تبلور فرهنگ در بررسی مطالعات اجتماعی ساختار معنایی مشترک روایت‌های شاهنامۀ فردوسی و معماری باغ‌ایرانی با محوریت اجتماع نظریۀ گرماس
محورهای موضوعی : فرهنگ
نرگس ابوطالب
1
,
علی اصغرزاده
2
,
وجیهه ترکمانی باراندوزی
3
,
امیر هاشم‌پورمافی
4
1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات‌فارسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
4 - استادیار گروه باستان‌شناسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, معماری باغ‌ایرانی, فرهنگ‌ایرانی, تبلور مطالعات اجتماعی و فرهنگی, نظریۀ گرماس.,
چکیده مقاله :
تبلور مطالعات در حوزۀ اجتماعی و فرهنگی گویای آن است‌که شاهنامۀ فردوسی و معماری باغ‌ایرانی به‌عنوان 2نماد برجستۀ فرهنگ و تمدن ایرانی، حامل ارزش‌ها، باورها و ساختارهای معنایی مشترکی هستند که درطول قرون مختلف به‌صورت هم‌افزا در تاریخ و فرهنگ‌ایرانی شکل گرفته‌اند. دراین پژوهش بااستفاده‌از چارچوب نظری گرماس و روش‌های مطالعات اجتماعی و فرهنگی، به‌واکاوی ساختار معنایی این 2عُنصر پرداخته شده است. نظریۀ گرماس به‌عنوان یک مدل نیمه‌ساختارگرا، باتأکیدبر تحلیل روایت و بازشناسی نظام‌های معنایی، امکان بررسی تطبیقی میان ساختار روایی شاهنامه و معماری باغ‌ایرانی را فراهم می‌آورد. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی به‌این تفحص پرداخته و از مفاهیم کلیدی همچون ساختارهای ژرف و سطحی، کُنشگران و افعال، به‌بررسی نحوۀ تبلور اصول مشترکی نظیر؛ تقابل‌های 2گانه، الگوهای قهرمانی و نمادپردازی‌های طبیعی دراین 2پدیده براساس مستندات مکتوب در ارائۀ یک تجزیه‌وتحلیل کیفی-کمی برخوردار است. نتایج حاکی‌از آن است‌که معماری باغ‌ایرانی و شاهنامۀ فردوسی، هر2 به‌عنوان فضای بازنمایی‌کنندۀ هویت و فرهنگ‌ایرانی، دارای روایت‌های معنایی مشترکی هستند که در پیوندی پیچیده میان طبیعت، اسطوره و تاریخ، به بازتولید و انتقال ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی ایران پرداخته‌اند. درنتیجه، این مطالعه همچنین تأکید دارد که تحلیل‌های اجتماعی و تبیینات فرهنگی از منظر نظریۀ گرماس، می‌تواند ابزار مؤثری برای فهم بهتر و عمیق‌تر از مفاهیم بنیادین موجود در متون ادبی و هنری کلاسیک اجتماع ایران ارائه دهد. این امر به‌ویژه درراستای حفظ و ارتقای میراث‌فرهنگی و هویتی ایران، حائزاهمیت است و می‌تواند به غنای پژوهش‌های میان‌رشته‌ای دراین زمینه کمک شایانی کند.
The studies in the social and cultural domain reveal that Ferdowsi's Shahnameh and the Iranian Garden, as key symbols of Iranian culture and civilization, share values, beliefs, and semantic structures shaped over centuries. This research employs Greimas' theoretical framework and social and cultural methods to explore the semantic structure of these two elements. Greimas' semi-structuralist model emphasizes narrative analysis and the recognition of semantic systems, facilitating a comparative examination of the narrative structure of the Shahnameh and the architecture of the Iranian Garden. The study adopts a descriptive-analytical approach to investigate this inquiry, utilizing concepts such as deep and surface structures, actants, and actions to analyze shared principles, including binary oppositions, heroic patterns, and natural symbolisms in these phenomena. The findings indicate that both the Iranian Garden and Ferdowsi's Shahnameh represent spaces of Iranian identity and culture, possessing shared semantic narratives. Through their complex interconnection of nature, mythology, and history, they contribute to the reproduction and transmission of Iran's cultural and social values. Additionally, this study emphasizes that social analyses and cultural interpretations based on Greimasian theory can serve as effective tools for a deeper understanding of fundamental concepts in Iranian classical literary and artistic texts. This is significant for preserving and enhancing Iran's cultural and identity heritage, enriching interdisciplinary research in this field.
ابوطالب، نرگس. 1398. خوانش ساختار روایی در معماری باغ‌ایرانی و داستان‌های تراژیک شاهنامۀ فردوسی، مازندران.
احمدی، حسین. 1399. از تاریخ فرهنگ تا تاریخ فرهنگی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-راهبرد فرهنگ، دورۀ 13، شمارۀ 50، 170-143.
اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. 1386. ایران را از یاد نبریم به‌همراه: به‌دنبال سایۀ همای، چاپ‌سیزدهم، تهران: انتشارات یزدان.
اصغرزاده، علی. 1401. برداشت معنایی؛ رواق هنر در خیابان ولیعصر(عج)، تهران: رسانۀ معماری‌داخلی ایران: فضای نو.
ایروانی، محمدرضا. حسینایی، یحیی. 1402. روایت‌شناسی داستان کشته‌شدن ایرج در شاهنامه براساس نظریۀ ساختگرای گریماس، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات زبان و ترجمان نظامی، دورۀ 2، شمارۀ 4، 32-1.
براتی، ناصر. آل‌هاشمی، آیدا. میناتورسجادی، آرمان. 1401. جهان‌بینی ایرانیان و شکل‌گیری الگوی محوری باغ‌ایرانی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-منظر، دورۀ 9، شمارۀ 41، 15-6.
پروین، حسین. متدین، حشمت‌الله. 1401. خوانش باغ‌ایرانی در مینیاتور، باتأکیدبر مینیاتورهای شاهنامۀ بایسنقری، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-منظر، دورۀ 14، شمارۀ 59، 19-6.
حسنوند، فضل‌الله. و [دیگران]. 1401. ارتباط اجتماعی خردمندانه؛ بازتعریف مفهوم ارتباط در فرهنگ‌ایرانی مبتنی‌بر شاهنامۀ فردوسی، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-شناخت اجتماعی، دورۀ 11، شمارۀ 22، 36-25.
حقایق، آذین. سجودی، فرزان. 1394. تحلیل معناشناختی 2نگاره از شاهنامۀ فردوسی براساس الگوی نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر، نشریۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دورۀ 20، شمارۀ 7، 12-5.
دبدبه، محمد. 1400. دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه (فضا-معنا در بازنمایی هویت‌ایرانی)، تهران.
سعادت، الهام. محمدی‌فشارکی، محسن. 1399. واکاوی مفهوم انسان‌شناسانۀ وطن در شاهنامه (براساس تحلیل ساختارهای مکان)، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 10، شمارۀ 2؛ (پیاپی 20)، 177-155.
سلطان‌زاده، حسین. 1396. معماری و شهرسازی ایران به روایت شاهنامۀ فردوسی، ویراستار: بابک مختار، چاپ‌اول، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
عزیزی‌قهرودی، مهرداد. عسگری، علی. 1401. پدیدارشناسی باغ‌ایرانی براساس نظریۀ روان‌شناختی ادراک گشتالت (نمونۀ موردی: باغ شازده‌ماهان)، نشریۀ علمی‌پژوهشی-هنر و تمدن شرق، دورۀ 10، شمارۀ 35، 56-45.
علامی، ذوالفقار. حیدری، آرزو. 1396. بررسی گفتمان روایی در شاهنامۀ فردوسی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشنامۀ ادب حماسی، دورۀ 13، شمارۀ 1؛ (پیاپی 23)، 135-115.
فاطمی، مهدی. 1401. انعطاف‌پذیری، ویژگی بارز باغ‌ایرانی برای بهره‌گیری ازآن در دورۀ معاصر، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-منظر، دورۀ 14، شمارۀ 58، 19-6.
فرزین، احمدعلی. 1393. باغ بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-منظر، دورۀ 6، شمارۀ 27، 13-8.
قنبری‌عبدالملکی، رضا. فیروزیان پوراصفهانی، آیلین. 1399. بررسی تطبیقی آرای پراپ با گرماس و برمون درباب روایت ازمنظر ساخت‌گرایی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات زبانی و بلاغی، دورۀ 11، شمارۀ 21، 333-301.
محمدی، علی. اصغرزاده، علی. 1396. پرسپکتیو شناختی و استعاره‌های زبانی در معماری معاصر ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هویت شهر، دورۀ 11، شمارۀ 31، 80-71.
محمودی، محمدعلی. ثواب، فاطمه، 1401. ساختار روایی و معنایی متون ادبی (نشانه‌شناسی روایی گریماس)، چاپ‌اول، زاهدان: انتشارات دانشگاه سیستان‌وبلوچستان.
ورمقانی، حسنا. 1396. خوانش تطبیقی مفاهیم عرفانی در شاهنامۀ فردوسی و معماری ایران، فصلنامة علمی‌پژوهشی-عرفانیات در ادب فارسی، دورۀ 8، شمارۀ 32، 37-11.
ورمقانی، حسنا. پاکزاد، شادی . 1401. خوانش تطبیقی 2نمود فرهنگی؛ شاهنامۀ فردوسی و معماری قرن 5هجری، باتمرکزبر خراسان بزرگ، فصلنامة علمی‌پژوهشی-اثر، دورۀ 43، شمارۀ 1، 100-82.
هوشنگی، مجید. 1402. بررسی بینامتنی دلالت‌های بازآفرینی شاهنامۀ فردوسی در تاریخ نگاری جوینی، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تاریخ ادبیات، دورۀ 16، شمارۀ 1؛ (پیاپی 1/87)، 99-79.
یمینی، ستاره. علی‌محمدی، پریسا. بذرافکن، کاوه. 1399. تحلیل آثار معماری معاصر با رویکرد نقد اسطوره‌ای؛ انطباق طرح معماری پایانۀ بندری «یوکوهاما»، با کهن‌الگوی باغ‌ایرانی، نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 17، شمارۀ 86، 28-17.
یمینی، ستاره. علی‌محمدی، پریسا. بذرافکن، کاوه. 1401. نقش تجربۀ زیستۀ طراحان در بازنمایی کهن‌الگوهای معماری (نمونۀ موردی: آثار معماران ایرانی تحصیل‌کردۀ خارج از کشور)، نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 19، شمارۀ 111، 16-5.
Amani Beni, Majid., et al. 2021. Socio-Cultural Appropriateness Of The Use Of Historic Persian Gardens For Modern Urban Edible Gardens, Journal Of Land, 11(38): 1-29.
Barthes, Roland. 1957. Mythologies, Les Lettres Nouvelles Publisher, First Edition.
Bourdieu, Pierre.1984. Distinction: A Social Critique Of The Judgement Of Taste, USA: Harvard University Press Publisher, Illustrated Edition.
Davis, Dick. 2016. Shahnameh: The Persian Book Of Kings, New York: Penguin Classics Publications, Third Edition.
Floch, Jean-Marie. 2001. Visual identities, London; New York: Continuum Publications, First Edition.
Ghandeharion, Azra. Mousavi Tekiyeh, Maryam-Sadat. 2019. Ideology Behind The Covers Of The Bestselling Books In Iran: Female Narrators In War Literature, Frontiers: A Journal of Women Studies, 40(1): 146-175.
Greimas, Algirdas Julien. 1966. Semantique Structurale: Recherche De Methode, Paris: Éditions Larousse Publications, First Edition.
Greimas, Algirdas Julien. 1983. Structural Semantics: An Attempt At A Method, London: University Of Nebraska Press Publications, First Edition.
Hillmann, Michael Craig. 2021. Ferdowsi’s Shāhnāmeh Narratives As Epic Episodes: A Case Study, USA.
Kristeva, Julia. 1980. Desire in Language: A Semiotic Approach To Literature And Art, Editor: Leon Samuel Roudiez, New York: Columbia University Press Publisher, Third Edition.
Mahmoudi Farahani, Leila. Motamed, Bahareh. Jamei, Elmira. 2016. Persian Gardens: Meanings, Symbolism, And Design, Journal Of Landscape Online 46(1): 1-19.
Yusoff Abbas, Mohamed. Nafisi, Nazanin. Nafisi, Sara. 2016. Persian Garden, Cultural Sustainability And Environmental Design Case Study Shazdeh Garden, Journal Of Procedia-Social And Behavioral Sciences, 222(1): 510-517.
