ بطوری­که در دهه­های اخیر، کشورهای توسعه­یافته با بهره­گیری از مدل­های بسط یافته تصمیم­گیری در شاخه­های مختلف مطالعات محیطی، این مدل ها را معرفی کرده­اند. امروزه شهرستان لامرد در استان فارس با دارا بودن موقعیت خاص جغرافیایی، همواره در برابر این نوع از آسیب­های محیطی (زلزله) آسیب­پذیر می­باشد. با توجه به اهمیتی که روستا و روستانشینی در سطح این شهرستان دارد، لازم است که سکونتگاه­های روستایی این شهرستان از نظر درجه ریسک آسیب پذیری در برابر زلزله مورد ارزیابی قرار گیرند. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی– تحلیلی است که در آن با استفاده از مستندات آماری به تحلیل موضوع پرداخته می­شود. پس از جمع­آوری داده­های مورد نظر از سطح روستاهای این شهرستان، با استفاده از مدل TOPSIS نسبت به رتبه بندی و سطح­بندی دهستان­های این شهرستان براساس 22 شاخص مورد مطالعه، اقدام گردید. نتایج حاصل از این پژوهش در سطح شهرستان لامرد نشان داده است که از نظر سطح آسیب­پذیری لرزه­ای با استفاده از مدل TOPSIS، دهستان کال با امتیاز 5284/0، دهستان سیگار با امتیاز 5221/0 و دهستان اشکنان با امتیاز 4754/0 دارای رتبه های اول تا سوم می­باشند. همچنین درسطح شهرستان لامرد، 2 دهستان با ریسک بالا، 1 دهستان با ریسک متوسط و 4 دهستان با ریسک پایین از نظر آسیب­پذیری در برابر خطر زلزله قرار دارند. 

چکیده انگلیسی:

One of the stages of spatial planning is identification and ranking of natural hazards and their consequences in different geographic places. In this regard, it is essential to reduce the adverse effects of natural hazards in rural areas by adopting a risk management-based approach to rural sustainable development. So, multi-criteria decision-making methods has been used in environment studies especially in developed countries recently.  One of the stage of spatial planning is identifying and ranking natural hazards and their effects on geographic regions. It is essential that development- based approach is used to risk management in order to reduce the adverse effects of natural hazards in rural areas. Lamerd city in Fars province has a special geographical position, and it has always faced this type of environmental damage (earthquake). Given the importance that this village and rural settlements have in this city, it is necessary to evaluate rural settlements of the City base on the degree of Vulnerability to Seismic risks. The data of this descriptive-analysis study is analyzed by statistical documentation. After collecting data from Lamerd city villages, the study used the models of TOPSIS to rate and rank the villages of the city according to 22 studied variables. In this study, 22 indicators used to assess the seismic vulnerability of villages of Lamerd. The results of using multi-criteria in this study indicated that in TOPSIS model the village of Kal with a score of 0/5284, the village of Sigar with a score of 0/5221 and the village of Eshkanan with a score of 0/4754 are ranked from first to third. Also, at Lamerd City, 2 high-risk villages, 1 medium-risk rural and 4 low risk villages are equally vulnerable to earthquake hazards.

منابع و مأخذ:

1. Afrakhteh, H (2012): Space Economy and Rural Development, The Quarterly Journal of Space Economy and Rural Development, No. 1, Tehran, pp 39-54 (In Pearsian)


2. Ambraseyes, N.N.& Melville, C.P.,(1982), History of Persian Earthquakes, Cambridge   University press, New York.


3. Cheng , K & Yam , S .,(2012), Development of a fuzzy Multi – Criteria Decision Support System for Municipal Solid Waste Management , University of regina , Saskatche van.


4. Cutter, S. Mitchell, J & Scott, Mc. (2009), Revealing the Vulnerablity and  places : A case Study of Geogragetow Annals of the Association of American Geographers 90 : pp. 713-737


5. Eftekhari, Rokn-eddin. Vazin, Alireza. Pour-taheri, Mahdi. and Narges Pour-taheri (2009): "Process of Managing Natural Disasters Using Two Domestic and New Methods (Case: Villages in Khoursh Rostam District, Khalkhal County), Journal of Spatial Planning (Humanities' Lecturer)" Vol. 13, No. 1, Tehran, pp 63-94 (In Pearsian)


6. Enemark , J.,( 2004) ,Urban Social Planning , Australia ,Vilz University ,Australia press.


7. Fal Soleiman, Mohammad. Hojaji-pour, Mohammad. and Kamal Jamshidi (2012): "Vulnerability of the Structural Elements of Rural Settlements in Earthquake-prone Areas (Case Study: Qaenat and Zirkooh Counties)", Geographical Planning of Space Quarterly Journal, No. 6, Gorgan, pp 75-98 (In Pearsian)


8. Kalantari, Khalil (2011): Quantitative Models in Planning (Regional, Urban, and Rural),Farhang Saba Publishing House, 1st Edition, Tehran (In Pearsian)


9. Li, I.,(2007), Investigation on the Concept Model of Mobile GIS, Symposium on  Geospatial theory, Processing and Application, Ottawa.


10. Menoni, S.(2006), Sieismic Risk Evaluation Integrated use of Geographical Information System and Artificial Intelligence Technique SERGISAL, Instituto di Ricerca Sul Rischio sismico , Milano, Italy.


11. Monared , M.A.S.et al ,(2006),” Ranking Analysis and Modeling of state Run universities “, Scientia Iranica , vol.13,No.1,pp.91-105


12. Qadiri, Mahmoud (2010): "Explaining the Socio-Spatial Segregation of the Tehran Metropolis's Vulnerability to Natural Disasters (Earthquake)", 4th International Congress of the Islamic World Geographers, Zahedan (In Pearsian)


13. Qadiri Masoum, Mojtaba. and Hadi Qaragozlu (2010): "Role of Industrial Areas in the Economic and Social Development of Rural Settlements", The Quarterly Journal of Space Economy and Rural Development, No. 2, Tehran, pp 1-14 (In Pearsian)


14. Parishan, Majid. Pour-taheri, Mahdi. Eftekhari, Rokn-eddin. Askari, Abdolreza. and Ali Askari (2013): "Ranking and Evaluating Rural Settlements' Level of Vulnerability to the Risk of Earthquake (Case Study: Rural Areas of Qazvin Province)", The Quarterly Journal of Spatial Planning, No. 11, Tehran, pp 1-26 (In Pearsian)


15. Pourtaheri, Mahdi. Hadgi-nejad, Ali. Fatahi, Ahad-ollah. and Reza Nemati (2014): "Evaluating Rural Settlements' Vulnerability to Natural Disasters (Earthquake) Using Kupros Decision-Making Model (Case Study: Villages in the Rural Area of Chalan Choulan, Doroud County)", The Quarterly Journal of Spatial Planning, No. 3, Tehran, pp 29-52 (In Pearsian)


16. Pourkermani, Mohsen. and Mehran Arian (1987): Seismotectonics, Alavi Publishing House, 1st Edition, Tehran (In Pearsian)


17. Riahi, Vahid. and Loqman Zamani (2013): "Managing Earthquake Crisis in the Rural Settlements of Sarv-abad County", The Quarterly journal of Space Economy and Rural Development, No. 1, Tehran, pp 151-169 (In Pearsian)


18. Smith, k,(2000), Enviromental hazards : Assessing risk and reducing disaster , Routledge,NewYork.


19. Tibalds, F.( 2005), Making people friendly towns ,England, longman press


20. Wisner , B .,(2004), Notes on Social Vulnerbility : Categories, Situation , Capabilites and Circum Stances , environmental Studies program ; Oberlin College.


21. Vali Beigi, Hassan (2006): "Prioritizing Target Export Markets and the Obstacles to Their Presence (Case Study: A Selection of Export Food Products)", Iranian Journal of Trade Studies (IJTC) Quarterly, No. 41, Tehran, pp 53-89 (In Pearsian)

Yodmanis, N.,(2005), Disaster risk management and Vulnerability reduction :Protecting the Poor; Social Protecttion Workshop 6: Protecting Communities – Social funds and Disater.